بخشی از مقاله
چکیده
دین معقوله ای بسیار مهم واساسی در هویت اجتماعی وفرهنگی جامعه ایران اسلامی است وپدیده ای مهم در شکل دهی به هویت جوانان به حساب می آید.شبکه های اجتماعی مجازی همانند فیسبوک باعث دگرگونی بسیاری در شکل دهی هویت دین جوانان شده است وآن را تحت تاثیر قرار داده است.به همین منظور این پژوهش به این موضوع می پردازد که فیس بوک بر هویت دینی دانشجو معلمان خراسان شمالی تا چه حد موثر است.از این رو مهمترین سوال مطروحه این است که ایا میان فیس بوک وهویت دینی دانشجو معلمان خراسان شمالی رابطه ای هست یا خیر؟
این پژوهش به صورت پیمای شی وبا ا ستفاده از روش نمونه گیری داوطلبانه با تکیه بر نظریه های کا شت و ساخت یابی گیدنز صورت گرفته است.جامعه آماری پژوهش حاضر را دانشجو معلمان دانشگاه های فرهنگیان خراسان شمالی تشکیل داده اند.یافته ها بر این واقعیت دلالت دارد که جوانان متناسب با نوع نیازهای دینی خود از فیس بوک استفاده می کنند و به همان ترتیب استفاده از فیسیک بر شیوه و سبک دینداری آنها تاثیر می گذارد .
همچنین نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده و میزان مشارکت و فعالیت کاربران در استفاده از فیسبوک، رابطه معنادار معکوس و بین واقعی تلقی کردن محتوای فیس بوک و هویت دینی کاربران رابطه معنادار مثبتی وجود دارد؛ یعنی هرچه مدت زمان عضویت، میزان استفاده در میزان مشارکت و فعالیت کاربران در استفاده از فیس بوک افزایش پیدا می کند. از برجستگی هویت دینی نزد آنها کاسته می شود.
مقدمه و بیان مسئله
امروزه کمتر کسی در این گزاره شک می کند که جهان وارد عصر تازه ای شده که نماد آن اهمیت یافتن اطلاعات است. بسیاری از دانشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی بر این باورند که ترکیب و همگرایی فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و تجدید ساختار نظام سرمایه داری در دهه های اخیر ما را وارد عصر و جامعه تازه ای کرده، که دانیل بل آن را جامعه فراصنعتی، کاستلز، جامعه شبکه ای و تادائو اومه سائو آن را جامعه اطلاعاتی نامیده است. به سبب گسترش دامنه تأثیر رسانه های جمعی، به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی، جامعه اطلاعاتی امروزه بعدی جهانی پیدا کرده و منحصر به کشور یا کشورهای خاصی نمی شود.
به طور همه جانبه ای تحت تأثیر رسانه های نوین از جمله اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی قرار گرفته است، به طوری که نمی توان آثار پیامدهای این فناوری های نوین تغییرات قرار گرفته است و ابعاد زندگی مردمان این مرز و بوم تحت تأثیر فرایندهای جهانی دستخوش تغییرات و دگرگونی های عمیقی شده است. یکی از مهم ترین ابعاد زندگی افراد که به یقین می توان گفت از مهم ترین جنبه های حیات بشری می باشد، جنبه هویتی آنان است.
با توجه به تغییرات به وجود آمده در سطوح ملی و بین المللی، شاخص های هویت ایرانی دچار چالش عمیقی شده اند. از میان آحاد ملت ایران، قشر جوان بیشترین تاثیر را از این تحولات پذیرا شده و به نحوی دچار چالش های هویتی و گسیختگی در امر هویت یابی گشته اند.
دانشجو معلمان خراسان شمالی نیز، از این قاعده مستثنی نیست . در واقع جوانان یکی از مهم ترین اقشاری هستند که به دلیل خصوصیات مربوط به دوره جوانی بیشترین تأثیر را از این رسانه های نوین دیجیتالی پذیرا خواهند شد؛ لذا مطالعه و تحقیق در مورد تأثیر فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی از جمله شبکه های اجتماعی مجازی بر روی هویت دینی امری مهم و ضروری قلمداد می شود.
