بخشی از مقاله
مقدمه
خلاقیت که امروزه از آن به عنوان عاملی مهم و تعیین کننده در جهت رشد، ترقی و پیشرفت کشورها نام میبرند موضوعی است که از دیر باز مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران در عرصه تعلیم و تربیت بوده است. تفکر خلاق در پی تشخیص مشکل، راه حل ها و سپس آزمایش فرضیه ها و راحل هاست. وجود مهارتهای عمومی و کلی در همه ی افراد خلاق - توانایی حل مسئله و ارائه دیدگاههای بدیع - و همچنین وجود مهارتهای خاص در حوزه های متعددی که افکار خلاقانه بروز مینماید - خلاقیت علمی، خلاقیت هنری - از یکسو و از سوی دیگر تناقضات اساسی که در فرایندهای ذهنی افراد خلاق وجود داشت موجب بسط مفهوم خلاقیت به حوزههای متعددی ازجمله هیجانها، روابط اجتماعی، اخلاق و...گردید - جوکار و البرزی،. - 1389 در این میان حوزه روابط میان فردی یکی از ابعاد جدیدی است که در دهههای اخیر با عنوان خلاقیت اجتماعی1 مطرح گردیده است.
واتسون - 2007 - 2 عبارت خلاقیت اجتماعی را برای توصیف تعامل خلاق در حوزه های اجتماعی به کار میبرد. ماچیراد و لوبارت - 2002 - 3 خلاقیت اجتماعی را روشهای خلاقانه تعامل افراد با دیگران تعریف کردهاند. از دیدگاه ادا - 2008 - 4 خلاقیت اجتماعی به عنوان یک فرایند اجتماعی- فرهنگی که در آن محصولات جدید و مناسبی به وجود میآید، تعریفشده است و تنها در افراد برجسته دیده نمیشود بلکه به عنوان یک استعداد کلی در نظر گرفته میشود که در هر فردی میتواند پرورش یابد - نقل از حسنزاده، . - 1392 ازنظر گیلفورد - 1968 - 5، رفتار خلاق در هرجایی که مشکلی وجود دارد ازجمله موقعیتهای میان فردی موردنیاز است. - نقل از ماچیراد و لوبارت، . - 2002 همچنین سازه خلاقیت اجتماعی با مفهوم ریبوت - 1906 - 6 از تخیل آرمانی یا اخلاقی در حوزه خلاقیت - ماچیراد و لوبارت، - 2006 و باهوش میان فردی در نظریه هوش چندگانه گاردنر - 1993 - 7 مرتبط است.
با توجه به آنکه خلاقیت اجتماعی سازه جدیدی میباشد که در دهههای اخیر موردتوجه قرارگرفته تحقیقات محدودی در ارتباط با آن وجود دارد. البرزی - زیر چاپ - در پژوهش خود نشان داد نگرش به خلاقیت هم بهطور مستقیم و هم باواسطه گری هسته کنترل درونی پیشبینی کننده مثبت و معنادار خلاقیت اجتماعی در خلاقیت اجتماعی درکودکان است. همچنین البرزی - 1393 - در پژوهشی دیگر نشان داد ادراک از مادر پیشبینی کننده منفی و معنادار باورهای انگیزشی بیرونی و ادراک از پدر پیشبینی کنندهی مثبت و معنادار باورهای انگیزشی درونی در روابط دوستانه کودکان بود. همچنین این که باورهای انگیزشی خود استقلالی سهم واسطهای بیشتری در خلاقیت اجتماعی کودکان ایفا میکنند. چزنوکووا و سابوتسکی8 نیز - 2014 - در پژوهشی خلاقیت اجتماعی کودکان 8 تا 11 سال را در یک موقعیت ناسازگاری منافع مورد آزمایش قراردادند.
