بخشی از مقاله
چکیده
مرزنجوش یکی از گیاهان دارویی مهم بوده و حاوی آنتی اکسیدان طبیعی است. تغذیه مناسب و متعادل عناصر کم مصرف در میزان خواص آنتی اکسیدانی مرزنجوش تاثیر می گذارد. به منظور بررسی تاثیر محلول پاشی عناصر کم مصرف بر خصوصیات آنتی اکسیدانی مرزنجوش آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت.
تیمار های آزمایش شامل محلول پاشی با غلظت سه در هزار آهن - Fe - ، روی - Zn - و مس - Cu - بود. نتایج حاصل نشان داد بیشترین میزان فنل کل گیاه در تیمار روی 1/046 - گرم گالیک اسید100/ گرم - و کمترین میزان آن در تیمار مس 0/646 - گرم گالیک اسید100/گرم - مشاهده گردید. بیشترین مقدار فلاونوئید در تیمار مس 0/52 - گرم کوئرستین100/گرم - و کمترین آن در تیمار روی 0/482 - گرم کوئرستین100/گرم - بدست آمد. همچنین بیشترین مقدار DPPH در تیمار آهن - 52/%1 - و کمترین مقدار آن در تیمار مس - 43/%2 - نسبت به شاهد مشاهده شد. بطور کلی می توان نتیجه گرفت که مصرف آهن و مس باعث کاهش فنل کل، محتوای فلاونوئیدی و DPPH میشود.
مقدمه
گیاه دارویی مرزنجوش با نام علمی Origanum vulgare ssp. hirtum - Link - Ietswaart یک گونه ی دارویی، متعلق به خانواده نعناعیان - Lamiaceae - است که به صورت پایا رشد می کند . - Chishti et al., 2013 - منشاء مرزنجوش نواحی مناطق مدیترانه ایی است و در کشورهایی با آب و هوای مدیترانه مثل یونان و ترکیه به صورت طبیعی رشد می کند .
مواد موثره آن برای درمان سیاه سرفه، رفع آسم، سرما خوردگی، نفخ، درد های عصبی، اختلالات گوارشی، درد های روماتیسمی و همچنین برای مداوای یرقان و زردی استفاده میشود . - Grbovic et al., 2013 - اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد . - Gottumukkala et al., 2011 - اسانس این گیاه دارای اثرات ضد میکروبی بوده و از فعالیت آنتی اکسیدانی خوبی برخوردار می باشد؛ از مهمترین ترکیبات شیمیایی که در اسانس گیاه مرزنجوش مشخص شده است می توان به مونوترپنهای فنلی، تیمول و کارواکرول شاره کرد . کارواکرول دارای خاصیت های ضد سرطانی، ضد میکروبی، آنتی اکسیدانی، ضد قارچی و ضد اکسیداسیون اسید چرب می باشد .
در صنایع غذایی نه تنها به عنوان طعم دهنده بلکه به عنوان یک نگهدارنده هم مورد استفاده قرار می گیرد . - Miron et al., 2010 - مرزنجوش دارای آنتی اکسیدان های طبیعی مانند ترکیبات فنلی، فلاونوئیدی، رزمارینیک اسید و اورسالیک اسید می باشد که آن را به عنوان یک آنتی اکسیدان بسیار موثر گیاهی مطرح کرده است
عناصر کم مصرف به خصوص آهن ، روی و مس نقش اساسی در تمایز سلولی، رشد و استحکام دیواره سلولی دارند و در اکثر موارد سبب مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری می شود . - Khalifa et al., 2009 - عنصرآهن بخش نیاز گروه کاتالیزوری بسیاری از آنزیم های اکسیداسیون و احیا است. همچنین آهن جزء ساختمان پروتئینی نظیر سیتوکروم، فردوکسن است که در فتوسنتز و تنفس نقش فعال دارند. همچنین آهن به عنوان کوفاکتور واکنش های بیوشیمیایی خاصی را کاتالیز می کنند .
