بخشی از مقاله
چکیده
امروزه فناوری اطلاعات، نقش اساسی در حوزههای گوناگون بازی می کند. یکی از حوزههایی که با ورود فناوری اطلاعات، دچار تحول اساسی شده، حوزهی آموزش است. هدف از تحقیق حاضر، بررسی تاثیر بکارگیری فناوری اطلاعات بر تدریس موثر است. این تحقیق بدنبال سنجش میزان اثربخشی آموزشی است که به کاربرد عوامل فناورانه در کلاس درس بستگی دارد. در این مقاله سعی شده است به صورت مختصر به تاثیر فناوری اطلاعات در تدریس موثر، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش و مزایای استفاده از فناوری اطلاعات اشاره شود تا ضمن بررسی ابعاد مختلف به اثر بخشی فناوری اطلاعات در فرایند تدریس و یادگیری پی ببریم.
مقدمه
دنیای قرن بیست و یکم در واقع دنیای استیلای فناوری نوین اطلاعات و دنیای شتابندگی تاریخ به لحاظ تغییرات و تکثرات شتاب آمیز علمی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خواهد بود. سیستمهای آموزشی در یک جامعه و به تبع آن آموزش و پرورش قادر نخواهد بود همچون جزیرهای خود را جدا از دیگر نهادهای اجتماعی، ملی و فعل و انفعالات گسترده بین المللی در دهکدهی جهانی بداند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT1 - وسیلهای برای ذخیره سازی، پردازش و ارائه اطلاعات است که به صورت الکترونیکی و مبتنی بر تعدادی رسانه میباشد. فناوری اطلاعات به عنوان یک رویکرد نوین، در نقش مکمل نظام آموزشی - بهبود کیفیت تدریس، تنوع بخشیدن به شیوههای تدریس - فراهم ساختن آموزش مستمر وخودکار - کوتاه نمودن زمان آموزش، کوتاه کردن دوره تحصیل، توجه به استعدادهای فردی - انفرادی کردن آموزش و مقابله با مشکلات آموزش جمعی عمل میکند.
فناوری اطلاعات پارادایمیاست که در تغییر و تحول در آموزش و پرورش نقش اساسی و پایداری داشته و دارد. این پارادایم برای تعیین روشهای انجام امور آموزشی به شیوهای تکرار شونده و پیشرونده بکار میرود.[4] از طرفی تعاریف مختلفی برای تدریس ارائه شده که به ذکر دو نمونه از آن اکتفا میکنیم:
دمبو3 ، تدریس را به عنوان مجموعه اعمالی که به قصد کمک به ایجاد یادگیری از سوی معلم انجام میشود تعریف کرده است.
اُدانل4، ریو5 و اسمیت6 نیز تدریس را کوششهای بین فردی برای کمک بهیادگیرندگان در کسب دانش، فراگیری مهارتها و درک توانمندیهای خود تعریف کرده اند[6]. در ادامه سعی داریم با بیان اهداف توسعه، نقش و مزایای فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش به بررسی تاثیر آن بر تدریس موثر بپردازیم.
اهداف توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش
با توجه به وضعیت فعلی فناوری اطلاعات در نظام آموزشی کشور ما، اهمیت برنامه ریزی بلند مدت، اهداف راهبردی و رسالت برنامه جامع توسعه فناوری اطلاعات در نظام رسمیآموزش و پرورش را میتوان چنین توصیف کرد:
الف - کاهش مستمر فاصله بین استفاده دانش آموزان از فناوری اطلاعات داخل فضای رسمیآموزشی و خارج از آن و در نهایت دگرگونی کامل وضعیت فعلی و پیش گرفتن میزان مصرف آموزشی داخل فضای رسمیاز سایر مواد مصرفی محصولات رایانهای و اطلاع رسانی.
