بخشی از مقاله
چکیده:
فشارهای اقتصادی و تحریمها، شرایط را طوری تغیر داده است که نیاز به حرکتی عظیم و پیشرفتی جهشی در اقتصاد وجود دارد؛ برای مقابله با تحریم کشورهای سلطه طلب، اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری مطرح گردید. در این راستا با تاکید اقتصاد مقاومتی مبنی بر تشخیص حوزههای اعمال فشار و کمرنگ کردن این فشارها و تبدیل تهدیدها به فرصتها توجه به راهکارهای موثر جهت دستیابی به این اقتصاد ضروری میباشد. مدیریت دانش به عنوان راهکاری برای تحقق این اقتصاد میباشد. حرکت شرکتها از اقتصاد صنعتی به سمت دانشی جهت آنها را به سمت دانش محوری تغیر داده است. در این اقتصاد دانش به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر داراییها در کسب مزیت رقابتی میباشد. از طرفی دیگر سرمایههای فکری در خلق و افزایش ارزش سازمانی موثر میباشند و موفقیت یک سازمان به توانایی آن در مدیریت این منبع کمیاب بستگی دارد به علاوه چابکی سازمان یکی دیگر از عوامل موثر در دستیابی به سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی میباشد چراکه سازمانهای چابک با پوشش فرصتهای جدید در دستیابی به مزیت رقابتی و تحت کنترل درآوردن اطلاعات، خود را با تغییرات ناگهانی کسب و کار تطبیق میدهند. از این رو هدف مقاله حاضر تحلیل تاثیر مدیریت دانش بر سرمایه فکری و چابکی سازمان در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی میباشد. در این مقاله پس از مرور ادبیات مربوط به متغیرها، مدل مفهومی تاثیر متغیرها بر یکدیگر ارائه میگردد. نتایج این پژوهش تاثیر مدیریت دانش بر سرمایه فکری و چابکی سازمان در تحقق اقتصاد مقاومتی را نشان میدهد.
مقدمه تحریمهای شدید اقتصادی، بحرانها و فشارهای سیاسی در سالهای اخیر سبب محدودیت کسب و کار داخلی و ارتباطات خارجی شدهاند. مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران در داخل و خارج با تغیر شرایط کسب و کار و صرف هزینههای هنگفت سعی در ایجاد بینظمی و اختلال در سازمانهای دولتی و خصوصی و نارضایتی مردم دارند. - عباسآبادعربی و همکاران، . - 1393 در این شرایط بحرانی دستیابی به الگوی اقتصاد مقاومتی که موانع را برطرف سازد و رویکردی فعالانه داشته باشد، ضروری میباشد. این الگو که از سوی مقام معظم رهبری جهت برون رفت از زیر بار تحریمهای غیر انسانی غربی و وابستگی ارائه شده است، بیانگر اقتصادی است که بر اساس اقتصاد اسلامی، آموزههای دینی عدالت، گردش سالم اقتصادی، ممنوعیت انحصار و تمرکز ثروت بر پایه کار و تولید ملی میباشد - شکاری و صفرمحمدلو، . - 1395 در سیاست کلی اقتصاد مقاومتی که بهمن ماه سال 1392 ابلاغ گردید؛ دو محور کلی مدنظر قرار گرفت. در محور اول اتکای ایران به اقتصاد دانش بنیان تاکید شده و محور دوم تحقق اقتصاد درونگرا را مورد توجه قرار میدهد. در واقع هدف اقتصاد مقاومتی تحقق اقتصاد درونگرا و برونگرا با تکیه بر اقتصاد دانش بنیان و کاهش وابستگی به درآمد نفت است - میلانیفر، . - 1395 از این رو با توجه به این شرایط بحرانی دستیابی به راهکارهای موثر جهت تحقق این اقتصاد ضروری میباشد.
