بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه تاثیر عناصر روي،بر و گوگرد بر عملکرد دانه و اجزاي عملکرد، مقایسه روغن، پروتئین و اسیدهاي چرب دانه گیاه کلزا بین عناصر ضروري بر، روي و گوگرد آزمایشی در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با هشت تیمار و سه تکرار در سال زراعی 1390-91 درشرایط اقلیمی اراك به اجرا گذاشته شد. تیمارهاي مورد مطالعه شامل -1 شاهد - بدون مصرف کود - -2 روي -3بر -4 گوگرد -5 روي+ گوگرد -6 روي+بر -7بر + گوگرد و -8 گوگرد+بر+ روي بودند.
تیمار بر به صورت اسید بوریک به میزان 9 کیلوگرم در هکتار، تیمار گوگرد به صورت گل گوگرد به میزان 150 کیلوگرم در هکتار و تیمار روي به صورت سولفات روي به میزان 25 کیلوگرم در هکتار در اختیار گیاه قرار داده شد. کلیه عناصر ضروري مورد نیاز گیاه به جز سه عنصر ذکر شده به تمام کرت ها اضافه شد.
عنصر گوگرد در ابتداي مرحله رشد به خاك اضافه گردید و دو عنصر روي و بر در سه مرحله رشد ابتداي مرحله رشد، خاك مصرف -2 مرحله ابتداي ساقه دهی و مرحله شروع غنچه دهی به صورت محلول پاشی - در اختیار گیاه قرار گرفت.نتایج نشان داد که تاثیر تیمارهاي کودي بر صفت هاي مورد مطالعه از جمله عملکرد دانه، درصد روغن دانه، عملکرد روغن، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد زیستی، میزان اسید هاي چرب لینولئیک، اروسیک، اولئیک، لینولنیک و استئاریک اختلاف معنیداري داشت.
تیمار - گوگرد+ روي+بر - ، بیشترین عملکرد دانه 1936/05 - کیلوگرم در هکتار - ، درصد روغن دانه 36/06 - درصد - ، عملکرد روغن 740 /6 - کیلوگرم در هکتار - ، وزن هزاردانه 4/3 - گرم - ، عملکرد زیستی - - 9835/5، را دارا بود. بالاترین ارتفاع بوته مربوط به چهار تیمار - بر + گوگرد با - 109/8، - گوگرد+ روي با108/ 8 - ، - گوگرد+بر+ روي با - 108/ 2 و - گوگرد با - 106 /5 سانتی مترمشاهده شد همچنین بیشترین میزان اسید چرب لینولئیک در تیمارگوگرد به میزان 19/02 درصد و بیشترین میزان اسید هاي چرب اولئیک ولینولنیک به ترتیب به میزان 67/2 و 9/04درصد در تیمار - گوگرد+ روي+بر - مشاهده شد. بالاترین میزان اسید چرب اوروسیک در تیمارهاي - شاهد - و - بر - به ترتیب به میزان 195/3 و 193/6 به دست آمدند.
واژههاي کلیدي: اسیدهاي چرب اشباع ، پروتئین، عملکرد دانه، عناصر ریزمغذي، گوگرد.
مقدمه
افزایش روزافزون جمعیت جهان در چند دهه اخیر محدودیت شدید منابع غذایی را به دنبال داشته است. اگرچه ذخایر جهانی غذا معمولاً با تکیه بر حبوبات، گندم و ذرت به عنوان غذاهاي اصلی، مورد بحث قرار میگیرند اما دانههاي روغنی در مقام دوم محصولات نقش مهمی در برنامه غذایی ایفا میکنند. در جنس براسیکا، کلزا بهترین دانه روغنی است .عملکرد و کیفیت کلزا تحت تاثیر عوامل مختلف مدیریتی از جمله تغذیه گیاهی قرار میگیرد. یکی از روشهاي مفید در افزایش عملکرد گیاه زراعی از جمله کلزا تعیین نیاز تغذیهاي مناسب با توجه به ویژگیهاي فیزیولوژیک رشد و نمو آنها است. بیشترین نیاز به مواد غذایی در شروع رشد گیاه و در بهار تا زمان گلدهی است.
ازعناصر ریزمغذي سه عنصر روي،بر و آهن با اهمیت تر تلقی شدهاند.به طورکلی گوگرد براي عملکرد مطلوب دانه در تمام گونهها و ارقام کانولا ضروري و نیاز آن به گوگرد حدود سه برابر بیشتر از غلات میباشد در شرایط کمبود گوگرد خورجینها داراي دانه کمتر یا خالی میباشند. رشد متوقف میگردد، به طوري که در مورد کمبود شدید گوگرد، بوتهها فقط تا نصف اندازه طبیعی خود رشد میکنند مصرف کودهاي حاوي روي و کودهاي گوگردي نه تنها عملکرد غلاف، دانه و روغن افزایش یافته بلکه در بیشتر موارد و مخصوصاً در مورد عملکرد غلاف از طریق افزایش در سرعت رشد غلاف و جذب بیشتر عناصر غذایی دیگر توسط غلافها بوده است.
کمبود عنصر روي بر متابولیسم کربوهیدرات اثر میگذارد و همچنین باعث خسارت به ساختار گردهي گیاه و کاهش عملکرد گیاه میشود . نتایج تحقیقات نشان میدهد که ریزمغذيها مخصوصاً روي، آهن و منگنز بوسیله محلولپاشی روي برگها باعث افزایش معنیداري در عملکرد گیاهان زراعی میشوند . - 8 - بر یکی از مهمترین عناصري است که در جوانهزدن دانه گرده، تشکیل میوه و انتقال مواد فتوسنتزي به محل مصرف نقش اساسی ایفا میکند .
