بخشی از مقاله
بررسی ترکیبات تشکیل دهنده و خاصیت آنتی اکسیدانی مرزه Satureja khuzistanica (Jamzad) درشرایط اکولوژیکی استان فارس
چکیده:
این پژوهش به منظور بررسی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس و خاصیت آنتی آکسیدانی مرزه پرورش یافته در شرایط اکولوژیکی استان فارس اجرا شد. در این پژوهش قلمه های مرزه خوزستانی در استهبان پرورش داده شدندوپس از رشد اندام های هوایی آن ها، جمع آوری و خشک گردید ند. اسانس گیری به روش تقطیر با آب توسط دستگاه کلونجر انجام شدو اسانس حاصله از نظر نوع و مقدار ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس مقایسه شدند.ترکیبهای شیمیایی اسانس با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی و تعیین مقدار گردید. نتایج این پژوهش نشان داد، که میانگین درصد اسانس مرزه خوزستانی (%3/18) می باشد ،همچنین43ترکیب در اسانس گیاه دارویی مرزه خوزستانی شناسایی شد که جمعا% 99/96 ازکل ترکیبات اسانس را تشکیل می دهد.ترکیبات عمده تشکیل دهنده اسانس گیاه مرزه خوزستانی به ترتیب میزان اجزاء عبارتند از کارواکرول (%77/21)،آلفافارنیسین(( % 2/30 ؛ گاما- ترپینن 6/43) %)،پارا- سیمن (%2/24) و آلفا- ترپینن (%1/47) می باشند.خاصیت آنتی اکسیدانی گیاهان دارویی توسط ماده 2و2 دی فنیل1پیکریل هیدرازیل (DPPH) از 4 غلظت مختلف عصاره متانولی استفاده گردید،خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه مرزه خوزستانی 8/12 - 0/22 میکروگرم در میلی لیتر محاسبه گردید.به نظر می رسد که وجود کارواکرول و گاما- ترپینن در ترکیبات اسانس باعث ایجاد خاصیت آنتی اکسیدانی در این گیاه می شود. این خاصیت باعث جلوگیری از اکسیده شدن لیپیدها و بیماری های قلب و سرطان می شود.
کلمات کلیدی: مرزه خوزستانی،اسانس، کارواکرول ،خاصیت آنتی اکسیدانی
مقدمه:
اسانس ها ترکیبات معطری هستند که در اندام های مختلف گیاهان یافت می شوند. به علت تبخیر در اثر مجاورت هوا در حرارت عادی، آن ها را روغن های فرار یا اتری یا اسانس های روغنی می نامند. اسانس ها به صورت خوراکی به عنوان دسته موادی که اثر تحریکی ملایم روی مخاط دهان و جهاز هاضمه دارند مصرف می شوند به طوری که ایجاد گرما، همچنین زیاد شدن بزاق می کنند. (مومنی و شاهرخی، (1377 تیره نعناع سانان یکی از بزرگترین تیره های گیاهی است که دارای پراکنش جهانی بوده و دارای حدود 200 جنس و دو تا پنج هزار گونه از بوته های معطر و درختچه های کوتاه می باشد. اغلب گیاهان این تیره تولیدکننده ترپن ها و انواع ترکیب های معطر هستند که این ترکیب ها را در غدد اپیدرمی برگ ها، ساقه ها و اندام های زایشی ذخیره می کنند گیاهان این تیره بیشتر علفی و به ندرت دارای نمونه های پیچنده یا درختچه، ساقه های چهارگوش، معطر با برگ های متقابل، گل ها پنج پر و زیگومورف، خامه از قاعده تخمدان منشاء می گیرد. وجود خطوط برجسته روی کاسه گل و ظاهر جام گل، کمک موثری در تشخیص این گیاهان می کند. (بقالیان، .(1379
مرزه خوزستانی گیاهی پایا، در قاعده نیمه چوبی کرکینه پوش به ارتفاع 35 -20 سانتیمتر است . ساقه آن متعدد و منشعب با شاخه های افراشته، کمی کرکینه پوش، پوشیده از برگهای متراکم، گل مرزه خوزستانی ، آبی متمایل به بنفش یا کم و بیش صورتی