عنصر روی به عنوان فعال کننده و کوفاکتور برخی آنزیم های حیاتی گیاه از جمله کربونیک آنهیدرازها، دهیدروژنازها، آلکالین فسفاتازها، پلیمرازها، در متابولیسم پروتئین ها، قندها، فسفولیپازها، اسیدهای نوکلئیک، چربی ها ، فتوسنتز و بیوسنتز اکسین ایفای نقش می کند
مس یک عنصر انتقالی بوده و در فرآیند های ساخت پروتئین و کربوهیدراتها ایفای نقش میکند Allowa., - 1990 - ؛ این عنصر در تسریع واکنشهای ردوکس درون میتوکندری و کلروپلاست شرکت می کند. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر عناصر کم مصرف بر خصوصیات آنتی اکسیدانی مرزنجوش می باشد.
نصیری - 1391 - گزارش داد که محلول پاشی با آهن و روی باعث افزایش و بهبود عملکرد اسانس و ترکیبات موثره بابونه شد. از این تحقیق چنین استنباط می شود که محلول پاشی بابونه آلمانی توسط عناصر کم مصرف - آهن و روی - مخصوصاً در اراضی مناطق خشک و نیمه خشک که دارای خاک های قلیایی هستند می تواند به بهبود عملکرد گل، افزایش غلظت برخی عناصر غذایی و رفع کمبود آنها در گیاه منجر گردد.
تحقیقات میرانصاری و همکاران - 1392 - در رابطه با پاسخ های فیزیولوژیکی و فیتوشیمیایی شوید - .Anthum graveolens L. - نسبت به محلول پاشی سولفات آهن نشان داد که تعداد برگ، تعداد ساقه فرعی، تعداد گل آذین، تعداد چترک در چتر، تعداد دانه بوته، وزن خشک اندام هوایی، درصد و عملکرد اسانس و میزان آلفا فلاندون افزایش معنی داری داشتند. همچنین تاثیر سولفات آهن بر تمام صفات مورد بررسی معنی دار بود در حالی که سولفات روی فقط بر تعداد ساقه فرعی و وزن خشک اندام هوایی و میزان آلفا فلاندون و عملکرد اسانس تاثیر معنی داری داشت. بیشترین درصد اسانس در تیمار اثرات متقابل سولفات آهن و روی حاصل شد . مصرف توام آهن و روی موجب ایجاد شرایط مطلوب جهت افزایش عملکرد کمی و کیفی گیاه شوید شد. لذا این تحقیق به منظور بهبود کمیت و کیفیت ترکیبات اسانس مرزنجوش محلول پاشی با عناصر غذایی کم مصرف انجام شد.
مواد و روشها
این تحقیق در مزرعه تحقیقاتی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه ارومیه بصورت طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تیمار و سه تکرار اجرا شد. این پژوهش شامل تیمارهای شاهد، محلولپاشی با آهن، روی، مس و تیمارهای تلفیقی بود. نشاءها در گلخانه دانشکده کشاورزی تهیه شد. انتقال نشاءها به لیوان بلافاصله بعد از تهیه، در نیمه دوم تیرماه صورت گرفت.
پس از انجام شخم و دیسک، در اواخر مردادماه 1394 نشاءها در زمین اصلی و در کرتهایی به ابعاد 2×3 متر با فاصله 50×30 سانتیمتر نشاءکاری شدند و بلافاصله پس از آن آبیاری انجام شد. آبیاریهای بعدی برحسب شرایط اقلیمی منطقه به فاصله هر هفت روز یکبار تا آخر فصل رشد انجام شد. علفهای هرز در طول فصل رشد از طریق وجین دستی کنترل شدند.