نتایج نشان داد که کودکان قادر به ابداع یک کد محرمانه بهعنوان یک استراتژی زیرکانه، از طریق ارجاع به تجارب گذشته میباشند. علاوه بر آن البرزی - 1392 - در پژوهشی به رابطه جو یادگیری و خلاقیت اجتماعی در دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی بررسی خلاقیت اجتماعی در کودکان پیشدبستان پرداخت، نتایج پژوهش حاکی از تفاوت معناداری بین خلاقیت اجتماعی دختران و پسران در نمره کل و بعد سیالی به نفع دختران بود. حسنزاده - 1392 - نیز در پژوهشی به رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده و خلاقیت اجتماعی دانشآموزان پرداخت. نتایج نشان داد که جهتگیری گفتوشنود خانواده پیشبینی کننده مثبت و معنادار خلاقیت اجتماعی است و جهتگیری همنوایی خانواده نیز پیشبینی کننده منفی و معنادار خلاقیت اجتماعی است. ماچیراد و لوبارت - 2002 - هم در پژوهشی خلاقیت اجتماعی کودکان را مورد ارزیابی قراردادند، نتایج حاکی از یک توانایی خلاق منحصربهفرد در حوزهی اجتماعی برای کودکان کم سن وسالتر و ظهور یک توانایی خلاق عمومیتر و جامعتر در کودکان بزرگتر بود.
علاوه بر آن رابطهی استواری میان شاخصهای سلامت روانی و ابتکار در سراسر گروههای سنی و حوزه های کاری برقرار بود. ازآنجاکه نظام آموزشی یکی از مهم ترین نهادها در تربیت آدمی و شکلدهنده شخصیت است و معلم بهعنوان رکن اصلی نظام آموزش به شمار میرود، بنابراین ویژگیهای شخصیتی او و شیوهی تعاملش با دانشآموزان در آینده آنان تأثیر بسزایی دارد. »تعامل معلم و دانشآموز عنصر اصلی آموزش رودرروی کلاسی است که انواع دیگر آموزش مانند آموزش بهوسیله کتاب و رادیو و... که فاقد کنش متقابل و یا رابطه دوجانبه بین معلم و دانشآموز است را شامل نمیشود« - سیف، » . - 39 :1389کسب عادات درست یادگیری در خردسالی و در نخستین سالهای نظام آموزش شکل میگیرد و مسئولیت پرورش این مهارت بر عهده نظام آموزشی است« - زراعتی و حیدرپور، - 143 :1392؛ در میان عناصر مختلفی که در نظام آموزشی بر پیامدهای یادگیری و رفتاری دانش آموزان نقش بسزایی دارد معلم و شیوه های وی است.
ساموئلسون - 2007 - 1 در پژوهش خود پیرامون شیوهای متفاوت آموزشی و تعامل با دانشآموزان دریافت معلمانی که روش برخورد و تعاملشان از نوع حل مسئله میباشد بر مهارت های خودتنظیمی دانش آموزان نقش بسزایی دارد. در پژوهش وی به پژوهشهای مشابهی نیز اشاره شده است ازجمله گراسنتروم - 2006 - 2 نیز نشان میدهد معلمانی که به دانشآموزان فرصت رهبری و همکاری میدهند فرصتهای بیشتری برای موفقیت و فهم ایجاد می کنند. همچنین اوپندکر و وان دام - 2006 - 3 نشان دادند که آموزش خوب در یک کلاس به معنای برقراری ارتباط مناسب با دانش آموزان است. ازجمله حوزههای متعددی که تعامل معلم نقش بسزایی در آن دارد خلاقیت است. در پژوهش های متعددی بر نقش تعاملات معلم بر خلاقیت دانش آموزان تأکید شده است. البرزی - 1386 - در رساله دکتری خود به نقش معلمانی که محیط هایی برای رفتار مستقلانه در دانش آموزان ایجاد میکنند و بر انگیزش درونی و خلاقیت آنان تأثیر دارند، تأکید کرد.
