بخشی از مقاله
تاثیر عوامل شبکه ای و محیطی بر توسعه کار آفرینی همسران کارکنان در طرح های اقماری شرکت نفت
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر عوامل شبکه ای و محیطی بر توسعه کارآفرینی همسران کارکنان شاغل در طرح های اقماری شرکت ملی نفت ایران صورت گرفته است. روش پژوهش حاضر ،کاربردی، پیمایشی –توصیفی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه است. روش نمونه گیری تصادفی ساده و نمونه آماری مشتمل بر 380 نفر است. برای گردآوری دادههای مربوط به سنجش متغیرهای این تحقیق از پرسشنامه ، شامل 34 سوال استفاده گردید. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای SPSS و LISREL استفاده شده است.
در نتیجه تجزیه و تحلیل های صورت گرفته، همه فرضیه های اصلی و فرعی پژوهش با اطمینان %95 مورد تأیید قرار گرفتند و مشخص گردید عوامل شبکهای ، عوامل محیطی، عوامل اجتماعی ، عوامل فرهنگی، عوامل سیاسی و عوامل تکنولوژیک بر توسعه کارآفرینی همسران کارکنان شاغل در طرح های اقماری شرکت ملی نفت ایران تاثیر دارد.
واژگان کلیدی
کارآفرینی، عوامل شبکه ای، عوامل محیطی
مقدمه
امروزه کارآفرینی به عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی و فرهنگی جامعه در نظر گرفته شده است، در واقع کار آفرینی در تمامی مباحث توسعه، جای خود را باز نموده است و بسیاری از محققان درصدد هستند تا بنابر موضوع تخصصی خود، زمینه توسعه کارآفرینی را در بخش های مربوطه بررسی نمایند. یکی از قشرهایی که می تواند نقش مهمی در توسعه کارآفرینی ایفا کند زنان هستند(تجری و همکاران ،.(1393 با توجه به اینکه حدود نیمی از جمعیت هر جامعه را زنان تشکیل می دهند و زنان در ردیف بزرگترین ذخایری هستند که هنوز از وجودشان استفاده بهینه به عمل نیامده است و این گروه کثیر که عهده دار تنظیم امور خانوادگی و تعیین کننده مسیر اقتصاد و خانواده محسوب می شوند، در امور اقتصادی و تنظیم بودجه
خانوادگی دخالت مستقیم دارند و هر نهضتی که بخواهد رفاه اجتماعی و نظم اقتصادی را توسعه دهد ناگزیر است که از توجه همکاری طبقه ای که نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می دهند، بهره مند گردد، در عصر حاضر فراهم کردن زمینه های تازه، برای مشارکت بیشتر زنان و بهره گیری جدیتر از قدرت تفکر، ابداع و خلاقیت آنان باید در سرفصل سرمایه های مدیریت نوین قرار گیرد. در کشورهای رو به توسعه، زنان امید اول برای ارتقاء خانواده ها و رشد و توسعه کشورهای خود محسوب می شوند. موفقیت زنان کارآفرین در جوامع نه تنها سبب سودهای اقتصادی می شود بلکه منافع اجتماعی و فرهنگی هم ایجاد می کند. زنان به دلایل متعددی نظیر بیکاری و کاهش دستمزدها و نارضایتی از شغل قبلی وارد کارآفرینی می شوند. با توجه به آمارهای رسمی اخیر، سهم اشتغال زنان فقط 10درصد است و نرخ بیکاری در میان زنان خصوصا نیروی تحصیل کرده افزایش قابل توجهی داشته است. از سوی دیگر به دلیل اهمیت مشاغل اقماری در صنعت نفت کشور و همچنین توجه به نیروی بالقوه موجود در همسران این افراد ، بررسی عوامل موثر در شکل گیری کارآفرینی همسران افراد شاغل در این گونه طرح ها و آثار فعالیت های کارآفرینانه بر خانواده های این افراد و محیط فعالیت آنها دارای اهمیت راهبردی است ومدیران شرکت ملی نفت ایران و خانواده های کارکنان می توانند از نتایج آن استفاده نمایند.