امروزه منبع اصلی اقتصاد در هر جامعهای دانش است چرا که با سرمایهگذاری در دانش میتوان ظرفیت تولید سایر عوامل تولید را افزایش داد و سبب تبدیل آنها به فرآیندها و محصولات جدید شد. مدیریت صحیح دانش میتواند کشور را به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش پیش برده و در تحقق اقتصاد مقاومتی موثر باشد - ایدلخانی، اخوان و حسنوی، . - 1395 از طرفی با ورود اقتصاد دانشی نیاز به مدلهای جدیدی از داراییهای سازمانی وجود دارد. در گذشته بیشتر داراییهای سازمان ملموس بودهاند اما امروزه قسمت اعظم داراییهای سازمان ناملموس و نامشهود است در اقتصاد دانشمحور سرمایه فکری در ایجاد ارزش برای سازمان موثر است - علامه و همکاران، . - 1394 افزایش سرمایهگذاری در سرمایههای فکری و داراییهای دانشی زمینه ساز توجه به دو محور درونزایی و دانشبنیانی در اقتصاد مقاومتی میباشد که تاکید آنها بر کاهش وابستگی نفت و جایگزینی صادرات غیرنفتی، مالکیت فکری و نیز اتکا به استعداد درونی ملت با بهره برداری حداکثری و بهروری بالا از ظرفیتها و مزیتهای درونی اقتصاد است - میلانیفر، . - 1395 از این رو توجه به سرمایههای فکری نیز در تحقق اقتصاد مقاومتی موثر میباشد. از سوی دیگر چابکسازی سازمانها به عنوان یکی از سیاستهای کلی نظام ادرای مطرح میگردد - آیتالله خامنهای، - 1389 و به عنوان یکی از راهکارهای اقتصاد مقاومتی بیان میشود - پورزرندی، . - 1391 با توجه به سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری باید طوری عمل کرد که حتی در شرایط فشار اقتصادی رشد و شکوفایی اقتصادی را داشته باشیم؛ بنابراین با توجه به تاکید اقتصاد مقاومتی مبنی بر یک اقتصاد چابک و منعطف به جای اقتصاد ایستا، که قدرت مقابله با فشارهای بیرونی و درونی را دارد برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید به دنبال چابک سازی سازمانی بود - عباس آباد عربی و همکاران، . - 1394
از این رو با توجه به اهمیت عملی نمودن اقتصاد مقاومتی در داخل کشور و نیز وظیفه همه اقشار مردم بخصوص دانشگاهیان در این خصوص این مقاله در نظر دارد به بررسی ارکان مهم تحقق اقتصاد مقاومتی و همچنین عوامل موثر در رشد و توسعه اقتصادی یعنی مدیریت دانش، سرمایه فکری و چابکی سازمان بپردازد. در این رابطه در ابتدا به بیان متغیرهای پژوهش و پیشنه تحقیق پرداخته و پس از بررسی رابطه مدیریت دانش و سرمایه فکری و چابکی سازمان در تحقق اقتصاد مقاومتی مدل پیشنهادی پژوهش ارائه میگردد.
.2 ادبیات و پیشینه پژوهش
.2-1 مدیریت دانش در جامعه فراصنعتی امروزه فناوریهای نیروافزار جای خود را به فناوریهای دانش افزار دادهاند، از این رو مدیریت سازمانها با تکیه بر دانش برتر امکان اخذ تصمیمهای منطقتر در موضوعات مهم و بهبود عملکرد مبتنی بر دانش را یافتهاند. به همین دلیل کسب، توسعه، بهره برداری از دانش یکی از چالشهای اصلی سازمانهای امروزی میباشد. در واقع مدیریت دانش معقولهای مهمتر از دانش میباشد و تاکید آن در ایجاد ارزش از داراییهای نامرئی سازمان میباشد - ایرانزاده و پاکدل بناب، . - 1393 مدیریت دانش مجموعهای از رویهها، زیرساختها، ابزارهای فنی و مدیریتی میباشد که در جهت خلق، تسهیم و بکارگیری دانش در درون و بیرون سازمان طراحی شده است - بونفور1،. - 2007 مدیریت دانش فرایندی است که به سازمان کمک میکند تا اطلاعات و مهارتهای مهم که به عنوان حافظه سازمانی میباشند اما سازماندهی نشدهاند را شناسایی، انتخاب، سازماندهی و منتشرکند - زراعتکیش و طباشی، . - 1395 در مدیریت دانش، دانش شخصی به دانش جمعی تبدیل میشود تا به صورت گسترده در سراسر سازمان به کار رود. دانشی که مدیریت میشود شامل هر دو نوع دانش صریح و ضمنی میباشد. سازمان به کمک مدیریت دانش اطلاعات مناسب را در زمان مناسب جهت تصمیمگیری در اختیار افراد قرار میدهد. به کمک مدیریت دانش افراد در سازمان با هم ارتباط برقرار کرده و دانش خود را به اشتراک میگذارند و این امر سبب موفقیت سازمان در رقابت با سایر سازمانها میشود - جوانمرد و همکاران، . - 1393 دانش علاوه بر اینکه سبب جذب منابع و هماهنگی بین قابلیتها در دستیابی به مزیت رقابتی