.1مروری بر آثار دیگران در رابطه با منابع و پیشینه تحقیق می توان گفت که هیچ منبعی با عنوان دقیق پژوهش حاضر که به شکل دقیق و همه جانبه ای به بررسی آثار و پیامدهای شبکه های اجتماعی مجازی بر روی هویت دینی جوانان پرداخته باشد، وجود نداشته است؛ منتهی منابع مورد استفاده هر کدام با توجه به اهدافی که مورد نظر نویسندگان آنها بوده است، به برر سی جنبه ای از این پدیده پرداخته اند. در واقع، می توان گفت با توجه به اینکه شبکه های اجتماعی مجازی پدیدهای جدید و نوظهور می باشند، نظریه پردازی در این زمینه خیلی کم صورت گرفته است و منابع موجود در این زمینه بیشتر به صورت مقاله می باشند. از میان مطالعات انجام شده در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الماسی - 1387 - در پژوهشی با عنوان »بررسی رابطه استفاده از اینترنت و هویت اجتماعی دختران دانشجو: مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آزاد واحد ایلام«، رابطه تکیه بر نظر گیدنز پنج عنصر دینی، قومی، ملی، گروهی و جنسی را به عنوان مؤلفه های مختلف هویت اجتماعی در نظر گرفت. یافته های وی نشان داد که جوانانی که از هویت دینی قوی تری برخوردارند، کمتر به چت کردن با جنس مخالف گرایش دارند. در صد بالای هویت دینی پا سخ گویان و رابطه معکوس آن با چت و سرگرمی معرف تعیین کنندگی نق شی دین در کاربرد اینترنت ا ست. در واقع می توان گفت به همان ترتیب که احتمال دارد اینترنت دینداری افراد را تحت تأثیر قرار دهد، دینداری آنان نیز نوع استفاده شان از اینترنت را جهت می دهد.
فرهنگی و جامع - 1389 - در پژوهشی تحت عنوان »رسانه و دین«، با استفاده از روش پیمایش در بین 700 نفر از دانشجویان دانشگاه ارومیه نشان دادند که مطالب دینی اینترنت، به میزان 69/1 درصد در باورها و اعتقادهای دینی کاربران تأثیر دارد. همچنین مطالب دینی اینترنت، در بالا بردن اطلاعات 67 درصد کاربران تأثیر دارد.
در یک جمع بندی کلی می توان گفت که مباحث مربوط به پیشینیه پژوهش هر کدام بحث های مختلفی را در مورد مسئله پژوهشی به خود اخت صاص داده اند. این مباحث از بع ضی جهات دارای نکات مثبت و مهمی ه ستند. منتهی م سئله اینجا ست که بی شتر پژوه شهای صورت گرفته، فقط به تأثیر و پیامدهای اینترنت بر روی هویت دینی پرداخته اند و تقریباً هیچ پژوهش مهمی در زمینه پیامدهای شبکه های اجتماعی مجازی روی هویت دینی صورت نگرفته است. به همین خاطر در پژوهش حاضر، سعی شده است با توجه به فراگیر بودن شبکه اجتماعی
فیس بوک در میان جوانان ایرانی با وجود فیلتر بودن، پرداخته شود.
.2 چارچوب مفهومی
2-1 شبکه های اجتماعی اینترنتی
پیشرفت در فناوری اطلاعات راه و روش انسان را در ثبت و ضبط تاریخ تغییر داده است؛ به گونه ای که این تغییر بر نحوه تعامل افراد با یکدیگر نیز اثرگذار بوده است.
شبکه های اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین این ابزارها، با قابلیتهای خود نه تنها تأثیر عمیقی بر جنبه های اجتماعی کاربران در جوامع گوناگون گذارده بلکه در زمینه های مختلف به عنوان مثال، آموزش و پرورش، پزشکی، تجارت و قانون، کاربرد فراوان یافته است
یک شبکه اجتماعی، مجموعه های از سرویس های مبتنی بر وب است که این امکان را برای اشخاص فراهم میآورد که توصیفات عمومی یا خصوصی برای خود ایجاد کنند، یا با دیگر اعضای شبکه ارتباط برقرار کنند، منابع خود را با آنها به اشتراک بگذارند و از میان توصیفات عمومی دیگر افراد، برای یافتن اتصالات جدید جستجو کنند
یکی از پرکاربرترین شبکه های اجتماعی مجازی که بیش از یک میلیارد عضو دارد، فیس بوک است که توسط سازنده جوان خود »مارک زاکربرگ« در چهارم فوریه 2006 راه اندازی شد. در این پایگاه اینترنتی می توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس بوک هستند، عکس، فیلم یا پیغام به اشتراک گذاشت. این پایگاه هم اکنون از نظر تعداد کاربر عضو و نیز از نظر کارشناسان و در یک جمله در زمینه کاری خود، پایگاه شماره یک جهان محسوب می شود.
محیط فیس بوک در واقع مجلسی از دوستان و آشنایان یک کاربر به شمار می آید. این پایگاه با ارائه امکان عضو گیری در تعداد بالا، به کاربران اجازه می دهد تا در هر لحظه دوستان جدیدی را به مجموعه خود اضافه کنند. کاربران در شبکه اجتماعی فیس بوک به عنوان یک ع ضو، می توانند عکس های خود را به ا شتراک بگذارند، پیغام بفر ستند، عکس ها را برای خود و دیگران علامت گذاری کنند، روی وال های خود و دیگران مطالبی بنوی سند، ع ضو گروه ها شوند، گروه جدیدی ایجاد کنند، ایده های خود را در بحث های گروهی به ا شتراک بگذارند، انواع درخواست ها را بدهند و بپذیرند و در فیس بوک بازی کنند. فیس بوک توسط میلیون ها نفر در مدت زمان کوتاهی قابل دسترسی است.