ب - تحویل مستمر و در نهایت رفع کامل بحران مقبولیت نظام رسمی آموزش و پرورش کشور با استفاده از توانمندیهای فناوری اطلاعات در جهت تبدیل بحرانهای جاری نظامهای آموزشی و تربیتی به توسعه همه جانبه از طریق تغییر در فر آیند یاددهی-یادگیری از جمله :
- تغییر محیط علمی آموزشی اعم از بستههای آموزشی، کتب درسی وتجهیزات نرم افزاری و سخت افزاری آموزش
- تغییر نقش و رفتارهای آموزشی یاد دهندگان
- تغییر نقش و رفتارهای آموزشی یادگیرندگان به ویژه در امر یادگیری جمعی.[7]
کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات
دامنه کاربردهای آموزشی فناوری اطلاعات بسیار وسیع است. در یک طرف آن فعالیتهای بسیار محدود است که عمدتا بر پایه روشهای سنتی قرار دارد و در طرف دیگر آن، تغییرات اساسی در رویکردهای تدریس قرار میگیرد. به عنوان مثال، بعضی از معلمان از تخته هوشمند در نمایش دادن محتوا و نظریات در مباحث کلاسی به روش سنتی استفاده میکنند، در حالی که معلمان دیگر اجازه میدهند دانش آموزان برای نشان دادن نمایشنامههایی که خودشان طراحی و فیلم برداری کرده اند، در کلاس از این وسیله استفاده کنند.
مطالعات نشان میدهد موثرترین کاربرد فناوری اطلاعات - IT 7 - آن است که معلم و برنامههای نرم افزاری، فهم و فکر دانش آموز را به چالش می کشاند و این کار از طریق شرکت تمامی دانش آموزان در بحث کلاسی با استفاده از تخته هوشمند و یا کار دانش آموزان با رایانه به صورت فردی و گروههای دو نفره صورت میگیرد. اگر معلم مهارت سازماندهی دانش آموزان را بر مبنای فعالیتهایی مبتنی بر فناوری اطلاعات داشته باشد، آن گاه کارایی کلاسی و فردی دانش آموزان میتواند به موازات هم موثر باشد.
تاثیر و نقش فناوری اطلاعات در آموزش
بررسی ادبیات یا متون توسعه برنامه درسی فناوری اطلاعات - IT - طی دهههای اخیر در هنگ کنگ نشان می دهد که هدف از برنامه درسی IT در هنگ کنگ تغییر از مطالعات کامپیوتر به ایجاد و توسعه دانش مربوط به رویکردهای پردازش اطلاعاتی است سابقاً،. نقش برنامه درسی IT، ارائه فرصتی مناسب به دانش آموزان در یادگیری و شناخت ابزارهای IT بود در حال حاضر نقش آن، تجهیز دانش آموزان به مهارت سواد اطلاعاتی ITاست که عمدتاً متشکل از دانش مورد نیاز در پردازش اطلاعاتی، توانایی یادگیری و رویکردهای مناسب در پردازش اطلاعات با استفاده از IT است.
در این راستا، دولت هنگ کنگ در پاسخ به تقاضای اجتماعی برای IT به مضامین و پارامترهای جالبی اشاره نمود و ادغام الگوهای آموزشی را در اولویت قرار داد.[9] بر پایهی نظرات کمیسیون بین المللی یونسکو در بررسی مشکلاتارتباطات، یکی از نقشها و وظایف فناوری ارتباطات و اطلاعات در جامعه، موضوع آموزش و پرورش است. یعنی انتقال اطلاعات لازم برای رشد و پرورش افکار، ساخت و پرورش شخصیت و فراگیری مهارتها، همچنین انتقال پیامهای متنوع و گستردهی لازم به منظور کمک به فراگیران در شناخت، درک و قدردانی از یکدیگر و اتحاد در تعهدات اجتماعی.
از جمله وسایل عمدهای که از طریق آن میتوان به تحرک روانی، احساس یگانگی، استدلال و اعتماد به نفس رسید، آموزش و پرورش است و در این مورد فناوری اطلاعات میتواند نقش عمدهای داشته باشد. رشد فناوری اطلاعات در کشورهای توسعهیافته و توسعه نیافته، بخصوص در زمینهی وسایل ارتباط جمعی موجب فرصتهای تازهای در آموزش و پرورش میشوند.
اول اینکه بین فناوری اطلاعات و آموزش روابط روشن و متقابلی وجود دارد.
دوم این که وجود اطلاعات بسیار زیاد و مجموعه آنها در طبقه بندیهای تخصصی موجب شده تا افراد به طور قابل ملاحظهای به دانش و کاربرد آن دسترسی یابند.
سوم این که تسهیلات پخش رادیویی در بسیاری از کشورها موجب تدوین برنامههای آموزشی خلاق گردیده، و بعضی برنامههای آموزشی رسمی مکمل دروس مدرسه یا دانشگاه شدهاند.