آمارها و اظهارنظرها نشان می دهد که اشتغال زنان در یک نگاه کلی در جهان ، وضعیت مناسبی ندارد ولی سهم کشورهای در حال توسعه از جمله ایران در این وضعیت نابسامان بسیار بیشتر است . کارآفرینی زنان، بخصوص زنانی که توانسته اند با تحصیلات عالیه به مدارجی از آگاهی و تخصص دست یابند، برای جامعه در حال توسعه ای چون جامعه ما، بسیار مهم می باشد. با به کار گرفتن این نیروهای کار آزموده در رفع مشکلات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی گام برداشته و روند توسعه را به سرعت بهبود می بخشد (زارع اسد آبادی و همکاران ،. (1393 خانواده یکی از نهادهای زیربنایی و از ساختارهای اصلی جامعه به شمار میآید که همگام با دیگر ساختارهای جامعه در راه رشد و تعالی شخصیت انسان گام برمیدارد. این نهاد مقدس طی قرون متمادی و بخصوص در چند قرن اخیر، شکلهای متفاوتی را تجربه کرده و در فرهنگهای گوناگون قالبهای متفاوتی را به خود گرفته است. با وجود این، خانواده در شکلهای مختلف آن همواره کارکردهای مهمی را دارا بوده است (حسینی لرکانی و همکاران،.(1387 خانواده موسسه یا نهاد اجتماعی معرفی شده است و هر گونه آسیب به خانواده منجر به بروز آسیبهای بسیار جدیتر به جامعه خواهد شد. برخی از موقعیتهای شغلی می توانند خانواده و به ویژه همسران را متأثر سازند. موقعیت هایی مانند نوبتکاری و یا طرحهای اقماری می تواند خانواده را نیز درگیر سازد. همسران افراد شاغل در طرح های اقماری شرکت نفت و شرکت ها ی مشابه اغلب بر اساس نوع فعالیت همسرانشان به مدت 14 روز باید به تنهایی به امور خانواده رسیدگی کنند و در 14 روز بعدی می توانند از همکاری همسر خود بهره مند باشند . علاوه بر این اغلب این افراد دارای سطوح تحصیلی بالا هستند و با توجه به نیازمندی های نوع شغل همسر خود مجبور به مهاجرت به مکان های دورافتاده و یا شهرک های سازمانی وزارت نفت در فواصل نزدیک به محل کار همسران خود هستند. ماهیت این شهر ک ها و ماهیت فعالیت اقماری همسران، موجب عدم استفاده از توانمندی های این افراد می گردد . کارآفرینی فرایندی است که نقش حیاتی در تداوم، رشد و توسعه ملی و حتی اقتصادی جهانی ایفا می کند. لذا لزوم ایجاد بستر مناسب در جهت حمایتهای منطقی اعم از مادی، معنوی، فرهنگی، تحقیقاتی و علمی از کارآفرینی و کارآفرینان بیش از پیش در کشورما احساس می گردد. اهمیت بحث کارآفرینی به حدی است که اقتصاددانان، کارآفرینان را موتور رشد و توسعه اقتصاد جامعه می دانند و دانشمندان مدیریت آنها را از مهمترین عوامل تحول و نوآوریهای سازمانی در عصر حاضر به شمار می آورند.لذا در هر محیطی که افراد از تفکر و هنر کارآفرینی برخوردار باشند، اقتصادی پویا و متنوع وجود خواهد داشت. امروزه میزان مشارکت و اشتغال، یکی از شاخصهای نوسازی اقتصاد ملی محسوب می شود و همچنین میزان و نحوه مشارکت اقشار مختلف در فعالیتهای
اقتصادی یکی از عوامل و شاخصهای توسعه است. با اینکه ضرورت و الزام اقتصادی اشتغال و مشارکت زنان در فعالیتهای
اقتصادی، همواره در تاریخ پیشرفت و توسعه جوامع مختلف بشری مطرح بوده است، هنوز در بسیاری از کشورها میان زنان و مردان تعادل مطلوب و قابل قبولی در این زمینه و در فعالیتهای مختلف ایجاد نشده است. تغییرات ایجاد شده در بستر زمان باعث شده تا زنان از محدوده خانه خارج شوند، جذب نظام شغلی جامعه گردند و در تغییر الگوی کار سنتی حاکم بر جامعه نیز تغییراتی ایجاد کنند. بدین ترتیب این الگو که بر اساس جنسیت بود و کارها را بر مبنای طبیعت زنانه و مردانه بودن تقسیم می نمود تغییر کرد و از قالب سنتی بودن خود بیرون آمد. بسیاری از محققان معتقدند که فعالیتهای کارآفرینی توسط زنان، نقش برجسته ای در سلامت اقتصاد ملتها و سلامت خانواده دارد. زنان در زمان کوتاهی توانستند با ورود به عرصه کسب و کار تحولات عظیمی در توسعه اقتصادی کشورها ایجاد کنند. چنانچه آمارها نشان می دهد فعالیتهای اقتصادی زنان، 25 تا 35 درصد کل فعالیتهای جهان را تشکیل می دهد (کانتر، 2002، .(11 فعالیتهای اقتصادی زنان در جهان و جهت گیری آنان به سمت فعالیتهای کارآفرینانه به دلایل متعددی از جمله بیکاری، استقلال، کسب درآمد، پایین بودن دستمزدها و عدم رضایت از شغل قبلی است. اما عوامل مختلفی در تسهیل و یا تضعیف این فعالیتها موثر است. بررسی این عوامل می تواند در توسعه فعالیت کارآفرینانه زنان نقش مهمی ایفا نماید.
