بخشی از مقاله
چکیده
دین معقوله ای بسیار مهم واساسی در هویت اجتماعی وفرهنگی جامعه ایران اسلامی است وپدیده ای مهم در شکل دهی به هویت جوانان به ح ساب می آید. شبکه های اجتماعی مجازی همانند فی سبوک باعث دگرگونی ب سیاری در شکل دهی هویت دین جوانان شده ا ست وآن را تحت تاثیر قرار داده ا ست.به همین منظور این پژوهش به این مو ضوع می پردازد که فیس بوک بر هویت دینی دانشجو معلمان خراسان شمالی تا چه حد موثر است.از این رو مهمترین سوال مطروحه این است که ایا میان فیس بوک وهویت دینی دانشجو معلمان خراسان شمالی رابطه ای هست یا خیر؟
این پژوهش به صورت پیمایشی وبا استفاده از روش نمونه گیری داوطلبانه با تکیه بر نظریه های کاشت وساخت یابی گیدنز صورت گرفته است.جامعه آماری پژوهش حاضر را دانشجو معلمان دانشگاه های فرهنگیان خراسان شمالی تشکیل داده اند.
یافته ها بر این واقعیت دلالت دارد که جوانان متنا سب با نوع نیازهای دینی خود از فیس بوک ا ستفاده می کنند و به همان ترتیب استفاده از فیسیک بر شیوه و سبک دینداری آنها تاثیر می گذارد . همچنین نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده و میزان مشارکت و فعالیت کاربران در استفاده از فیسبوک، رابطه معنادار معکوس و بین واقعی تلقی کردن محتوای فیس بوک و هویت دینی کاربران رابطه معنادار مثبتی وجود دارد؛ یعنی هرچه مدت زمان ع ضویت، میزان ا ستفاده در میزان م شارکت و فعالیت کاربران در ا ستفاده از فیس بوک افزایش پیدا می کند. از برجستگی هویت دینی نزد آنها کاسته می شود.
مقدمه و بیان مسئله
امروزه کمتر ک سی در این گزاره شک می کند که جهان وارد ع صر تازه ای شده که نماد آن اهمیت یافتن اطلاعات ا ست. ب سیاری از دانشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی بر این باورند که ترکیب و همگرایی فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و تجدید ساختار نظام سرمایه داری در دهه های اخیر ما را وارد عصر و جامعه تازه ای کرده، که دانیل بل آن را جامعه فرا صنعتی، کا ستلز، جامعه شبکه ای و تادائو اومه سائو آن را جامعه اطلاعاتی نامیده ا ست. به سبب گ سترش دامنه تأثیر رسانه های جمعی، به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی، جامعه اطلاعاتی امروزه بعدی جهانی پیدا کرده و منحصر به کشور یا کشورهای خاصی نمی شود.
به طور همه جانبه ای تحت تأثیر ر سانه های نوین از جمله اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی قرار گرفته ا ست، به طوری که نمی توان آثار پیامدهای این فناوری های نوین تغییرات قرار گرفته است و ابعاد زندگی مردمان این مرز و بوم تحت تأثیر فرایندهای جهانی د ستخوش تغییرات و دگرگونی های عمیقی شده ا ست. یکی از مهم ترین ابعاد زندگی افراد که به یقین می توان گفت از مهم ترین جنبه های حیات ب شری می با شد، جنبه هویتی آنان ا ست. با توجه به تغییرات به وجود آمده در سطوح ملی و بین المللی، شاخص های هویت ایرانی دچار چالش عمیقی شده اند. از میان آحاد ملت ایران، قشر جوان بیشترین تاثیر را از این تحولات پذیرا شده و به نحوی دچار چالش های هویتی و گسیختگی در امر هویت یابی گشته اند.
دانشجو معلمان خراسان شمالی نیز، از این قاعده مستثنی نیست. در واقع جوانان یکی از مهم ترین اقشاری هستند که به دلیل خصوصیات مربوط به دوره جوانی بیشترین تأثیر را از این رسانه های نوین دیجیتالی پذیرا خواهند شد؛ لذا مطالعه و تحقیق در مورد تأثیر فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی از جمله شبکه های اجتماعی مجازی بر روی هویت دینی امری مهم و ضروری قلمداد می شود.