چهارم، فناوری اطلاعات، خصوصاً وسایل ارتباطات راه دور موجب میشود تا کیفیت آموزش از طریق ابزار تصویری و صوتی در مدرسه بالا رود. فناوری اطلاعات میتواند به آموزش کودکانی بپردازد که به مدرسه دسترسی ندارند و مدتهای مدیدی است که در مناطق روستایی فراموش شده اند.
استفاده از فناوری به عنوان نوآوری آموزشی به غنی سازی محیط یادگیری، درگیرسازی فعالانه دانش آموزان، تسهیل رویکردهای فراشناختی، یادگیری تعاملی و مشارکت جویانه و غنی سازی منابع یادگیری کمک میکند و معایب روشهای تدریس سنتی مانند سخنرانی را برطرف میکند. فناوری میتواند محدودیتهای زمانی و مکانی را از بین ببرد و آموزش را همگانی تر کند.[10] فناوری اطلاعات و ارتباطات به ما میآموزد چگونه به تغییر سازمان
بپردازیم و اصولأ چگونه در ارتباط با محیط و رقابت با سایر سازمانها نوآوری بیافرینیم تا بتوانیم در تقابل با سازمانهای نوین، اقدامی هوشمندانه داشته باشیم.
مزایای استفاده از فناوری اطلاعات
در این قسمت از بحث فواید و مزایای استفاده از IT و یا فناوری اطلاعات را برای دانش آموزان، معلمان و مدیران و برای کل برنامه ریزان و مسئولان آموزش و پرورش در سطح کلان مورد بررسی قرار می گیرد.
الف - فواید استفاده از IT برای دانش آموزان :
تقویت و تثبیت مهارتهای پایه: مهارتهای زبانی چون گوش کردن و بیان کردن، مهارتهای تفکر چون درک و تحلیل، تخیل و نوآوری تحت تاثیر فناوری اطلاعات تجهیز و تقویت می شوند. هر اندازه دانش آموزان از طریق سخت افزارها و نرم افزارهای اطلاعاتی بیشتر در ارتباط با موضوع مورد یادگیری قرار گیرند مطالب یاد گرفته شده بیشتر در ذهن آنها تثبیت می شود. استفاده از فناوریهای گوناگون اطلاعات، موجب سهولت برقراری ارتباطهای ذهنی در موضوع مورد یادگیری میشود و سبب نو شدن افکار ذهنی شده و بررسی بیشتر در موضوع را فراهم می کند و خود به خود به یادگیریهای جدید از جانب یادگیرنده می انجامد.
کاربرد فناوری اطلاعات تنها به تثبیت و تقویت مهارتهای پایه محدود نمی شود بلکه در گستره ای وسیع از فنون گوناگون یاددهی و یادگیری چون کار و کارگاه و انجام پروژههای پژوهشی مورد استفاده قرار می گیرد یادگیرنده برای یادگیری موضوعات خاص و کسب مهارتهای لازم از اینترنت به صورت انجام کار پژوهشی و برقراری ارتباط با دیگر عوامل و نیروی انسانی متخصص بهره میجوید.
در حقیقت دانش پژوهان خود به دنبال اطلاعات و دانش نو هستند و معلمان در این زمینه بیشتر نقش تسهیل کننده را دارند براساس نتایج حاصل از یک پژوهش در سال 1994 دانش آموزان با استفاده از فناوری اطلاعات می توانستند اطلاعات مورد نیاز خود را به سهولت بازسازی کرده و آنها را به بهترین صورت و به گونه ای بسیار متنوع ارائه کنند. آنها از نظر اجتماعی دارای اطلاعات بسیار خوب و به روز بوده و همین امر اعتماد به نفس رادر آنها تقویت می کند و به راحتی می توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.
تحقیقات نشان می دهد هر کجا و در هر زمان از فناوری اطلاعات در تمرین و تکرار مواد آموزشی استفاده شود، زمان آموزش به یک سوم کاهش می یابد. به همین دلیل بهره گیری از فناوری اطلاعات با صرفه تر از فراهم کردن وسایل کمک آموزشی و یا افزایش ساعات درسی است.
با بهرهگیری از فناوری اطلاعات، یادگیرندگان خواهند توانست اطلاعات بیشتری را در مدت زمان کوتاه تری جذب کنند. تحقیقات مختلف بیانگر این واقعیت است که از زمان ورود فناوری اطلاعات به حوزهی آموزش انگیزه افراد در فراگیری دانش افزایش یافته است و برای افرادکه قبلا به طور مستمر در یادگیری شکست خورده اند فناوری می تواند باب جدیدی را گشوده و موجب افزایش بازده یادگیری آنها شود.