با توجه به توضیحات فوق، دراین پژوهش به بررسی چگونگی تاثیر عوامل شبکه ای و محیطی بر کارآفرینی پرداخته شده است.
مبانی نظری پژوهش
عوامل شبکهای 1
منظور شبکه ارتباطی زنان کارآفرین می باشد. فعالیت های اقتصادی در شبکه هایی پیچیده از روابط اجتماعی جای دارد. در درون این شبکه ها منابع و فرصت های در دسترس قرار می گیرد. واتسون ( ( 1996 بیان می دارد که شبکه های فعالان اقتصادی مهمترین منبع اطلاعات است. در بیشتر موارد مشاوره عالی تعیین کننده در پایایی فعالیت اقتصادی است؛ بنابراین، برای کارآفرینان به ویژه برای زنان که نیازمند رایزنی و آموزش برای کارآفرینی هستند، بسیار ارزشمند است . راه اندازی شبکه ها با همکاری کارگزاران دولتی و مسئولان شرکتها، شتاب می گیرد. شبکه ای کردن و مشارکت می تواند نقشی بسیار ارزشمند در گسترش و بین المللی کردن فعالیت ها داشته باشد.
بنابراین می توان فرضیه زیر را ارائه کرد:
فرضیه :1 عوامل شبکهای بر توسعه کارآفرینی تاثیر دارد.
عوامل محیطی 2
این عوامل در4 دسته فرعی؛ عوامل اجتماعی، عوامل فرهنگی، عوامل سیاسی و عوامل تکنولوژیک بررسی شده است.
1. عوامل اجتماعی: هنجارهای رایج در زمینه تقسیم کار، وجود نوعی مرزبندی طبیعی میان کار زنان (خانه داری) و مردان (امور بیرون منزل)، در تبیین عوامل اجتماعی می توان به نقش والدین بر کارآفرینان اشاره نمود که بسیار اهمیت دارد.
2. عوامل فرهنگی: شامل فرهنگ رسمی و غیر رسمی باشد. فرهنگ رسمی، هنجارها و قواعدی هستند که از طرف مراجع رسمی تعیین میشوند که همان قوانین و مقررات، نظام آموزشی جامعه و مذهب است. فرهنگ غیررسمی، قواعدی است که مردم برای روابط اجتماعی خود تنظیم کردهاند و بهطور خودجوش به وجود آمده است که شامل مراسم سنتی، عرف، عادات و رسوم و... میشود (ملکپور، 1381، .(82
3. عوامل سیاسی: شامل سیاستهای دولت و قوانین است.
4. عوامل تکنولوژیکی: بکارگیری تکنولوژی اطلاعات و استفاده از تجارت الکترونیک و متغیرهای توصیف کننده عوامل تکنولوژیکی است.
بنابراین می توان فرضیه زیر را ارائه کرد:
فرضیه :2 عوامل محیطی بر توسعه کارآفرینی تاثیر دارد.