.1مروری بر آثار دیگران
در رابطه با منابع و پیشینه تحقیق می توان گفت که هیچ منبعی با عنوان دقیق پژوهش حاضر که به شکل دقیق و همه جانبه ای به برر سی آثار و پیامدهای شبکه های اجتماعی مجازی بر روی هویت دینی جوانان پرداخته با شد، وجود ندا شته است؛ منتهی منابع مورد استفاده هر کدام با توجه به اهدافی که مورد نظر نویسندگان آنها بوده است، به بررسی جنبه ای از این پدیده پرداخته اند. در واقع، می توان گفت با توجه به اینکه شبکه های اجتماعی مجازی پدیدهای جدید و نوظهور می با شند، نظریه پردازی در این زمینه خیلی کم صورت گرفته ا ست و منابع موجود در این زمینه بی شتر به صورت مقاله می باشند. از میان مطالعات انجام شده در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الماسی - 1387 - در پژوهشی با عنوان »بررسی رابطه استفاده از اینترنت و هویت اجتماعی دختران دانشجو: مطالعه موردی دان شجویان دان شگاه آزاد واحد ایلام«، رابطه تکیه بر نظر گیدنز پنج عن صر دینی، قومی، ملی، گروهی و جن سی را به عنوان مؤلفه های مختلف هویت اجتماعی در نظر گرفت. یافته های وی نشان داد که جوانانی که از هویت دینی قوی تری برخوردارند، کمتر به چت کردن با جنس مخالف گرایش دارند. درصد بالای هویت دینی پاسخ گویان و رابطه معکوس آن با چت و سرگرمی معرف تعیین کنندگی نقشی دین در کاربرد اینترنت است. در واقع می توان گفت به همان ترتیب که احتمال دارد اینترنت دینداری افراد را تحت تأثیر قرار دهد، دینداری آنان نیز نوع استفاده شان از اینترنت را جهت می دهد.
فرهنگی و جامع - 1389 - در پژوهشی تحت عنوان » رسانه و دین«، با استفاده از روش پیمایش در بین 700 نفر از دانشجویان دانشگاه ارومیه نشان دادند که مطالب دینی اینترنت، به میزان 69/1 درصد در باورها و اعتقادهای دینی کاربران تأثیر دارد. همچنین مطالب دینی اینترنت، در بالا بردن اطلاعات 67 درصد کاربران تأثیر دارد.
در یک جمع بندی کلی می توان گفت که مباحث مربوط به پیشینیه پژوهش هر کدام بحث های مختلفی را در مورد م سئله پژوه شی به خود اخت صاص داده اند. این مباحث از بع ضی جهات دارای نکات مثبت و مهمی ه ستند. منتهی م سئله اینجا ست که بی شتر پژوه شهای صورت گرفته، فقط به تأثیر و پیامدهای اینترنت بر روی هویت دینی پرداخته اند و تقریباً هیچ پژوهش مهمی در زمینه پیامدهای شبکه های اجتماعی مجازی روی هویت دینی صورت نگرفته است. به همین خاطر در پژوهش حاضر، سعی شده است با توجه به فراگیر بودن شبکه اجتماعی فیس بوک در میان جوانان ایرانی با وجود فیلتر بودن، پرداخته شود.
.2 چارچوب مفهومی
.2-1 شبکه های اجتماعی اینترنتی
پی شرفت در فناوری اطلاعات راه و روش ان سان را در ثبت و ضبط تاریخ تغییر داده ا ست؛ به گونه ای که این تغییر بر نحوه تعامل افراد با یکدیگر نیز اثرگذار بوده است. شبکه های اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین این ابزارها، با قابلیتهای خود نه تنها تأثیر عمیقی بر جنبه های اجتماعی کاربران در جوامع گوناگون گذارده بلکه در زمینه های مختلف به عنوان مثال، آموزش و پرورش، پزشکی، تجارت و قانون، کاربرد فراوان یافته است - حریری و عنبری، 1390، ص . - 2 یک شبکه اجتماعی، مجموعه های از سرویس های مبتنی بر وب است که این امکان را برای اشخاص فراهم میآورد که توصیفات عمومی یا خصوصی برای خود ایجاد کنند، یا با دیگر اع ضای شبکه ارتباط برقرار کنند، منابع خود را با آنها به ا شتراک بگذارند و از میان توصیفات عمومی دیگر افراد، برای یافتن اتصالات جدید جستجو کنند
یکی از پرکاربرترین شبکه های اجتماعی مجازی که بیش از یک میلیارد عضو دارد، فیس بوک است که توسط سازنده جوان خود »مارک زاکربرگ« در چهارم فوریه 2006 راه اندازی شد. در این پایگاه اینترنتی می توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس بوک ه ستند، عکس، فیلم یا پیغام به ا شتراک گذا شت. این پایگاه هم اکنون از نظر تعداد کاربر ع ضو و نیز از نظر کارشناسان و در یک جمله در زمینه کاری خود، پایگاه شماره یک جهان محسوب می شود.
