بخشی از مقاله
مقدمه
در طی چند دهه اخیر استفاده از محصولات روغنی و خصوصا روغنهاي گیاهی اهمیت به سزایی یافته است به طوریکه جهت کشف سطوح جدید این روغنها، مطالعات زیادي بر روي دانه گیاهان زراعی و وحشی صورت گرفته است، از جمله این گیاهان زراعی، گیاهان متعلق به گونه کانولا میباشند. تحقیقات انجام شده بر روي دانههاي آنها در نقاط مختلف جهان نشان دهنده درصد بالاي پروتئین و به خصوص چربی این دانهها، بوده که در نهایت ارزش غذایی مناسب آنها را نشان داده است.
ارزش غذایی روغن کانولا به خاطر مقدار کم اسیدهاي چرب اشباع شده - کمتر از 4 درصد اسید پالمیتیک - و مقدار نسبتا زیاد اسید اولئیک 60 - درصد - و آلفالینولنیک 9 - درصد - است. رشد، عملکرد و کیفیت کلزا تحت تأثیر عوامل مختلف مدیریتی از جمله تغذیه گیاهی قرار میگیرد. یکی از روشهاي مفید در افزایش عملکرد گیاهان زراعی از جمله کلزا تعیین نیاز تغذیهاي مناسب با توجه به ویژگیهاي فیزیولوژیک رشد و نمو آنها است. کاهش روي در خاكها میتواند سبب توقف رشد گیاه و کاهش تولید شاخههاي جانبی شده و عملکرد دانه کلزا را 20 تا 30 درصد کاهش دهد.
در بررسی تاثیر سولفات روي بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه کلزا در منطقه بوشهر بیان کرد، اثر سولفات روي بر ارتفاع بوته، تعداد شاخههاي فرعی و تعداد دانه در خورجین معنیدار نبود، اما بر روي تعداد خورجین در بوته و عملکرد دانه معنیدار میباشد. در بررسی اثرات زمان محلولپاشی سولفات روي بر خصوصیتهاي کمی و کیفی چهار رقم کلزا بیان کردند، عملکرد، اجزاي عملکرد و درصد روغن تحت تاثیر زمانهاي محلولپاشی معنیدار شدب. نقش بسیار مهمی در سنتز و ساختمان دیواره سلولی و احتمالاً در پایداري غشاء سلولی دارد.
کمبود این عنصر باعث نمو غیرطبیعی در اندامهاي زایشی و کاهش عملکرد گیاه میشود گوگرد یکی از عناصر حیاتی براي تغذیه گیاهان است که نقش آن در گیاهان، به طور عمده ساخت پروتئین، روغن و بهبود کیفیت محصولات کشاورزي است. همچنین در پایین آوردن اسیدیته موضعی خاك و افزایش قابلیت دسترسی عناصر کم مصرف مهم میباشد - مارشنر،این - . تحقیق با هدف بررسی استفاده از سه عنصر روي، بر و گوگرد به منظور بررسی شاخصهاي فیزیولوژیک و اسیدهاي چرب دانه کلزاي رقم هایولا 401 در شرایط آب و هوایی رشت به اجرا گذاشته شد.
مواد و روشها
آزمایش در سال 1389-90 در موسسه تحقیقات برنج استان گیلان واقع در 5 کیلومتري شهرستان رشت انجام شد. این تحقیق در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. طول هر کرت 5 متر و عرض آن 1/75 متر و داراي 6 خط کاشت با فاصله بین ردیف 25 سانتیمتر و روي ردیف 4 سانتیمتر در نظر گرفته شد. در این آزمایش هشت تیمار شامل -1 شاهد - بدون مصرف کود گوگرد و عناصر کم مصرف - -2 عنصر روي -3عنصر بر -4 عنصر گوگرد -5 روي+گوگرد -6 رويب+ ر -7بر+گوگرد و -8 گوگردب+ ر+روي، بودند.
فاکتورهاي آزمایش کود گوگرد به صورت گل گوگرد، 100 کیلوگرم در هکتارکود، روي و بر به صورت کلات روي و براکس، 1/5 و 1/5 کیلوگرم در هکتار به زمین زراعی داده شدند. جهت تعیین عملکرد دانه نیز از هر کرت 4 متر مربع برداشت گردید و محصول هر کرت به طور جداگانه خرمنکوبی و دانهها از خورجینها جدا شدند و در آون با دماي 75 درجه سلسیوس قرار گرفتند تا رطوبت دانه ها به صفر برسد، سپس با استفاده از ترازوي دقیق توزین شد. اسیدهاي چرب به وسیله GC اندازهگیري شد. محاسبات آماريمربوط با استفاده از نرم افزار SAS 9.1 و مقایسه میانگین تیمارها با استفاده از آزمون توکی انجام شد.
