بخشی از مقاله
چکیده :
فرهنگ الگوهای کلی ذهنی مشترک و مرسوم در میان اعضای یک اجتماع فرهنگی است که به نحوه تفکر، احساس و رفتار اعضای آن اجتماع در رابطه با خود، محیط و ماوراء، در مراتب مادی و معنوی زندگی، شکل معنیدار میبخشد. از میان تمام مصنوعات انسانی، شهر و معماری در ارتباط مستقیم با الگوهای فرهنگی قرار گرفته است، بنابراین معماری پدیدهای فرهنگی و به این اعتبار پدیده بومی است. سیر تحولات تاریخی در معماری و شهرسازی ایران از قرون متمادی تأثیر حوزه های فرهنگ، اجتماع و ... را در برپایی آثاری فاخرنمایان ساخته است.
فرهنگ در جامعه ایرانی اسلامی به شکلی منحصر بفرد و تا حدی بومنگر نفش جامعتری ایفا نموده است. -همانگونه که میراث فرهنگی تبلوری از دانش و بینش جامعه گذشته را با چنین بستری نشان میدهد. بازشناخت بهرهگیری ازمصالح بومی در معماری و شهرسازی که نقش تأثیرگذاری را در پایداری و ماندگاری ابنیه گذشته داشته است در رهگذری فرهنگی برای نسل امروز لازم و ضروری است تا آینده را بتوان با معرفت و درکی وسیعتر به پیش برد.
مقدمه :
"فرهنگ را میتوان به مثابه مجموعهای از توانهای گونهگون فرض کرد که بیانگیزههایی ناموزونش کرده و نیزبدون تلاش درونی فهم نمیشود؛ فرهنگ به مثابه دریای به ظاهر آرامی است با درونی پرماجرا؛ محیطی که حین پرورش دادن و به تکامل بردن پدیدههای درونیاش، به هر پژوهندهای که قدرت تحمل بیشتری در غواصی دارد، دادههایی بیش عرضه میکند و او را نه تنها با شکل یافتهای که به آن دل بسته و دل باخته بلکه با ریشههای آن، با رابطههای آن با سایر پدیدهها و با شالوده زیست محیطی آن آشنا میسازد.
در این ژرفا، مجموعه رویدادهایی که با ظاهری بینظم رخ میکنند و بر یکدیگر اثرگذاریهایی زاینده و گاه فرساینده دارند و در مکانی به ظاهر محدود جایگزین میشوند تا در حوزه و حیطهای خاص به تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بپردازند و نیز نمیتواننددر زمانهای گذشته و حال بیریشه باشند، عامل زمان به وجودآورنده رابطههایی پیچیده میان پدیدههایی است که: مورد شناخت و پیگیری قرار میگیرند تا دستیابی درست به یافته هایی را میسر نمایند".
بازشناسی فرهنگ اسلامی و نقش آن در معماری و شهرسازی بومی که به نحوی در باورها و آداب و سنن دینیبسترسازی شده، قادر است در ابعاد فنی و نظری نیز در حوزه معماری پایدار تأثیرگذار بوده و برغنای فرهنگ اسلامی ایرانی بیفزاید.همچنین شرایط جغرافیایی و اقلیمی نیزعمدتاً وجه غالبی بوده که معماران را بر آن داشته تا بدنبال راهکاری برای ایجاد شرایط زیست مناسب باشند و این تدبیر عالمانه با شناخت از فنون و تکنیک ساخت به منصه ظهوررسیده است.
در دوران معاصر توجه به سنت و هویت بومی در ایران تحت تأثیر جریان مدرن و سیاستهای اقتصادی جوامع غربی قرار گرفته و دچار آسیب شده است. مدرنیته با جدایی از سنتها و حرکت سریع در حال بهسوی آینده، هویت را از آثار به جای مانده از خود گرفته است. اثر هنری بی هویت سبب بی هویتی هنرمند میشود، هنرمند برای هویت بخشیدن به اثر هنری خود و در نتیجه به خود و همه جهانی که در آن زندگی میکند و رهایی ازوضعیت نابسامان پدید آمده توسط مدرنیسم، میبایست از الگوهای اصیل گذشته بهره گیرد.