محیط فیس بوک در واقع مجلسی از دوستان و آشنایان یک کاربر به شمار می آید. این پایگاه با ارائه امکان عضو گیری در تعداد بالا، به کاربران اجازه می دهد تا در هر لحظه دوستان جدیدی را به مجموعه خود اضافه کنند. کاربران در شبکه اجتماعی فیس بوک به عنوان یک عضو، می توانند عکس های خود را به اشتراک بگذارند، پیغام بفرستند، عکس ها را برای خود و دیگران علامت گذاری کنند، روی وال های خود و دیگران مطالبی بنویسند، عضو گروه ها شوند، گروه جدیدی ایجاد کنند، ایده های خود را در بحث های گروهی به اشتراک بگذارند، انواع درخواست ها را بدهند و بپذیرند و در فیس بوک بازی کنند. فیس بوک توسط میلیون ها نفر در مدت زمان کوتاهی قابل دسترسی است.
.2-2 هویت دینی
دین، دینداری و هویت دینی در نظریه ها و پژوهش های تجربی علوم اجتماعی همواره مورد توجه بوده است. به نظر می ر سد که این یک امر پذیرفته شده و عمومی در میان دان شمندان علوم اجتماعی ا ست که هویت دینی نقا شی پررنگی در زندگی مردم داراست. در بحث هویت دینی، برخورداری از دین و تعالیم مذهبی مشترک در یک جامعه مورد توجه قرار می گیرد. با توجه به شدت یافتن فرایندهای توسعه و نوسازی در جوامع کنونی، مذهب همچنان در تمام ابعاد خود به عنوان منبعی مهم برای هویت و معنا بخشی در جهان متجدد به شمار می رود.
موضوع هویت دینی و الگوی آن در ارتباط با هر دینی متفاوت است - Duane, 2006, p.535 - ؛ زیرا هویت دینی به شدت به ماهیت و تاریخ ادیان، تاریخ جنبش های مذهبی و نوع عقاید دینی مربوط می شود. بنابراین در اندازه گیری هویت دینی در هر دین خاصی باید به ترجیحات دینی، نوع طبقه بندی فرقه ها، و ارزشها و نگرش های مذهبی هر کدام توجه کرد. در واقع هویت دینی عبارت است از شناخت ارزش ها و احساس تعلق فرد نسبت به عضویت در یک اجتماع دینی خاص و همچنین می توان گفت که هویت دینی مجموعه ای نسبتاً پایدار و ثابت از ایستارهاست که فرد از رابطه خود با دین در ذهن دارد.
هویت دینی به عنوان هویت جمعی مت ضمن آن سطح از دینداری ا ست که با مای جمعی یا همان اجتماع دینی یا امت مقارنت دارد
از منظر روانشناختی، هویت دینی به رابطه آدمی با دین و مؤلفه های آن، میزان تعلق و گرایشهای فرد بر حول ارزش ها و موازین دینی و چگونگی تأثیر آنها در زندگی او در نظر گرفته شده که دارای ابعادی همچون رابطهٔ فرد با خویشتن، رابطه فرد با خدا،رابطه فرد با جهان هستی و رابطه فرد با جامعه است
بر ا ساس آنچه ذکر شد، پی شنهاد می شود تعریف زیر را به عنوان برآیندی از مجموع ویژگی های گفته شده برای هویت دینی پذیرفت: میزان شناخت فرد از تعلق و ارتباطش ا ست و بالاخره اح سا سات خاص فرد ن سبت به آن دین و ن سبت به دیگرانی که مثل او رابطه ای مشابه با آن دین دارند. به بیان دیگر هویت دینی عبارت است از: تعریف شخصی از خود براساس داشتن تعلق نسبت به دینی خاصی به همراه ملاحظات ارزشی و احساسی مترتب با آن.
