بخشی از مقاله
خلاصه
در دوران معاصر بیان نظریههای مهمی که در حوزه شهرسازی باعث گردیدکه ، به شهرسازی به خصوص یکی از مهترین مباحث آن یعنی طراحی فضای شهری اهمیت ویژهای داده شود. در طراحی فضای شهری عناوینی همچون تراکم، تنوع، مقیاس و... مطرح میگردد. در این مقاله سعی برآن شده است که تاثیر الگوهای رفتاری بر روند شکل گیری فضای شهری به عنوان یکی دیگر از عوامل مهم در این حیطه بررسی گردد.
اهدافی که این پژوهش دنبال می کند شامل: شناسایی عوامل مؤثر بر تعامل افراد و محیط زندگی و اثر گذاری آن بر نحوه شکل گیری فضای شهری. برطبق نتایج حاصل شده از این پژوهش اگر در روند طراحی و شکل گیری فضای شهری، طراحی بر پایهی تعامل بین محیط و انسان و ؛ رفتار فضایی او صورت پذیرد، فرآیندی حاصل میشود که، میتواند پاسخگوی فعالیتهای انسان در تمامی محدوده های رفتاری او و سازگار با اهداف و ارزشهای اثر گذار بر اجتماع و فضای عمومی باشد. همچنین عواملی مانند خلوت، ازدحام، فضای شخصی و ...برای دستیابی به این فرآیند، باید در نظر گرفته شوند. روش تحقیق مورد استفاده برای انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی میباشد.
.1 مقدمه
شناخت رویکردهای مختلف به طراحی وشکل دهی به فضا های شهری تاثیر بسیار در تدوین اهداف و سیاستهای طراحی شهری دارد. رفتار شناسی انسان در محیط یکی از این رویکردها میباشد که می تواند به درک بهتر شکل گیری فضای شهر کمک نماید و از بروز آشفتگی ها و ناهنجاری های فضا بکاهد. "فرایند شکل دهی به فضاهای شهری مؤید این نظر است که تعامل بین انسان و محیط در ساخت محصول نهایی که همان فضای شهری است، مؤثر است".
تعاملات صورت گرفته در فضای شهری رابطه مستقیمی بر نحوهی قرارگیری، طراحی و ساخت کالبد فضاهای شهری دارد، چنانکه اگر فضا بر اساس ارزشها و فرهنگ جاری در جامعه طراحی و اجرا گردد میتواند باعث افزایش امنیت و کاهش اثرات ناشی از آن باشد.
در بخش اول این پژوهش از الگوهای رفتاری و ابعاد گوناگون آن سخن به میان آمده است و سپس در بخش دوم آن فضای شهری و روند شکل گیری آن توضیح داده شده است. در بخش پایانی به بررسی تاثیر الگوی رفتاری بر روند شکل گیری فضای شهری پرداخته شده است.
.2روش تحقیق پژوهش
روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی -تحلیلی با بهره گیری از روش اسنادی است .تحقیق حاضر بنا به ماهیت از نوع کاربردی است و صرفا در نظر دارد تا ضمن بررسی الگوهای رفتاری و رفتارهای انسانی در محیط تاثیر آن را بر بر روند طراحی فضای شهری بیان نماید.
.3 الگوی رفتاری
یکی از مباحث مهم در ارتباط با فضاهای عمومی، مفهوم انسانشناختی و به دنبال آن رفتارشناسی در فضاهای شهری است. امروزه انزواطلبی و کاهش تعاملات اجتماعی یکی از مهمترین مشکلاتی است که زندگی اجتماعی ساکنان شهرها را تهدید میکند، از این رو، نیاز مردم به مکانهایی برای تعاملات اجتماعی و رفع نیازهای روانی به یکی از ملزومات زندگی شهری تبدیل شده است. با توجه به اینکه فضاهای عمومی در شهرها، کانون بیشترین ناهنجاریهای رفتاری هستند و کمتر توانسته اند زمینههای مناسب را برای سازماندهی نیازها و الگوهای هنجاری و رفتاری مخاطبان خود فراهم آورند، طراحی یک راهبرد کارآمد مدیریت رفتار، از جمله مهمترین نیازهای برنامهریزی و مدیریت شهری برای اینگونه فضاهاست .
الگوی فعالیت ها شامل تیپ، مکان، تراکم، جهت و زمان فعالیتها در مجموعه زیستی است. به عنوان مثال شهری ممکن است دارای الگوی متراکمی از فعالیتها در یک جهت خاص و در ساعاتی خاص باشد، مانند مراکز تجاری و یا مراکز مذهبی. البته بعضی فعالیتها ممکن است دارای سیکلهای فصلی و یا ادواری باشند مانند، شهر مکه، که سالی یکبار در ایام حج دارای بالاترین میزان تراکم و تجمع زائرین خانه خدا میگردد .