کارآفرینی3
به زبان ساده، »کارآفرینی« همان فرایند تاسیس یک کسب و کار (شرکت) بر مبنای یک فکر و ایده نو است. اکنون در عرصه جهانی، افراد خلاق و نوآور به عنوان کارآفرینان، منشا تحولات بزرگی در عرصه تولید و خدمات شده اند. حتی شرکتهای بزرگ جهانی برای حل مشکلات خود به کارآفرینان مراجعه می کنند. چرخ های توسعه اقتصادی با توسعه کارآفرینی حرکت می کنند. امریکا اقتصاد خود را مدیون همین افراد است. وقتی مسیر حوادث، وقایع و روند فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی جوامع را بررسی میکنیم، در می یابیم که انسان ها همواره به دنبال تغییر بوده اند و در این میان، افرادی بوده اند که از قوانین کلی جوامع تبعیت نکرده و باعث تغییر در جوامع خود و به طور کلی جوامع بشری شده اند. جامعه پیشرفته امروزی رشد خود را، مدیون انسان هایی است که قادر به تبدیل رویاها و ایده های خلاقانه خود به حقیقت بوده اند، روحیه استقلال طلبی برای کاوش موقعیت های جدید را داشته اند و از جرأت کافی برای مبارزه با روش های متداول و جا افتاده برخوردار بوده اند. این عاملان تغییر، شخصیت و روحیه ای داشته اند که امروزه »کارآفرینی« نامیده می شود. کارآفرینی هم دارای بعد نظری (تئوریک) و هم دارای بعد عملی (کاربردی) است که می توان با روش های مختلف آموزشی، به آموزش کارآفرینان همت گماشت. با توجه به این که شخصیت و روحیه آدمی عمدتاً در دوران نوجوانی و جوانی شکل می گیرد، می توان با یک برنامه صحیح آموزشی، به پرورش ویژگی ها و روحیه کارآفرینی و آشنایی با کسب و کار کارآفرینانه در این دو نسل پرداخت. (کوک،جیمزآر ، 1385 ،ص( 98
فرضیه های فرعی
فرضیه فرعی -1 عوامل اجتماعی بر توسعه کارآفرینی تاثیر دارد. فرضیه فرعی -2 عوامل فرهنگی برتوسعه کارآفرینی تاثیر دارد.. فرضیه فرعی -3 عوامل سیاسی بر توسعه کارآفرینی تاثیر دارد.
فرضیه فرعی -4 عوامل تکنولوژیک بر توسعه کارآفرینی تاثیر دارد.
مدل مفهومی پژوهش
نمودار -1 مدل مفهومی تحقیق (گلرد، (1384
روش تحقیق
از لحاظ هدف تحقیق، پژوهش حاضر کاربردی است و به لحاظ طبقهبندی بر مبنای روش، توصیفی، پیمایشی و همبستگی است. در این پژوهش جهت گردآوری اطلاعات در مورد ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق از روش کتابخانهای استفاده شده است که شامل بررسی پایان نامهها و تحقیقات موجود و مرتبط باموضوع، مطالعه مقالات و کتب لاتین و فارسی مرتبط و همچنین استفاده از اینترنت میباشد.به منظور بررسی فرضیات پژوهش و آزمون آنها از روش میدانی استفاده گردید. از این رو پرسشنامهای طراحی و برای گردآوری دادهها مورد استفاده قرار گرفت. پرسشنامهی مذکور شامل34سوال بود که متغیرهای موضوع مورد مطالعه را مورد سنجش قرار میداد. این پرسشنامه میان 280 نفر از همسران کارکنان شاغل در طرح های اقماری شرکت ملی نفت ایران ، با نمونه گیری تصادفی ساده توزیع گردید.
روایی ، پایایی: به منظور سنجش اعتبار پرسشنامه پژوهش روشهای زیر بکار گرفته شدهاند:
اعتبار صوری:4بدین صورت که از تعدادی از افراد غیرمتخصص در مورد اعتبار یا عدم اعتبار سوالات نظرخواهی شده است.
اعتبار محتوایی:5 پرسشنامهای بین 10متخصّص و خبره مربوطه توزیع گردید که در آن درباره سودمند بودن یا سودمند نبودن سوالات با توجه به متغیرها و هدف هر متغیر پرسیده شده بود. پرسشنامههای تکمیل شده، جمعآوری و نسبت اعتبار محتوای مربوط به هر سوال که بیشتر از 0/62 می باشد، محاسبه و سوالات غیر سودمند حذف گردیدند.
اعتبار سازه:6 برای این منظور از تحلیل عاملی تأییدی(CFA)7، استفاده شد. به این شکل که اگر بار عاملی هر نشانگر با سازه خود دارای مقدار t بالاتر از 1/96 باشد در این صورت این نشانگر از دقت لازم برای اندازهگیری آن سازه یا صفت مکنون برخوردار است. نتایج حاصله نشان داد که تمام سازهها از دقت لازم برای اندازه گیری سازه یا صفتهای مکنون تحقیق برخوردار هستند. از این رو با توجه به دلایل ذکر شده پرسشنامه مورد استفاده به عنوان یکی از ابزارهای جمع آوری دادههای این پژوهش، مناسب تشخیص داده شد.
