بخشی از مقاله
چکیده
ارتباط تنگاتنگ انسان با محیط موجب شده است که محیط به عنوان یک محور اساسی در شکلگیری رفتار و شخصیت انسان نقش تعیین کنندهای داشته باشد، به نحوی که محیط عامل زیر بنایی در تکوین و تکامل طبیعت و اخلاق انسان میتواند باشد. روش پژوهش حاضر، کتابخانهای میباشد و تلاش دارد به بیان تأثیر محیط جغرافیایی و طبیعی بر تربیت انسان از دیدگاه قرآن، نهج البلاغه و روایات بپردازد و به موازات آن، نظر دانشمندان اسلامینظیر ابنسینا،جاحظ و ابن خلدون را بیان نماید. از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه، محیط طبیعی و جغرافیایی، تأثیر دائمی بر رفتار و شخصیت انسان ندارد و تأثیر اراده بسیار مهمتر دانسته شده است و دانشمندان اسلامی نیز در مورد میزان تأثیر اقلیم بر اخلاق انسان ها، آراء متفاوتی دارند.
کلید واژهها: محیط، اقلیم، اخلاق، بادیه نشینی، شهرنشینی، طبیعت، آب، رنگ سفید
مقدمه
یکی از امور زمینه ساز سعادت و کمال انسان در دنیا و آخرت، داشتن محیطی سالم و امن است که انسان بتواند در پناه آن، به تربیت جسم و جان خویش بپردازد. یکی از وظیفه های مهم بشر که حفظ جان است جز با زیستن در محیط سالم و زیبا، امکان پذیر نیست. محیط طبیعی و سالم، تأثیر شگرفی بر روح و روان آدمیدارد. محیط پاک و آراسته و خرم زندگی را شاداب و معطر میکند. صفای سبز سبزه زاران، نسیم لطیف کوهستان، رقص دلنشین درختان و زیبایی شهر و دیار، همه و همه تأثیر اعجاب انگیزی بر زندگی انسان دارند. افسردگی و افزایش بیماریهای روحی و روانی انسان امروز، بدون ارتباط به آسیب رساندن به محیط زیست نیست.
آب و هوا، درختان و گیاهان، غذاها و میوه ها و به طور کلی طبیعت و محیطی که انسان در آن زندگی میکند نقش بزرگی در زندگی بشر دارند. ساکنان مناطق معتدل کره زمین، دارای ویژگیها و روحیه های خاصی هستندکه در مقایسه با جوامع ساکن در مناطق گرمسیر و سردسیر تفاوت بسیاری دارند.قرآن کریم و روایات اسلامی، فایده های بسیاری برای آب،هوا، گیاهان و درختان برشمرده اندو از تأثیر به سزای آنها بر تن و روان آدمیسخن گفته اند.هدف مقاله آن است که پس از معرفی محیط های غیر انسانی مؤثر بر تربیت آدمی، تأثیر اقلیم و محیط جغرافیایی رابر اخلاق انسان، از دیدگاه قرآن، روایات، نهج البلاغه و آراء دانشمندان مسلمان همچون ابن سینا، جاحظ و ابن خلدون بررسی کرده و همچنین به تأثیر عوامل طبیعی همچون آب، گیاهان و رنگ ها به ویژه رنگ سفید بر روح و روان آدمیاز دیدگاه قرآن وروایات اشاره دارد.
- 1 تعریف محیط و تربیت
محیط، تمام عوامل خارجی است که از آغاز رشد، یعنی از آن لحظه ای که انسان به صورت نطفه ای در رحم قرار میگیرد و منعقد میشود، بر او اثر میگذارند. پس برای جنین نیز محیطی است و آن عبارت از حالات داخلی رحم از نطر حرارت و برودت و غیره است و نمو جنین تحت تأثیر این عوامل از خارج و عامل وراثت از داخل قرار دارد.به عبارت دیگر محیط عبارت از هر امری است که انسان را احاطه کرده است. بنابراین هرچه گه انسان رشد کند دایره محیط او وسعت مییابد. - شکوهی یکتا، - 84:1367 در تعریف تربیت چنین آمده است: تربیت عبارتست از فراهم کردن زمینه ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهای انسان در جهت مطلوب. - همان: - 5
- 2 عوامل محیطی مؤثر بر تربیت
عوامل محیطی مؤثر بر تربیت را میتوان به دو قسم انسانی و غیر انسانی تقسیم نمود:
- 2-1 محیط انسانی: منظور از محیط انسانی، کلیه افرادی هستند که فرد مورد تربیت را احاطه کرده اند از قبیل پدر، مادر، اجتماع، معلم، رهبران اجتماعی،گردانندگان و مدیران سازمان ها، معاشران و ... هستند.
- 2-2 محیط غیر انسانی: محیط غیر انسانی کلیه عوامل غیر انسانی است که بگونه ای مستقیم یا غیر مستقیم در امر تربیت مؤثرند. از این دسته، عوامل زیر را میتوان برشمرد:
- 2-2-1 عوامل درونی: در این زمینه از عوامل مهمیکه مربوط به محیط داخلی انسان است باید نام برد که عبارتند از وراثت، غدد، غرائز، فطرت فشارخون، ضربان قلب و ... . اینکه وراثت ما چگونه باشد و اینکه چه ویژگیهایی از والدین و اجداد به ارث بریم خصوصیات رفتاری ما فرق میکند.غرائز در ما تأثیر میگذارد. غریزه گرسنگی، تشنگی، جنسی، پرخاشگری و ... در رفتار ما و حالات و موضع گیری های ما مؤثرند. - قائمی، - 126-127:1365
- 2-2-2 عوامل غذایی:عامل تغذیه میتواند موجب رشد یا نارسایی هوش گردد، سلول های مغزی را رشد داده و یا آن را در حال رکود نگه میدارد. از طریق غذا میتوان ویژگی های تصنعی در افراد پدید آورد، حتی مهر و محبتی را کاست و یا بدان افزود - از طریق منیزیم - عاطفه ای را رقیق کرده و یا بدان شدت بخشید. حتی سخن از این است که در غذای فرقه ای مبارز از روزگاران قدیم گوشت گربه داخل میگردند تا خوی چریکی، درندگی و مقاومت و حمله در آنها پدید آید. - همان: - 128
- 2-2-3 عوامل فشار: در این زمینه از مسائل متعددی باید نام برد که عبارتند از سیاست، اقتصاد، قانون، شرایط و مسائل انضباطی، قواعد و مقررات و ... که در رفتارها و موضع گیری ها اثر میگذارد.
- 2-2-4 عوامل فرهنگی:در این زمینه از عوامل متعددی چون علم، فکر و فلسفه، هنر، ادبیات، آداب و رسوم، ابداعات و اختراعات، سنت ها و شعائر، وسایل ارتباط جمعی و از این قبیل باید نام برد. - همان: - 130
- 2-2-5 عوامل مذهبی: مذهب در حیات فردی و اجتماعی انسان، در طرز برخوردها و موضع گیری ها، در داشتن یک جهان بینی محدود یا وسیع نقش فوق العاده ای دارد. - همان: - 133
- 2-2-6 عوامل شغلی: بررسی های علمینشان میدهند عوامل شغلی از نظر عنوان درآمد، ایجاد سروصدا، زبری و نرمیوسایل و ابزار، سردی و گرمیآنها، میزان کار، خستگی و یا استراحت ناشی از آن در رفتار مؤثر هستند. - همان: - 131