نتایج و بحث
ترکیب اسیدهاي چرب روغن دانه: براساس نتایج تجزیه واریانس عناصر غذایی بر اسیدهاي چرب روغن دانه به جز اسید استئاریک تاثیر معنیدار گذاشت. از جدول 1 مشاهده میشود که بیشترین درصد اسید استئاریک در تیمار بر+روي تعلق گرفت. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که بیشترین درصد اسید پالمیتیک در تیمار گوگرد+روي و کمترین در تیمار گوگرد به دست آمد. هم چنین بیشترین درصد اسیدهاي اولئیک و لینولنیک در تیمار بر+گوگردروي+ تعلق گرفت و بیشترین میزان اسید اسید لینولئیک به ترکیب کودي بر+روي تعلق گرفت.
دادههاي جنشان دادکه بهترین درصد اسید اولئیک در تیمار بر+گوگردروي+ و بر+روي بدست آمد. افزایش اسید چرب اولئیک داراي چندین مزیت براي سلامتی انسان می باشد. روغن با سطوح بالاتر اسید چرب اولئیک باعث کاهش کلسترول خون میشود. از این رو باعث کاهش بیماريهاي قلبی-عروقی میشود چنین روغنی از نظر شیمیایی نسبت به روغن معمولی پایدارتر میباشد. چون حساسیت کمتري به اکسیدشدن دارد. همچنین کاربرد روغن با میزان بیشتر اسید.
عملکرد دانه
نتایج مقایسه میانگین تیمارهاي کودي نشان داد که تیمار گوگرد+ روي+بر، با میانگین 4965 کیلوگرم در هکتار، بیشترین و تیمار شاهد با میانگین 3860/6 کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد دانه را داشتند. در توضیح این افزایش عملکرد میتوان گفت عنصر روي میتواند اثر مطلوبی بر فعالیتهاي فتوسنتزي برگها داشته باشد. عنصر روي با افزایش جزیی در تعداد شاخه در بوته، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه سبب افزایش معنیدار عملکرد دانه شد. کمبود عنصر روي بر متابولیسم کربوهیدرات اثر میگذارد و باعث خسارت به ساختار گردهي گیاه و کاهش عملکرد گیاه میشودکاربرد.
بر نیز باعث افزایش محتوي کلروفیل و شدت فتوسنتز در برگها، افزایش تجمع ماده خشک در گیاه، بهبود انتقال مواد فتوسنتزي از اندامهاي رویشی به اندامهاي زایشی میشود، بنابراین باعث افزایش معنیداري در عملکرد میگردد به نظر میرسد گوگرد از طریق تاثیر بر افزایش تعداد خورجین باعث افزایش عملکرد شده است. با توجه به جدول مقایسه میانگین عناصر گوگرد، روي و بر به تنهایی باعث افزایش عملکرد دانه به میزان 16/5، 6 و 13/5 درصد نسبت به تیمار شاهد شد و ترکیب دوگانه کودي باعث افزایش بیشتر عملکرد دانه نسبت به کاربرد تنهایی آنها شد و بیشترین افزایش عملکرد دانه به میزان 29 درصد در تیمار سه کودي دیده شد. میزان عملکرد دانه در تیمار - گوگرد+بر - و تیمار - گوگرد+ روي - و تیمار - روي+بر - به ترتیب 24/5، 23 و 20 درصد نسبت به تیمار شاهد افزایش داشته است.
سرعت رشد گیاه
داد که تیمار محلول پاشی بر+گوگرد+روي بیشترین و تیمار شاهد، کمترین سرعت رشد گیاه را داشتند. همچنین تیمارهاي دوگانه عناصر غذایی نسبت به تیمارهاي تک عناصر غذایی نیز داراي بیشترین سرعت رشد بودند که این روند با عملکرد دانه همخوانی دارد و تاییدي است بر این مطلب که عناصر غذایی مانند بر، گوگرد و روي نقش مهمی بر کمیت و کیفیت گیاه کلزا دارد، که همین روند نیز در شاخص سطح برگ مشاهده شد.
عملکرد روغن
نتایج تجزیه واریانس دادههاي عملکرد روغن نشان داد تیمارهاي کودي به طور معنیدار بر عملکرد روغن دانه تاثیر میگذارند و بیشترین میزان عملکرد روغن، 1059/2 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیماري بود که هر سه کود را دریافت کرده بودند و کمترین عملکرد دانه مربوط به تیمار شاهد بود .