از نظر آفات مزرعهای با مشکل خاصی برخورد نشد. در سال دوم و در 50 درصد گلدهی اقدام به برداشت کل اندام هوایی گردید. و خصوصیات آنتیاکسیدانی محتوای فنل کل، محتوای فلاوونوئیدی و سنجش درصد جمعآوری رادیکال DPPH اندازهگیری شد. برای عصاره گیری مقدار 2 گرم از برگ مرزنجوش در هاون چینی کوبیده شد و سپس با 25 میلیلیتر محلول متانول در دمای اتاق بر روی تکاندهنده مغناطیسی به مدت 3 ساعت عصاره گیری شد. محتوای فنلی کل بهوسیله معرف Folin-Ciocalteu و طبق روش - 1984 - Horwits تعیین شد. غلظت فلاوونوئیدی موجود در بخشهای مختلف گیاهان با استفاده از روش - 1964 - Carratتعیین شد. میزان جاروب کنندگی رادیکال پایدار DPPH طبق روش Bucar و - 2000 - Burits با کمی تغییر تعیین شد. درصد فعالیت جاروب کنندگی عصارهها طبق فرمول زیر محاسبه گردید
نتایج و بحث
میانگین برخی از خصوصیات آنتی اکسیدانی مرزنجوش در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس نتایج بهدست آمده از میانگین دادهها در چین اول، بیشترین محتوای فنل کل 1/046 - گرم گالیک اسید در 100 گرم ماده خشک گیاه - در تیمار محلول پاشی با Zn و کمترین آن 0/448 - گرم گالیک اسید در100گرم ماده خشک گیاه - در تیمار با Fe به دست آمد.
ترکیبات فنلی با وزن مولکولی زیاد توانایی زیادی در پاکسازی رادیکالهای آزاد را دارند و این توانایی بیشتر بستگی به تعداد حلقه آروماتیک و ماهیت گرههای جابجا شونده هیدروکسیل دارد. محققان نشان دادند که گونه های مختلف خانواده نعنائیان حاوی ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی متنوعی هستند و اغلب بین محتویات این ترکیبات و خاصیت آنتی اکسیدانی این گونه ها رابطهی مستقیم وجود دارد - جمشیدی و همکاران، . - 1389 بنابراین سنجش ترکیبات ذکر شده روشی مناسب برای برآورد ظرفیت آنتی اکسیدانی گیاه مرزنجوش می باشد.
جدول -1 میانگین خصوصیات آنتی اکسیدانی مرزنجوش در چین اول
محلول پاشی عناصر کم مصرف تاثیر مثبت و معنی داری در مقادیر کمی ترکیبات گیاه مرزنجوش داشت بطوریکه بیشترین مقدار فلاونوئیدی 0/52 - گرم کوئرستین100 / گرم ماده خشک گیاه - مربوط به محلول پاشی با Cu و کمترین مقدار آن مربوط به تیمار 0/48 - Zn گرم کوئرستین100 / گرم ماده خشک گیاه - تعیین شد. فلاونوئیدها ترکیبات پلی فنولی با وزن مولکولی کم با اسکلت دی فنل پروپان، گروه بزرگی از متابولیت های ثانوی بوده و عمدتا در همه گیاهان وجود دارند
نتایج نشان داد که بیشترین درصد جمعآوری رادیکال DPPH در شاهد - % 52/ 1 - و کمترین مقدار آن - % 43/20 - در تیمار با Zn مشاهده گردید - جدول . - 1 محققان گزارش کردن که بارز ترین اثرات عناصر Cu و Zn در گیاهان القای تنش اکسیداتیو و ایجاد رادیکال های فعال اکسیژن می باشند. اکسیژن فعال به عنوان عوامل اصلی بروز تنش اکسیداتیو از توان اکسید کنندگی بالایی برخوردار هستند و مولکول های زیستی را تهدید نموده و فرآیند های مختلف سلولی را تحت تاثیر قرار می دهند و با ایجاد اختلال در متابولیسم سلولی گیاه منجر به مرگ سلول نیز می شود