.2-2 هویت دینی دین، دینداری و هویت دینی در نظریه ها و پژوهش های تجربی علوم اجتماعی همواره مورد توجه بوده است. به نظر می رسد که این یک امر پذیرفته شده و عمومی در میان دانشمندان علوم اجتماعی است که هویت دینی نقاشی پررنگی در زندگی مردم داراست. در بحث هویت دینی، برخورداری از دین و تعالیم مذهبی مشترک در یک جامعه مورد توجه قرار می گیرد. با توجه به شدت یافتن فرایندهای توسعه و نو سازی در جوامع کنونی، مذهب همچنان در تمام ابعاد خود به عنوان منبعی مهم برای هویت و معنا بخ شی در جهان متجدد به شمار می رود.
موضوع هویت دینی و الگوی آن در ارتباط با هر دینی متفاوت است ؛ زیرا هویت دینی به شدت به ماهیت و تاریخ ادیان، تاریخ جنبش های مذهبی و نوع عقاید دینی مربوط می شود. بنابراین در اندازه گیری هویت دینی در هر دین خاصی باید به ترجیحات دینی، نوع طبقه بندی فرقه ها، و ارزشها و نگرش های مذهبی هر کدام توجه کرد. در واقع هویت دینی عبارت است از شناخت ارزش ها و اح ساس تعلق فرد ن سبت به ع ضویت در یک اجتماع دینی خاص و همچنین می توان گفت که هویت دینی مجموعه ای ن سبتاً پایدار و ثابت از ای ستارها ست که فرد از رابطه خود با دین در ذهن دارد. هویت دینی به عنوان هویت جمعی متضمن آن سطح از دینداری است که با مای جمعی یا همان اجتماع دینی یا امت مقارنت دارد
از منظر روانشناختی، هویت دینی به رابطه آدمی با دین و مؤلفه های آن، میزان تعلق و گرایشهای فرد بر حول ارزش ها و موازین دینی و چگونگی تأثیر آنها در زندگی او در نظر گرفته شده که دارای ابعادی همچون رابطهٔ فرد با خویشتن، رابطه فرد با خدا،رابطه فرد با جهان هستی و رابطه فرد با جامعه است
بر اساس آنچه ذکر شد، پیشنهاد می شود تعریف زیر را به عنوان برآیندی از مجموع ویژگی های گفته شده برای هویت دینی پذیرفت: میزان شناخت فرد از تعلق و ارتباطش است و بالاخره احساسات خاص فرد نسبت به آن دین و نسبت به دیگرانی که مثل او رابطه ای مشابه با آن دین دارند. به بیان دیگر هویت دینی عبارت ا ست از: تعریف شخ صی از خود برا ساس دا شتن تعلق ن سبت به دینی خا صی به همراه ملاحظات ارزشی و احساسی مترتب با آن.
3 .چارچوب نظری
.3-1 نظریه ساخت یابی نظریه ساخت یابی گیدنز، به نوعی تلفیق بین تعامل گرایی و ساختارگرایی است. گیدنز برای تلفیق ساختار و کنش، مفهوم ساخت یابی را وضع کرده است. هدف گیدنز، تلفیق و سازگاری بین ساختار نهادی و عاملیت فردی در قالب یک الگوی ترکیبی نظریه اجتماعی است. او استدلال می کند که کنش های روزمره مانند خرید کردن، به مدرسه رفتن و غیره هم تولید - زاییده - و هم بازتولید - زاینده - ساختارهای اجتماعی است.
طبق نظریه ساخت یابی، عامل انسانی و ساخت در ارتباط با یکدیگر قرار می گیرند؛ تکرار رفتارهای افراد، ساختارها را باز تولید می کند و به واسطه همین باز تولید ساختارها از سوی کنش انسانی، ساختارها برای کنش انسان ها محدودیت ایجاد می کنند. ساختار اجتماعی عمدتاً ناشی از فعالیتهای روزمره افراد و تبعیت از قاعده است و ساختار به آن قواعدی برمی گردد که در چنین کنشی نهفته است
به بیان دیگر، این انسان ها هستند که ساختارها را می سازند، ولی این کار را تحت شرایط انتخابی شان انجام نمی دهند بلکه این تولید و بازتولید ساختار را تحت شرایط و موقعیتهایی که مستقیماً با آن رو به رو می شوند و از گذشته به آنها منتقل شده است، انجام میدهند.