- کریستوفر الکساندر - بی شک معماری شهر سازی اصیل ایرانی بر مبنای ارزشهایی استوار است که هنوز پس از گذشت سالهای متمادی بر دل می نشیند و تسکینی بر روح و روان آدمی است و امروزه شهر سازی و معماری ایران با توجه به غنای فرهنگی از بی هویتی فضایی است که به قول "هولدرلین" انسان در آن شاعرانه زندگی می کند.
یکی از مهمترین عواملی که بر ساخت مسکن انسانی تأثیر دارد،خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی است.به نحوی که بررسی چگونگی تأثیر این عناصر و بازخوردهای آن بر معماری،امری اجتنابناپذیر است. در خانه های سنتی ایران با طراحی درست و شناخت صحیح از مصالح و عناصرساختمانی و بکارگیری درست آن با توجه به مسائل اقلیمی و بومی آن منطقه معماران توانسته اند بدون صرف هزینه های گزاف و در عین سادگی پاسخگوی نیازهای ساکنین آن خانه ها باشند.
در معماری بومی توجه به به اصول سبب ایجاد هماهنگی در بافت شهری می شود و این مساله منظر شهری مناسب و در عین حال سرزنده و کارارا به ارمغان می آورد. در معماری معاصر عدم توجه به اصول معماری بومی سبب ایجاد نابسامانی منظر شهری گردیده است. معماری و شهرسازی هر ملت،بازتاب شرایط ذهنی آن جامعه است.شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ناهنجار و ناپایدار در شهرهای ما، نابسامانی و اغتشاش حاکم بر منظر شهری را به مرز آزاردهنده ای رسانده است. ازجمله علل نا بسامانی نماها می توان به مواردی چون اعمال سلیقه و دخالت غیر کارشناسانه، حاکمیت فرهنگ بساز بفروشی، فقر مالی و فنی سازندگان،مواد و مصالح نا مرغوب و... اشاره کرد.
اصطلاح شناسی فرهنگ در ادبیات و آیات قرآنی:
فرهنگ، راه و رسم زندگی یک جامعه در اصطلاح مردم شناسی؛ مرکب از پیشوند - فر - به معنی جلو و پیش و-هنگ از ریشه تنگ اوستایی- به معنی کشیدن و تربیت نمودن که مطابق است با Education که در لاتین به معنی آموزش و پرورش کاربرد دارد و گاهی لفظ Culture به جای آن به کار می رود که معنی تمدن دارد؛ ودر اصطلاح سرزمینی که در داخل آن بتوان بعضی از خصوصیات یک فرهنگ را یافت، پهنه فرهنگی Culture area خوانده میشود.
استعمال انگلیسی معادل فرهنگ در اواخر قرن نوزدهم میلادی توسط سر ا.ب.تایلر برقرارشد. مفهوم فرهنگ چندان سودمند بوده است که آن را در علوم دیگر استعمال میکنند. قرآن کریم از طریق آیات متعددی اشاراتی به آداب و رسوم و فرهنگ اسلامی اصیل دارد. که از بهترین نمونه ها در این رابطه وصایای لقمان - ع - به پسرش می باشد.-1 اجتناب از بخل و اسراف، والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما - فرقان، - 13 و آنان که چون خرج کنند، اسراف نمی کنند، و بخل هم نمی ورند؛ بلکه میان این دو راه اعتدال را گیرند. -2ترویج میانه روی وآرامش در جامعه
نقش فرهنگ در معماری:
شکی نیست میان معماری و فرهنگ رابطه عمیقی وجود دارد. معماری که فرهنگ در آن شکل میگیردو فرهنگی که معماری را بنا میکند. شهر را نیز نوعی خاص از سازمان یافتگی و انطباق زندگی اجتماعی و فضا تلقی نمود که در آن تقسیم فضا، فرهنگ و روابط انسانی و چگونگی اثرگذاری آنها بر یکدیگر، از جمله مشخصه های مهم و اصلی شهر محسوب میشوند. معماری همواره به عنوان بستر فرهنگ جهانی مطرح بوده است،
