بخشی از مقاله
چکیده:
نهضت انقلاب اسلامی1357 به رهبری امام خمینی - ره - ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ادبی کشور را متأثر و متحول ساخت.دراین زمان ادبیات و به ویژه شعرانقلاب همراه باآغاز تحولات این نهضت، دگرگونی های خود را درلفظ ومعنا شتاب می دهد.این گونه شعری هم از انقلاب تأثیر پذیرفت و هم بر آن تأثیر گذاشت.پیشانی این تحول ادبی،شعر مقاومت و پایداری دهه شصت است که دراین دهه جامعه ایران با یک جنگ گسترده 8 ساله از طرف رژیم جنایتکار بعث عراق با حمایت مستکبرین جهان روبرو می شود. این مقاومت زایندهادبیاتی از دل تجلی واقع گرایانه مقاومت و پایداری با تمامی مؤلفههای آن و حتی تجربه مضامین جدید ظهوری تمام عیار دارد. انقلاب و جنگ گشت که پیام پیروزی مردمی مظلوم و بیدار را به گوش جهانیان رساند. از دستاوردهای ماندگار دوران پایداری مردم در جنگ، - رئالیسم - »ادبیات مقاومت و پایداری» «شعر جنگ» «شعر دفاع مقدس « است. در شعر دهه شصت - از1359تا - 1368 شعر
مقدمه:
مبارزات مردم و گروههای مختلف در سراسر کشورایران که از دهه پنجاه به بعد به صورت پرشور و منسجمتردنبال میشد، در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی - ره - به ثمرمی رسد و از 22 بهمن سال 57 حکومتی جمهوری واسلامی در این کشور شکل گرفت. انقلاب اسلامی برعرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی وادبی اقشار مختلف مردم تاثیر گذاربود. ادبیات و خاصه شعر انقلاب، همراه با آغاز تحولات این نهضت حرکت خودرا شروع می کند.این شعر هم از انقلاب تأثیر پذیرفت و هم بر آن تأثیر گذاشت. عنصر فرهنگی ازآرمان های انقلاب اسلامی وشعرحاصل از آن، بیش از هر پدیدهای نمود مییابد؛ چرا که هم انقلاب اسلامی اساساً یک نهضت فرهنگی است و هم ادبیات فارسی به دلیل پیشینه و تاریخ و جغرافیای دینی خود، سرشار از مفاهیم و آموزههای فرهنگی، حکمی، اخلاقی و عرفانی است؛ اگر از زاویه دیگر به کارکرد ادبیات و خاصه شعر نگریسته شود روشن خواهد شد که در واقع شاعران و نویسندگان در خلأ به شاعری و نویسندگی نمیپردازند و حتی آنان که در انزوای شخصی به این کار مشغولند تحت تأثیرکامل عقاید سیاسی، اقتصادی، فلسفی و مذهبی دنیایی که در آن رشد یافتهاند قرار میگیرند و آثار ادبی ایشان بازتاب چنین تأثیری است. انقلاب اسلامی و عوامل بسترساز آن، ادبیات خاصه شعر را وارد مرحله نوینی از حیات خود کرد. تقی رفعت گفته است: »اگر نتوانیم بگوییم مستقیمترین، حداقل میتوانیم بگوییم یکی از مستقیم-ترین نتایج هر انقلاب سیاسی، یک انقلاب ادبی است.« - شکارسری، - 143 :1389 پیوند دوسویه ادبیات با انقلاب اسلامی و دگرگونیهای بنیادین جامعه در گذرگاه این انقلاب امری انکارناپذیر است. به بیان سادهتر، انقلاب اسلامی برای تداوم ماهیت خود به زبان فاخر ادیبانه و ادبیات متعالی معنوی فارسی نیازمند است و ادبیات فارسی نیز - خاصه شعر - چنان که از سرشت و پیشینه آن برمیآید، برای بالندگی و استمرار سطح تعالی و ساخت متعالی خود نیازمند است که همراه با بنیادها و رخدادهای عمیق معنوی و اجتماعی بتپد و جلوه کند؛ از این رو، انقلاب معنوی فرهنگی واسلامی در ایران، فرصتی برای بازیابی اقتدار باشکوه و مجدگذشته ادبیا ت فراهم آورد.2