.4 الگوهای رفتاری در فضای شهری
فضای شهری در عین دارا بودن ارزش های اجتماعی و فرهنگی جامعه، ظرف فعالیتهای شهری و ضرورتهای مرتبط بر آن نیز محسوب میگردد .[4] مطابق با نظر گهل فعالیتهای مردم را در فضاهای عمومی میتوان در سه گروه طبقه بندی کرد که هر یک به ویژگی های متفاوتی در محیط کالبدی نیاز دارند؛ فعالیتهای ضروری، فعالیتهای انتخابی و فعالیتهای اجتماعی. در حالت کلی فعالیتها سه طیف متفاوت را شامل میشوند :دسته نخست فعالیتهای ضروری را شامل میشوند که حالتی کمابیش اجباری دارند و تحت هر شرایطی اتفاق میافتند و وقوع آنها کمترین تأثیرپذیری را از محیط اطراف دارد.
فعالیتهایی مانند رفتن به مدرسه یا سر کار، خرید و سایر فعالیتهای عمومی و روزمره در این دسته جای میگیرند .دسته دوم از فعالیتهایی که در فضای شهری انجام میشوند را فعالیتهای گزینشی و انتخابی تشکیل میدهند که تنها زمانی صورت میپذیرند که تمایل به انجام آنها وجود داشته باشد و زمان و مکان نیز فراهم آورنده زمینه مساعد باشند. فعالیتهایی چون پیاده روی، نشستن و استراحت در مکانهای جذاب در این دسته قرار میگیرند. دسته سوم فعالیتهای اجتماعی هستند که بسته به ویژگیهای فضای شهری طیف گسترده ای از روابط متقابل افراد را در برمیگیرند.
شرایط خاص فضاها برای ایستادن، نشستن، خوردن، بازی کردن و ... هستند که، این فعالیتها را تحت تأثیر خود قرار میدهند. هنگامی که محیط از کیفیت پایینی برخوردار باشد، تنها فعالیتهای ضروری انجام میپذیرند، اما در محیط دارای کیفیت بالا، نه تنها فعالیتهای ضروری انجام میشوند بلکه به دلیل وجود شرایط بهتر تمایل برای صرف زمان بیشتری برای این فعالیتها نیز افزایش مییابد.
.5 الگوهای رفتاری در محیط
رفتار فضایی انسان، در دیدگاه طراحی شهری، مفهومی است که رابطه میان محیط ساخته شده و انسانهای ساکن در آن را توصیف میکند. رفتار فضایی "خوب" شاخص طراحی شهری موفق است، در حالی که رفتار فضایی "بد "میتواند شاخص ضایع شدن منابع و دلیل نارضایتی ساکنان باشد. از آنجایی که روان شناسی محیط جایگاه مهمی در مطالعه تعامل میان انسان و محیط دارد، مخالف روشهایی است که محیط یا افراد را به صورت موجودیت جدا گانه بررسی میکند. از این رو این علم معتقد است، برای درک مشکلات محیطی باید به وابستگی ارتباط توجه کرد .
در واقع محیط ظرف و انسان به صورت مظروف مطرح میباشد. انسانها به عنوان مظروف در فضا در برخورد با محیط، رفتارهای مختلفی نشان میدهند؛ رفتارهایی که میتوان آنها را بر اساس رویکردهای مختلف دسته بندی کرد. بر این اساس، در نوع و نحوه انجام رفتار دو عامل بسیار مهم، تأثیرگذار هستند: محیط - اطلاعاتی که از آن به دست آورده ایم - و فرد - با تمام ویژگی های خود - . در عمل پایه و اساس رفتار ما، ویژگیهای محیط و خصوصیات فردی به صورت توأم است؛ بنابراین رفتار ما برآیندی از نیازها، انگیزه ها، قابلیت محیط، ادراک، تصویر ذهنی و در نهایت معنی است که ازمحیط برای خود ساخته ایم، از این رو واضح است که فعالیتهای ما تحت تأثیر این عوامل - محیطی و فردی - میتواند اشکال مختلفی به خود بگیرد .
رفتار محصول محیط و تعامل این دو با یکدیگر است. عوامل فیزیکی گونا گون از جمله سرو صدا، آب وهوا و فضاهای محصور شده به طور مداوم، در انسان و حرکاتی که از وی سر می زند، تأثیر میگذارند. این حرکات و واکنشها رفتار نامیده میشوند .
آنچه در بررسی تعریف رفتار مهم میباشد، شامل عوامل فیزیکی - در فضا وجود دارد - و غیرفیزیکی - در خصوصیات افراد وجود دارد - است. در این راستا عوامل فیزیکی با بررسی مفهوم و نظریات فضای عمومی و عوامل انسانی با بررسی نظریات رفتار و الگوهای رفتاری به دست میآیند؛ بنابراین باید رفتار را شناخت تا بتوان به عوامل محیطی وفردی مؤثر در رفتار دست یافت
