بخشی از مقاله
مقدمه
در مسیر تربیت اسلامی توجه و توسل به اندیشه هاي اولیا خاص و معصومین که خود از سازندگان و سرسلسه هاي این برنامه بوده و حدود شئوناتشان از عقل بشر فراتر است از اهمیت بسزایی برخوردار است که بی نهایت در رفع سریع و صحیح موانع و مشکلات مؤثر است.امیر المومنین علی ابن ابیطالب - ع - در زمره این معصومان گرانقدر می باشد که اثر والاي او نهج البلاغه، یکی از منابع اصیل حکمت و اندیشه اسلامی تلقی می گردد. سی و یکمین نامه از مجموعه نامه هاي این کتاب ارزشمند خطاب به فرزند برومندشان امام حسن - ع - است که حاوي سفارشات ایشان به عنوان یک پدر خطاب به فرزند است، کما اینکه میفرمایند: من الوالد الفان الی المولود.
نامه31 و نمیفرمایند منعلی بن ابیطالب الی حسن ابن علی . این نامه یکی از بهترین و غنی ترین منابع دینی در امر تربیت می باشد که بارها مورد تدقیق و تحلیل اندیشمندان قرار گرفته است. تحلیل محتوایی این نامه، ما را از سویی به بخشی از اصول تربیتی و عوامل تأثیرگذار در عرصه تربیت شامل : زمینه تربیت، تأثیر جلب اعتماد و محبت در تربیت و استفاده از تجارب گذشتگان در امر تربیت رهنمون ساخته و از سوي دیگر به یکی از روش هاي بنیادي اعطاي بینش تربیتی با توجه به مفهوم حکمت رهنمون می سازد.
از جمله معانی مهم واژه "حکمت" علم و دانش راستین و حقیقی و به عبارت واضحتر دانش و جامه ژرف است که شخص نسبت به امور عالم و انجام کارها پیدا می کند.در واژة حکمت کلمه "دوست داشتن و دوستداري" به چشم نمی خورد، اگرچه شاید بتوان گفت اگر کسی دانش و دانایی دوست نداشته باشد به چنین دانشی راه نخواهد یافت.
قرآن کریم می فرماید: من یوت الحکمه فقد اوتی خیرا کثیرا به هرکس حکمت داده شد به او خیر فراوان داده شده است؛ لذا می توان گفت قرآن کریم خیر فراوان را درپرتو حکمت،بینش،بصیرت و دانش جامع و ژرف می داند که سبب می گردد آدمی حقایق امور عالم را آن گونه که هستند، تشخیص دهد و کارها را آن گونه که یابد انجام دهد،اما قرآن هرگز علوم سطحی و ظاهري را نه تنها مورد تائید قرار نمی دهد، بلکه گله می کند از کسانی که علم ظاهري دارند و از آخرت غافل و بی خبر هستند.یعلمون ظاهرا من الحیوه الدنیا و هم عن الاخره هم غافلون.
بیان مسئله
در این روش، سعی بر این است که بینش انسان نسبت به جهان و انسان و دنیاي بعد از مرگ ، دگرگون شود. ایجاد دگرگونی در تلقی افراد، از جمله لوازم قطعی تغییر رفتارها و اعمال آنهاست، زیرا نوع تلقی و به عبارت دیگر نحوة ارزیابی امور، یکی از مبانی مؤثّر در نوع رفتارها و اعمال است. ابتدا لازم است به توضیح مفهوم بینش - بصیرت - بپردازیم. کلمه بینش - بصیرت - از حیث معنی، انطباق کامل بر کلمه آگاهی - علم - ندارد.
البته بینش و آگاهی از یک جنسند، اما رابطه تساوي و انطباق میان آنها نیست. هر بینش آگاهی است، اما هر آگاهی، بینش نیست . بینش نوعی آگاهی عمیق و گسترده است و از اینرو آدمی را با واقعیت مورد نظر کاملاً در میپیوندد اما اصل آگاهی ممکن است سطحی و کم دامنه و لذا گمراه کننده باشد. بر این اساس خداوند گاه منحرفان را موصوف به آگاهی« - علم - میسازد، اما همواره » بینش - بصیرت - را از انان منتفی دانسته است.
حضرت امیر - ع - در سخنی بیان نمود است که اساساً خدا را از طریق نفوذ قدرت او در سطحی فراتر از توان آدمی بازشناخته است، یعنی آنجا که ردپاي سبب سازي و سبب سوزي او نمودار میشود. عرفَت اللهَا سبحانَهَِبفخِس العزائموحلﱢ العقود ضِوَنق الهِمِم نهج البلاغه در این معناست که دنیا مزرعه آخرت شمرده میشود و اگر کسی در آن، بذر عمل صالح بپاشد، ثمرهاي پایدار و باقی، پیش رو خواهد داشت.
حقیقت انسان
انسان، هزار جلوه دارد؛ در هر موقعیت به گونهاي است و در هر زمان به رنگی و از اینرو، امر برخود او نیز مشتبه میشود و به راستی نمی داند که حقیقت وجودش کدام است، اما تردیدي نیست که هرگاه انسان، جلوة معینی از خویش را حقیقت خود بپندارد، این گمان، با حالات، اعمال و رفتارهاي معینی از او متناسب خواهد بود. از همین جهت است که تصحیح بینش انسان دربارة خویش ، روش تربیتی محسوب میشود، زیرا گمان درست دربارة خویش داشتن، با حالات، اعمال و رفتارهاي مطلوب، تناسب دارد و زمینه مؤثّري براي ظهور آنها است.