.2 برای آگاهی بیشتر ر.ک به: هشترودی، محمدرضا؛ »تأثیر تحولات سیاسی - اجتماعی بر هویت فرهنگی ایران معاصر«، نامه پژوهش، ش 22، س ششم،13 81، ص173؛ و نیز نگ به: قبادی، حسینعلی؛ ادبیات فارسی انقلاب اسلامی و هویت ایرانی، 1389، صص 34و.35 تاثیرمتقابل انقلاب اسلامی ایران و شعر پایداری معاصر باتاکیدی بر شعر دههی شصت*عبدالمجید ارجمندی 57❑ بیشک شعر متعهد این دوره نمیتوانست از انعکاس جوش و خروش و فریاد استقامت و پایداری مردم آزاده و غیور خالی بماند. پیامد مهم چنین وضعی پدید آمدن شعری بود که همچون شعر انقلابی دوران مشروطه، پر از شور و شعار و پر از جوش و خروش بود. شاعر این شعر نیز، شاعری دردآگاه، رسالتمدار و آرمانگراست. او مضامین شعریاش را از میان مردم برمیگزیند و به طبقه و قشر خاصی وابستگی و توجه ندارد. ادبیات معاصر پیش از انقلاب به دلیل »خودباختگی در برابر نیرنگ و فریب غرب و اشاعه جلوههای منحط فرهنگ آن، ترویج فساد، اسلامزدایی به شیوههای گوناگون نظیر: بزرگ نمودن جلوههای تاریخی فرهنگی پیش از اسلام در مفهوم منفی آن، طرح مسائل بیارزش در شعر که با فضای فرهنگ ایرانی چندان مناسبتی نداشت، مردم بهویژه نسل جوان را دچار سردرگمی و از خود بیگانگی کرده بود.« - حاکمی، 186 :1373 و - 187
با اوجگیری مبارزات مردم و پیروزی انقلاب اسلامی روحیات مردم دگرگون شد و به دنبال این تغییر خواستههای آنها نیز متعالی گردید. مردم به مطالعه کتابهای مختلف بهویژه فرهنگ عرفان و فلسفه اسلامی روی آوردند. شاعران و ادیبان انحرافات و ارزشهای پوچ ادبیات عاریتی را به دور افکنده و به بارورکردن اصالتهای ذاتی انقلاب و ارزشهای عمیق آن روی آوردند. این کوششها منجر به خلق آثاری ارزشمند در ادبیات انقلاب شد. که می توان گفت این همان توجه به سیر الی االله، بازگشت به خویشتن خویش و تعالی روح است. برجسته تر از همه بهره-گیری از مفاهیم قرآنی به صورتهای گوناگون، ارزش والایی به ادبیات انقلاب بخشید تا جایی که در این دوره، کمتر سرودهای است که خالی از تأثیر قرآن و حدیث و معارف اسلامی باشد. همین سرشار بودن آثار ادبی از مضامین قرآنی و مذهبی، نتیجه تغییر ذهنیت و جهانبینی شاعر این دوره است. همچنین شعر انقلاب اسلامی، شعر مردمی و شاعر این دوره همدوش، همسنگر، همدل و همزبان مردم است. از درد و رنج مردم آزرده خاطر گشته و از شادی آنان شاد میگردد. شاعر این روزگار تاحد زیادی از قید کنایهپردازی و سمبولیسم و لفظگرایی آزاد و رها است و رو به سوی واقع گرایی دارد و صراحت بیان، بیپیرایگی زبان و طرح حقایق و مسائل مهم در کمال آزادی از پیچیدگیهای شعری از ویژگیهای شعر انقلاب است. که پیشانی این نوع شعر انقلاب شعر مقاومت