رنگ ، مجتمع در چرخه های دارای 8-2 گل در گل آذینینسبتاً طویل، دمگل ها کوتاه و دور از هم ، کاسه گل به طول 8/5 سانتیمتر است (قهرمان، ( 1378 .بوی معطر و اثر نیرو دهنده، تسهیل کننده عمل هضم، مقوی معده، مدر، بادشکن، و به طور خفیف اثر قابض، ضد نزله، رفع اسهال و ضد کرم دارد ( زرگری ،1361 ).ترکیب های آنتی اکسیدانی از جمله اجزا اصلی حاضر در رژیم غذای هستند که می توانند اکسیداسیون لیپیدها را به تاخیر بیندازد یا از وقوع آن جلوگیری کند. غذاهایی مانند میوه ها، سبزی ها محتوی گروه های وسیعی از اجزای تشکیل دهنده آنتی اکسیدان ها از جمله ترکیب های فنلی هستند .( ; Rahman et (2008al., با توجه به تاثیر مثبت آنتی اکسیدان های طبیعی در جلوگیری از بوجود آمدن رادیکال های آزاد و زنجیره اکسیداتیو و جلوگیری از بوجود آمدن بیماری های کرونر قلب و سرطان توسط این مواد و با توجه به اثرهای نا مطلوب آنتی اکسیدان های سنتزی بر بدن انسان و عدم امکان حذف این مواد در فرآورده های غذایی و دارویی، بررسی امکان استفاده از آنتی اکسیدان های طبیعی و گیاهی در صنایع غذایی و دارویی و الگو برداری از این مواد به صورت مدل در ساخت ترکیبات سنتزی امری مهم و حیاتی محسوب می شود. نتایج بررسی ها نشان می دهد که برخی از گیاهان تیره نعناع سانان سرشار از ترکیبات فنلی مانند فلاونوئیدها، اسیدهای فنلی و دی ترپن های فنلی بوده که این ترکیبات دارای خاصیت آنتی اکسیدانی بسیار بالایی می باشند ( ;
(2006Wong et al.,
مواد وروشها:
قلمه های مرزه خوزستانی در استهبان پرورش داده شدند وپس از رشد اندام های هوایی، جمع آوری و خشک، پودر گردیدند. مقدار 30 گرم از هر نمونه در داخل بالون متصل به دستگاه کلونجر ریخته شد و مقدار حدود 300 میلی لیتر آب مقطر به مخلوط فوق اضافه گردید. اسانس گیری از زمان به جوش آمدن مایع درون بالون به مدت 3 ساعت انجام شد. اسانس به دست آمده توسط سولفات سدیم آب گیری شد و در داخل شیشه های کوچک ویژه اسانس (ویال) جمع آوری شد و مقدار وزنی آن برای محاسبه درصد اسانس محاسبه و یادداشت برداری گردید. اسانس بدست آمده تا قبل از تجزیه در ظروف مخصوص در دمای 5 درجه سانتی گراد درون یخچال نگهداری شدند. عمل اسانس گیری برای هر تیمار 3 بار تکرار گردید. جهت بررسی میزان اسانس مقدار 0/2 میکرولیتر از اسانس به دستگاه گاز کروماتوگرافی((GC تزریق گردید. همچنین اجزاء تشکیل دهنده موجود در اسانس با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی و جرم سنجی(( GC/MS مشخص گردید. میزان ترکیبات و نوع هر ترکیب با استفاده از ضریب بازدارندگی و شاخص کواتس برای هر ترکیب مشخص شد. محاسبه خاصیت آنتی اکسیدانی مرزه خوزستانی توسط ماده 2و2 دی فنیل 1 پیکریل هیدرازیل(( DPPH انجام شد. از 4 غلظت مختلف عصاره متانولی استفاده گردید بطوریکه میزان 100 DPPH میکرو مول و حجم نها یی محلول به 4 میلی لیتر برسد . بعد از گذشت 30 دقیقه از انجام واکنش، میزان جذب توسط دستگاه اسپکتوفتومتر در طول موج 517 نانومتر یادداشت برداری شد.همچنین جهت مقایسه خاصیت آنتی اکسیدانی عصاره گیاهی باآنتی اکسیدان های مصنوعی از دو آنتی اکسیدان ترولوکس و کوئرستین به عنوان شاخص استفاده گردید. کلیه محلول های مورد استفاده به صورت روزانه ساخته شد و هر آزمایش 3 بار تکرار گردید.