تحقیقات صورت گرفته نشان داده که کاربرد برگ بر در ابتداي مرحله غلافبندي ،عملکرد دانه و محتوي روغن دانه را افزایش داده و تا اندازهاي باعث کاهش میزان اسید اروسیک میگردد . ذکر این نکته ضروري است که هم روغن ها و هم چربی ها داراي اسیدهاي چرب اشباع شده و اشباع نشده هستند ولی درصد این اسیدهاي چرب متفاوت می باشند .دو اسید چرب مناسب جهت سلامتی انسان یعنی اسیدهاي اولئیک، و لینولنیک باکاربردترکیب کودي از عنصر ریز مغزي افزایش یافته است .تعدادي از اسیدهاي چرب ارزش تغذیه اي و بیولوژیکی موثر دارند اما حضور برخی از آنها می تواند باعث اثرات سمی شود در این میان اسید چرب اروسیک با تجمع در ارگان هاي مختلف بدن از جمله قلب، کبد و کلیه می تواند اثرات سمی به همراه داشته باشد.
مواد و روش ها
به منظور مطالعه تاثیر عناصر روي،بر و گوگرد بر عملکرد دانه و اجزاي عملکرد، مقایسه روغن، پروتئین و اسیدهاي چرب دانه گیاه کلزا بین عناصر ضروري بر، روي و گوگرد آزمایشی در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با هشت تیمار و سه تکرار در سال زراعی 1390-91 درشرایط اقلیمی اراك به اجرا گذاشته شد.
تیمارهاي مورد مطالعه شامل -1 شاهد - بدون مصرف کود - -2 روي -3بر -4 گوگرد -5 روي+ گوگرد -6 روي+بر -7بر + گوگرد و -8 گوگرد+بر+ روي بودند.تیمار بر به صورت اسید بوریک به میزان 9 کیلوگرم در هکتار، تیمار گوگرد به صورت گل گوگرد به میزان 150 کیلوگرم در هکتار و تیمار روي به صورت سولفات روي به میزان 25 کیلوگرم در هکتار در اختیار گیاه قرار داده شد. کود گوگرد قبل از کاشت به صورت کاملاً یکنواخت در 2- 3 سانتیمتري خاك قرار گرفت و سپس روي آن نیز با لایهاي از خاك پوشانده شد.
کودهاي روي وبر نیز با نسبتهاي 5 در هزار و 3 در هزار به صورت خاکپاش و محلول در آب و در سه مرحله سه برگی، ساقه دهی و ابتداي گلدهی به زمین زراعی اضافه شدند. برداشت به صورت دستی و با استفاده از داس به صورت دو مرحلهاي انجام شد. برداشت اولیه در تاریخ 25 اردیبهشت 1391 انجام شد و از هر کرت 10 بوته با حذف حاشیهها و براي صفتهایی که قابل تغییر نیستند مانند ارتفاع، تعداد شاخههاي فرعی، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین و طول خورجین برداشت شد.
برداشت نهایی در تاریخ 20 خرداد 91 انجام گرفت. محصول هر کرت بطور جداگانه خرمنکوبی شد و دانهها از خورجینها جدا شدند و بوتهها و بذرها هر کدام بهطور جداگانه در پاکتهاي کاغذي ریخته شدند و به مدت 2 روز در آون در دماي 75 درجه سلسیوس قرار گرفتند همچنین وزن دانههاي هر کرت نیز به طور دقیق تعیین شده و عملکرد دانه بر حسب کیلوگرم در هکتار محاسبه شد. میزان پروتئین دانه،عملکرد پروتئین و میزان اسید هاي چرب اشباع از جمله صفات مورد ارزیابی بودند.اسیدهاي چرب به وسیله y - لاژهط؟پصهعپطلاط 2طأشطئ کهنض هعن اندازه گیري گردید.
نتایج و بحث:
نتایج نشان داد که تاثیر تیمارهاي کودي بر صفتهاي مورد مطالعه از جمله عملکرد دانه،درصد روغن دانه،عملکرد روغن ،ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد زیستی، میزان اسید هاي چرب لینولئیک،اوروسیک، اولئیک، لینولنیک، استئاریک ، اختلاف معنیداري داشت. تیمار - گوگرد+ روي+بر - ، بیشترین عملکرد دانه 1936/05 - کیلوگرم در هکتار - ، درصد روغن دانه 36/06 - درصد - ، عملکرد روغن 740 /6 - کیلوگرم در هکتار - ، وزن هزاردانه 4/3 - گرم - ، عملکرد زیستی - - 9835/5، را دارا بود.
بالاترین ارتفاع بوته مربوط به چهار تیمار - بر + گوگرد با - 109/8، - گوگرد+ روي با108/ 8 - ، - گوگرد+بر+ روي با - 108/ 2 و - گوگرد با - 106 /5 سانتی مترمشاهده شد همچنین بیشترین میزان اسیدچرب لینولئیک در تیمارگوگرد به میزان 19/02 درصد و بیشترین میزان اسید هاي چرب اولئیک ولینولنیک به ترتیب به میزان 67/2 و 9/04درصد در تیمار - گوگرد+ روي+بر - مشاهده شد. بالاترین میزان اسید چرب اوروسیک در تیمارهاي - شاهد - و - بر - به ترتیب به میزان 195/3 و 193/6 به دست آمدند. بنابراین با توجه به نتایج این آزمایش مصرف کودهاي روي،بر و گوگرد همراه با کودهاي پایه می تواند به افزایش عملکرد کمی و کیفی گیاه کلزا کمک کند.