برخورداری فناوری اطلاعات از قابلیت ذخیره سازی، مرتب کردن و بازیابی مقادیر زیادی از اطلاعات، منابع متنوعی از پایگاههای اطلاعاتی را در اختیار دانش آموزان قرار می دهد. با استفاده از اینترنت و دیسکهای فشرده دانش آموزان می توانند به منابع گوناگون اطلاعات دسترسی داشته باشند که ضرورتاً در کلاسهای معمولی و یا کتابخانهها موجود نیست.
فناوری اطلاعات با برخورداری از ویژگی تعاملی، ذخیره سازی و توانایی دستکاری و ارائه اطلاعات به اشکال گوناگون امکانات بالقوه ای را برای یادگیری فعال و تجربی فراهم میکند.
دانش آموزان میتوانند از طریق جستجو، کاوش، برقراری ارتباط بین موضوعات علمی آشنا و جدید و جمع بندی اطلاعات گردآوری شده از منابع گوناگون به ترسیم و ارائه دیدگاهها و نظریات خود بپردازد.
دانش آموزانی که به هنگام یادگیری از فناوری اطلاعات استفاده می کنند هم نسبت به خود و تواناییهای خویش و هم نسبت به موضوع یادگیری نظر مثبت تری دارند همچنین آنها نسبت به تحصیل و یادگیری رغبت بیشتری داشته و از اعتماد به نفس و عزت نفس بالاتری برخوردار هستند.
در کشورهایی که منابع یادگیری محدود بوده و دانش آموزان در رویای داشتن یک کتابخانه مرجع هستند با ورود اینترنت، دانش آموزان با دنیای جدید یادگیری آشنا شده و می توانند در یک محیط مبتنی بر دانش به دلیل داشتن دانش، اندیشهها، فرهنگ و انگیزهی ارزشمند با سایر دانش آموزان در هر کجای دنیا رقابت کنند.
فراهم آوردن امکانات دسترسی به فناوری اطلاعات و توانمند کردن دانش آموزان به استفاده از این امکانات به شیوه ای هدفمند و مرتب به تقویت حس انجام دادن کارهای جدی و اصیل در وجود آنها کمک می کند.
یکی از نقشهای مهیج فناوری اطلاعات در محیط های یادگیری برخوردی از قابلیت ارائه اطلاعات به شیوههای متفاوت و پویا شامل استفاده از تصاویر و نمودارها و... است که این امر موجب تسهیل درک و فهم، تفسیر و تجزیه و تحلیل اطلاعات در بین دانش آموزان می شود.
تنوع روشهای یادگیری در آموزش الکترونیکی باعث می گردد که فراگیران روشی را برای یادگیری انتخاب کنند که مطابق با سلایق آنها باشد.
با توجه به اینکه نقش اصلی در این نوع آموزش به عهدهی خود فراگیران است فراگیران از خود کنجکاوی نشان داده و به تحقیق و پژوهش می پردازند در نتیجه در پایان دوره به یک محقق تبدیل می شود.
فناوری اطلاعات به دانش آموزانی که به دلایلی نمی توانند از کلاسهای فیزیکی استفاده کنند فرصت می دهد تا از طریق ساده تر وارزان تری به دانشهای علمی مورد نیاز خود دست پیدا کنند.
ب - محاسن ومزایای IT برای معلمان ومدیران مدارس:
مدیران و معلمان برای ایفای بهتر نقش خود در فرایند مدیریت و آموزش می توانند از فناوری اطلاعات چون رایانه، اینترنت، رسانههای چندگانهی آموزشی و به صورت نرم افزارهای متنوع به خوبی بهره جویند.
آنها میتوانند برای نگهداری و دسترسی آسان به اسناد و مدارک و نتایج ارزشیابیها از رایانه استفاده کرده و به جای صرف وقت زیاد برای انجام کارهای ثبتی و آماری با دست، وقت صرفه جویی شده را برای سر و سامان دادن به امور آموزشی و رشد حرفه ای خویش بکار گیرند.
معلمان و مدیران می توانند از طریق پست الکترونیکی با سایر همکاران خود، اولیای دانش آموزان و مدیران سطوح بالاتر ارتباط برقرار کنند و نظرات سازنده خود را با ایشان مبادله کرده و بازخورد لازم را بگیرند.