این خویشتن وهمی، در طول زندگی انسان و نیز در نزد افراد مختلف، متفاوت است، اما ماهیت آن همواره ثابت است. یک سلطان که با نظر به تخت و لشگر و خدم و حشم، خود را به راستی قدر قدرت میبیند، همانگونه مختال است که کودکی با برداشتن و پرتاب کردن تکه سنگی، خود را پهلوانی شکستناپذیر میانگارد. ماهیت این خویشتن وهمی همواره ثابت است، اما انگیزههاي آن، گاه خدم و حشم است، گاه پرتاب تکه سنگی، گاه علم، گاه جمال و ... با ظهور خویشتن وهمی ، آدمی احتیاج دیرینهاش را از یاد میبرد و عندیت قارونی و انانیت فرعونی در او نمودار میشود.
قرآن براي آنکه آدمیان را با حقیقت خودشان آشنا کند، هزار جلوة آنان را چون پردهاي به کنار میزند و سیماي راستین آنها را در برابرشان مینهد: یاَایها الناساُنتم الفُقراءالیاللهِا واللهُا هوغَالنی الحمید - فاطر - 15 این آیه بیان میکند که اي آدمیان، حقیقت وجود شما احتیاج است، شما در خود بسته، لحظهاي دوام نمیآورید، ناگزیرید به جز خود تکیه کنید اما این جز خود نه آن خویشتن وهمی است که در پی قدرت وعلم و جمال، آن را جعل کردهاید، بلکه خداست که هم خود شما را ایجاد کرده و هم ابقاء میکند و با درك حقیقت خود به ابعاد بینش زیر دست میازد.
بینش در مورد نظام هستی بینش در مورد دنیا بینش در مورد تاریخ انسان بینش در مورد مرگ و پس از مرگ بینش در مورد نظام هستی:مبدأ هستی و جودي متعال است - خدا - و ویژگی هاي نظام هستی در ارتباط با او قابل طرح است.سه ویژگی اساسی نظام هستی عبارت است از: شهادت احاطه و فاضه.ب-بینش در مورد دنیا:دنیا نامی است بر مرحله ابتدایی نظام هستی و قشري کم مایه از آن ، که در حال حاضر ، انسان محصور در ضیق آن زندگی می کند. قرآن ، بینش ویژه اي در مورد دنیا به دست می دهد و ماهیت آن را براي انسان آشکار می نماید. می توان گفت که طبق این بینش ،راز دنیا در دو کلمه نهفته است :الم و امل؛ دنیا سراي الم و امل است.
بینش در مورد تاریخ انسان
انسان از حیث تاریخی روي به شکافی برده است و میبرد و بدین گونه دو جبهه پدید می آید که در قرآن به عنوان حق و باطل نامگذاري شده اند.درگیر شدن این دو ، قطعی و برخاسته از قضاي الهی است ، نه حاصل تصادف و زاده ي خوش اقبالی یا بد اقبالی کسی، هرچند "هوس" هاي آدمیان در این قطب بندي نقش داشته است: تلک الایام نداولها بین الناس.این روزهاي - جنگ و درگیري - را ما میان خلایق می گردانیم.
بینش در مورد مرگ و پس از مرگدر اینجا نیز قرآن افق دیگري را پیش روي انسان می گشاید و آگاهی قشري و ظاهرگراي او را در ارتباط با دنیا ، به توسعه فرا می خواند. شیوه پژوهش:شیوه پژوهش بر اساس تحلیل محتوا با استنباط از مفاهیم و مطالعه متون اسلامی از قرآن و نهج البلاغه با توجه به نظر اندیشمندان در مقالات و کتب مورد استناد قرار گرفته است.
پرسش هاي پژوهش
جایگاه و مفهوم اعطا بینش در فلسفه تربیت چیست؟براساس نامه امام علی - ع - به امام حسن - ع - ، اعطا بینش چه پیامدهاي تربیتی و عملی در زمینه تاریخ، هستی، انسان و جهان پس از مرگ دارد؟
نتیجه گیري
آشنایی با احوالات پیشینیان و عبرت از سرگذشت آنان به دلیل تأثیري که در رشد و تربیت آدمی دارد لازم و ضروري است. تحلیل محتوایی نامه امیرالمومنین امام علی - ع - به امام حسن مجتبی - ع - ما را به بخشی از اصول تربیتی و عوامل تأثیرگذار در عرصه تربیت شامل: اعطا بینش نسبت به تاریخ و استفاده از تجارب گذشتگان در امر تربیت توأم با درك عمیق از تجارب پیشینیان رهنمون می سازد.آگاهی توأم با عبرت از سرگذشت دیگران ، از بهترین عوامل سازنده تربیت بوده که موانع تربیتی را نیز می تواند به خوبی برطرف سازد.
بینش نسبت به جهان هستی ما را به درك عمیق در شیوه هاي تربیت عملی نسبت به کودکان و جوانان رهنمون می سازد.استفاده از علم و تجربه عمیق امام علی - ع - و درك صحیح از قرآن ما را به بهترین راه هاي تربیت در مسیر شناخت انسان ، جهان و دنیاي پس از مرگ می رساند.