جوکار، البرزی و خیر - 1387 - نیز در پژوهشی مشابه نقش تعاملات معلم بر ادراک شناختی و خلاقیت دانش آموزان را نشان دادند.»معلمان بابیان آزاد احساس، عشق، شادی و کنجکاوی الگوی مناسبی برای کودکان میباشند، درواقع آنها روحیه، احساس، عاطفه و انگیزه خلاق را به دانشآموزان انتقال میدهند - «آمابلی،1989، نقل از رفیعیان، . - 21 :1391 به عبارتی »روابط عاطفی معلم و دانشآموزان نیز بر رشد خلاقیت دانشآموزان تأثیر میگذارد و باعث می شود دانشآموزان بتوانند با آسودگی در کلاس به اظهارنظر بپردازند« - مشایخ و برزیده،. - 135 :1389 درمجموع با توجه به کمبود پژوهش درزمینهی خلاقیت اجتماعی و فقدان پژوهشی که دررابطه جو یادگیری و خلاقیت اجتماعی در دانش آموزان پسر مقطع ابتداییارتباط با جو یادگیری و خلاقیت اجتماعی انجام شده باشد در این پژوهش به این مسئله پرداخته شد که آیا رابطه ای بین جو یادگیری و خلاقیت اجتماعی دانشآموزان پسر ابتدایی وجود دارد؟ بر این اساس پژوهش حاضر به بررسی این سوالات میپردازد که:
-1 آیا رابطه معناداری بین ابعاد تعامل معلم و دانش آموز و خلاقیت اجتماعی دانش آموزان وجوددارد؟ -2 کدامیک از ابعاد تعامل معلم ودانش آموز پیش بینی کننده معنادار خلاقیت اجتماعی می باشد؟
روش تحقیق:
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. بهمنظور تجزیهوتحلیل آماری در این پژوهش، ابتدا با استفاده از شاخصهای آمار توصیفی، اطلاعات توصیفی متغیرهای پژوهش شامل - میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمرات - مشخص شد. سپس جهت پاسخگویی به پرسش های پژوهش از روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه همزمان استفاده شد.
جامعه آماری و شرکت کنندگان در پژوهش:
جامعه آماری این پژوهش، متشکل از دانشآموزان پسر پایه ششم دورهی ابتدایی مشغول به تحصیل در سال 1393-1394 در شهرستان شیراز بود. بهمنظور انتخاب اعضای گروه نمونه، از روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای، استفاده شد. به این صورت که از مجموع چهار نواحی آموزشی شهرستان شیراز، دو ناحیه به تصادف انتخاب و از هر ناحیه، 2 دبستان پسرانه - درمجموع 4 مدرسه، 114 پسر - بهتصادف، انتخاب شد و از میانپایههای ششم هر مدرسه یکپایه بهطور تصادفی انتخاب شد و به پرسشنامهها پاسخ دادند.
ابزارهای پژوهش
در پژوهش حاضر از دو ابزار استفاده گردید:
پرسشنامه تعامل معلم و دانشآموز - QTI -
این پرسشنامه توسط وبلز، کریتون، لوی و هوی مایرز - 1993 - بر اساس مدل لیری - 1975 - در مورد رفتارهای معلم در کلاس درس ساختهشده است. ابزار مذکور تصویری از ادراک دانش آموزان از رفتارهای معلم در کلاس درس ارائه میکند. فرم اصلی این پرسشنامه 77 گویه است که پاسخها بر روی مقیاس 5 نقطهای لایکرت قرار دارند. پرسشنامه تعامل معلم و دانشآموز، در ایران توسط خیر و البرزی - 1384 - ترجمه و مورداستفاده قرارگرفته است و پایایی و روایی آن محاسبه شده است - به نقل از خوشبخت،. - 1387 این پرسشنامه دارای دو فرم 48 و 77 گویهای میباشد که در پژوهش حاضر از فرم کوتاه آن، یعنی فرم 48 گویهای استفاده میشود. پرسشنامه مذکور دارای هشت بعد رفتار مدیریتی - مثل: »معلم من سعی میکند توجه من را به درس جلب کند - «، رفتار دوستانه، کمککننده - مثل: »معلم من به من اعتماد دارد - «، رفتار اعطای مسئولیت،
