بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مباحث مهم امروز جهان، حقوق شهروندی است. تحقق حقوق شهروندی مستلزم شناخت مردم اجتماع از کلیه حقوق خود در زمینه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، مدنی، اقتصادی و سیاسی می باشد لذا هدف این مقاله بررسی مفهوم شناختی شهروندی و بررسی آن در منابع و متون اسلامی می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی در قلمرو قرآن کریم، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و رساله حقوق امام سجاد - ع - می باشد.
خداوند متعال در قرآن کریم، روش های رسیدن انسان به کمال را مشخص نموده است و در آیات متعددی از قرآن کریم به حقوق شهروندی اشاره و توجه خاص و ویژه ای شده است. نهج البلاغه با نگاهی فراگیر در مقوله حقوق شهروندی، مفاهیم مختلفی را در نامه ها، حکمتها و خطبه ها، در زمینه حقوق اجتماعی، انصاف، مساوات و مبارزه با ظلم و ستمگری و تجاوز بسیار مورد توجه قرار می دهد. صحیفه سجادیه ، بی شک یکی از منابع با ارزش دینی ، جهت دست یابی به حقوق و آموزه های شهروندی است.
در فرازهای متعددی از صحیفه سجادیه از ارتباطات انسانی و اسلوب صحیح آن سخن به میان آمده است. در رساله حقوق امام سجاد - ع - که با نگاه حق بینی و حکیمانه به بیان حقوق افراد و قشرهای مختلف نسبت به یکدیگر پرداخته اند، اصول اخلاقی به چشم می خورد که با رعایت آن ها می توان از بروز بسیاری از مشکلات و معضلات در زندگی شخصی و اجتماعی پیش گیری نمود. - فتحی و مختارپور، 1390، ش 4، ص - 90 لذا می توان نتیجه گرفت که از طریق ایجاد انس با آموزه های قرآن و سیره معصومین - ع - ، علاوه بر افزایش سطح آگاهی شهروندان از اصول حقوق شهروندی، به تدریج شاهد نهادینه نمودن و عمل به این اصول باشیم.
مقدمه:
با گسترش شهرنشینی و مهاجرت به شهرها و به تبع آن ازدیاد جمعیت شهری در مناطق مختلف دنیا، ورود تکنولوژی و وضع قوانین و مقررات به منظور برقراری نظم و امنیت در جوامع بزرگ انسانی، مفاهیمی چون شهروندی و حقوق شهروندی ایجاد شدند و صاحبنظران حوزه های مختلف علوم به مطالعه و گسترش این مفاهیم پرداختند از لحاظ لغوی شهروند به معنای اهل یک شهر یا کشور می باشد - پیشین، ص . - 12 شهروند به کسی اطلاق می گردد که علاوه بر آگاهی از حقوق خود توانایی انتقال، مباحثه و مشارکت را داشته باشد همچنین از وظایف و حقوق شهرومندی خود در قبال دیگران و جامعه نیز مطلع باشد.
- فتحی و مختارپور، 1390، ش 4،ص . - 92 لذا می توان بیان نمود که مفهوم شهروند فقط با در کنار هم بودن انسان ها حاصل نمی شود بلکه در چارچوب سرزمینی خاص در زمان مشخص و یک جامعه سیاسی برخوردار از قدرت عمومی شکل می گیرد - عباسی و همکاران، 1395، ش 21، ص . - 12 شهروندی نوعی قرارداد اجتماعی است که هدف اصلی آن ارتقاء امنیت و رفاه در سطح جامعه بوده و لزوما به این امر می پردازد که افراد یک جامعه جهت رسیدن به این هدف چگونه باید رفتار نمایند - فتحی و مختارپور، 1390، ش 4، ص . - 93 شهروندی محصول جامعه ای است که در آن هویت افراد بر اساس محور ارزش ها و معیارهای عام تعیین گردد نه بر اساس شبکه های قومی، قبیله ای و طایفه ای - پیشین - بنابراین می توان گفت که شهروندی یکی از فرآیندهای جامعه مدرن بوده و به عنوان منزلتی اجتماعی در نگرش به جامعه مدنی تلقی میگردد که به موجب آن امکان برخورداری از حقوق و قدرت را فراهم می نماید.
حقوق شهروندیمفهوم نسبتاً گسترده ای است که حقوق فردی، اجتماعی، مدنی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دربر می گیرد. حقوق شهروندی به نوعی از حقوق اساسی در چارچوب قانون اساسی کشور منشأ گرفته است و از طبیعی ترین حقوق انسانی است که افراد به اعتبار موقعیت شهروندی و به صرف اینکه از ملت و سرزمینی خاص باشند ار این حقوق برخوردار بوده و دولت ها متعهد به تضمین و حفظ آن می باشند - عباسی و همکاران، 1395، ش 21، ص . - 13 بنابراین حقوق شهروندی مجموعه حقوق و آزادیهایی است که دولت در درون مرزهای خود به موجب قوانین داخلی متعهد می شود که به عنوان یک امتیاز برای شهروندانش به رسمیت بشناسد - غلامی رزینی و غلامی، 1390، ش 3، - مفهوم شهروندی و حقوق ناشی از آن در قرآن و سیره و سنت ائمه اطهار - ع - از اهمیت خاصی برخوردار است به نحوی که رعایت این حقوق بدون درنظر گرفتن نژاد و مذهب افراد کاملاً قابل رؤیت و به آن توصیه فراوان گردیده است.
عدم آگاهی از حقوق شهروندی باعث ایجاد مشکل در روابط و تعاملات مشارکتی می شود. بنابراین زمانی میتوان انتظار داشت که حقوق شهروندی به طور کامل مراعات می شود که افراد با حقوق واقعی خویش در زمینه شهروندی آشنا گردند - عباسی و همکاران، 1395، ش 21، ص . - 11 با توجه به اینکه منابع فقهی اسلامی، نظیر قرآن کریم، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه ، چشم اندازی تمام نما و نسخه هایی جهان شمول از اصول و ارزشهایی والا، برای ارتقای کیفی شئون زندگی انسان معرفی و توصیه می نمایند در این مقاله سعی شده است به این اصول پرداخته شود.
-1 حقوق شهروندی از دیدگاه قرآن کریم
قرآن کریم بعنوان منبعی روشن در طول تاریخ بشریت، راهنما و هدایت کننده انسان ها می باشد. خداوند متعال در قرآن کریم، روش های رسیدن انسان به کمال را مشخص نموده است و در آیات متعددی از قرآن کریم به حقوق شهروندی اشاره و توجه خاص و ویژه ای شده است از جمله این آیات می توان به موارد ذیل اشاره نمود.
ارزش ها و کرامات انسانی
»و - به یاد آر - هنگامی که پروردگارت به فرشتگان گفت: همانا من در روی زمین جانشینی قرار خواهم داد - نماینده خدا در آنجا یا جانشین ساکنان پیشین منقرض شده آنجا - . گفتند: آیا در آن کسی را - جانشین - قرار می دهی که فساد می انگیزد و خون ها می ریزد؟! در حالی که ما تو را با توصیف به کمالات تسبیح می گوییم و - از هر عیب و نقصی - تقدیس می کنیم. خدا گفت: بی تردید من چیزی می دانم که شما نمی دانید.«