در این پژوهش به منظور تعیین پایایی ابزار آزمون از ضریب آلفای کرونباخ و CR استفاده شد:
ضریب آلفای کرونباخ:8 ابتدا پرسشنامه تحقیق، بین یک گروه 30 نفره از جامعهی مورد نظر توزیع گردید. طبق جدول زیر
با توجه به اینکه مقدار آلفای کرونباخ برای تمامی متغیرها بزرگتر از 0/7 می باشد، بنابراین قابلیت اعتماد (پایایی) این
پرسشنامه مورد تایید واقع می باشد.
جدول -1 محاسبه آلفای کرونباخ به منظور سنجش پایایی ابزار اندازه گیری برای تک تک متغیرها
روش تجزیه و تحلیل داده ها
در تجزیه و تحلیل پرسشنامه از مباحث استنباطی و توصیفی آماری استفاده شده است. آمارههای توصیفی شامل جداول فراوانی و میانگین میباشد و در سطح استنباطی نیز از مدل معادلات ساختاری شامل تحلیل عاملی تائیدی و تحلیل مسیر استفاده شده است. نرم افزار های مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده ها بسته نرم افزاری SPSS نسخه 22 و بسته نرم افزاری LISREL می باشند.
آمارتوصیفی
نتایج بدست آمده از یافته های عمومی این مطالعه نشان داد که از بین تعداد افراد پاسخ دهنده، بیشترین فراوانی مربوط به بازه سنی 30 تا 35 سال است که با 82 نفر، 34,5 درصد حجم نمونه را تشکیل میدهند. کمترین فراوانی مربوط به افراد بازه سنی 35 سال به بالا است که با 24 نفر، 10 درصد حجم نمونه را به خود اختصاص دادهاند. تعداد 52 نفر از افراد در بازه سنی20 تا 25 سال هستند و 21,8 درصد حجم نمونه را تشکیل میدهند. نتایج نشان می دهد مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد با 43,7 درصد، دارای بالاترین سهم در بین نمونه مورد بررسی است و مدرک کارشناسی با 31,9 در رتبه بعدی قرار گرفته است. این امر به عنوان یکی از عوامل شخصیتی می تواند به شکل گیری اقدامات کارآفرینانه بر مبنای تخصص کمک کند . نتایج نشان می دهد اغلب نمونه مورد بررسی دارای فعالیت اقتصادی به نحوی بوده اند و این در حوزه های مختلف
8Coefficient alpha
مانند فعالیت های پاره وقت ، فعالیت های دوران تحصیل و یا فعالیت های شغلی فعلی افراد می شود. بر اساس مطالعات مروری ارائه شده در فصل دوم، یکی از عوامل موثر در شکل گیری کارآفرینی فردی و سازمانی وجود سابقه کار اقتصادی در بین افراد است.
بررسی کفایت نمونه
در انجام تحلیل عاملی برای اطمینان از اینکه دادههای تحقیق قابل تقلیل به چندین عامل پنهانی دارد یا خیر، از دو آزمون KMO و بارتلت استفاده میشود. از آنجایی که مقدار شاخص KMO بالای 0,7 است، تعداد نمونه برای تحلیل عاملی و تحلیل مسیر با مدل معادلات ساختاری کافی می باشد. همچنین مقدار sig آزمون بارتلت، کوچکتر از 5 درصد است که نشان می دهد ارتباط معنیداری بین متغیرها وجود دارد و تحلیل عاملی برای شناسایی مدل ساختاری مناسب است.
آماراستنباطی
یکی از پیشفرضهای اصلی مدل معادلات ساختاری، بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای مورد بررسی است. برای آزمون نرمال بودن داده ها، روشهای مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد، از جمله این روشها استفاده از شکل توزیع و یا به عبارت دیگر محاسبه کجی و چولگی متغیرهای تحقیق است. که محققان معتقدند هرگاه کجی و چولگی دادهها بین2 و -2 باشد، توزیع متغیرها نرمال است (مومنی، .(1380 در این پژوهش از تکنیک کولموگوروف-اسمیرنوف و شاپیرو-ویلک برای تعیین نرمال بودن توزیع دادهها استفاده شده است. برای این آزمون فرضهای آماری به صورت زیر تنظیم می شود:
H0 :توزیع دادههای مربوط به هر یک از متغیرها نرمال است.
H1 :توزیع دادههای مربوط به هر یک از متغیرها نرمال نیست.
در تمامی موارد، مقدار معناداری بزرگتر از 0/05 بدست آمده است. بنابراین دلیلی برای رد فرض صفر مبتنی بر نرمال بودن دادهها وجود ندارد. به عبارت دیگر توزیع دادههای تحقیق نرمال بوده و میتوان آزمونهای پارامتریک را اجرا کرد.