پایدار میشود یکی از مهمترین منابع راهبردی نوآوری سازمان، فرایند و محصول نیز میباشد؛ در این راستا سازمانهای متمرکز بر نوآوری جهت پاسخ مطلوب به نیازهای بازار و بهره برداری از فناوری موجود و فرصتهای پیش رو لازم است قابلیتهای فنی، بازاریابی و محتوایی را از طریق تولید دانش جدید و ترکیب دانش موجود ایجاد نمایند - علامه و همکاران،. - 1393 با اجرای مدیریت دانش در سازمان، دانش تولید شده توسط افراد برای همیشه در سازمان باقی میماند و با خروج افراد از سازمان خارج نمیشود. مدیریت دانش سبب بهبود تصمیمگیری، افزایش سود، انعطافپذیری، ایجاد فرصتهای جدید کسب و کار، افزایش سهم بازار و بهبود انگیزه کارکنان در سازمان میگردد - جوانمرد و همکاران، . - 1393 فرآیند مدیریت دانش شامل سه مرحله، خلق و کسب دانش، تسهیم دانش و کاربرد دانش میباشد - نویس و همکاران1، . - 1995
خلق دانش: فراهم کردن قابلیتی در سازمان که به موجب آن بتوان دانش جدیدی را ایجاد و سپس در کل سازمان نشر داد - علامه و همکاران، . - 1393 کسب دانش از طریق منابع درون سازمانی و بیرون سازمانی صورت می گیرد. تسهیم و انتشار دانش: اشاره به اشتراک گذاری دانش در سراسر سازمان دارد. که به صورت دو کنش انجام می گیرد.- 1 انتقال - عرضه دانش به یک گیرنده بالقوه - -2 جذب دانش توسط آن فرد یا گروه - علامه و همکاران، . - 1394 عواملی همچون تسهیلات ارتباطی و فرهنگ سازمانی به انجام این فرآیند کمک میکنند - عدلی، . - 1384
کاربرد دانش: مهمترین بخش فرآیند مدیریتدانش میباشد و به استفاده از دانش در عمل اشاره دارد در این مرحله شکاف بین دانستن با عمل کردن از بین میرود و حلقه مهم بازخورد یادگیری با کاربرد و انجام دادن حاصل میشود - عدلی، - 1384 و از دانش کسبشده در جهت اهداف سازمان استفاده میشود - ایرانزاده و همکاران، . - 1394
.2-2 سرمایه فکری سرمایه فکری به عنوان داراییهای ناملموس، داراییهای دانشمحور، سرمایهدانشی، داراییهای اطلاعاتی و ارزشهای پنهان
سازمان که به تدریج موجب ارزش آفرینی و ثروت آفرینی سازمان میشوند تلقی میشود - علیقلی و همکاران، . - 1390 سرمایه فکری تنها دارایی سازمان است که مستهلک نمیشود اما رشد آن برای موفقیت سازمان ضروری میباشد. بهره برداری از سرمایه فکری مدیران را قادر میسازد تا سازمانشان با تلاش در محیط رقابتی در حال تغیر حرکت کنند - عباسی و همکاران، . - 1393 سرمایه فکری یک دارایی مهم استراتژیک مبتنی بر دانش می باشد و این سازمان است که مالک آن است - جوانمرد و همکاران، . - 1393 زیرا قابل تقلید نمیباشد و حالت انحصاری و یگانه دارد به همین دلیل برای سازمان ارزشمند بوده و سبب ایجاد مزیت رقابتی و افزایش کارایی میگردد - سپهوند و همکاران، . - 1394 از جمله ویژگیهای سرمایه فکری میتوان به موارد زیر اشاره کرد، پایانناپذیری و به کارگیری نامحدود آن مانند سرمایه دانشی، ارتباط نزدیک با سرمایه اجتماعی، پل ارتباطی میان فناوری اطلاعات، توسعه کسب و کار و منابع انسانی و سرانجام داشتن همزمان ثبات و انعطافپذیری در فرآیند خلق ارزش - دی کاسترو و همکاران2، . - 2010 از نظر پژوهشگران ابعاد سرمایه فکری سه بعد، سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی - داخلی - و سرمایه رابطهای یا مشتری - خارجی - میباشد - بنتیس و همکاران3، - 200، - چن و همکاران4، - 2004، - یانگ و همکاران5، . - 2012
سرمایه انسانی: به مهارتها و تواناییهای کارکنان سازمان اشاره دارد و به عنوان ستون فقرات سرمایه فکری می باشد. سرمایه انسانی شامل تمام داراییهای فکری سازمانها مانند دانش، مهارت و سایر قابلیتهای کارکنان بوده که آنان را قادر میسازد مشکلات مربوط به سازمان و مشتریان را برطرف سازند - سلیمانزاده و همکاران، . - 1395 سرمایه انسانی با پایان هر روز کاری از سازمان خارج می شود اما سرمایه های ساختاری و رابطه ای حتی با ترک سازمان بدون تغیر میمانند - علیقلی و همکاران، . - 1390 این سرمایه بیانگر موجودی دانش افراد یک سازمان است - زارعپور، - 1394 و نسبت به دو نوع دیگر سرمایه فکری اهمیت بیشتری دارد. عملکرد سرمایه انسانی تاثیر قابل توجهی بر سرمایه ساختاری و مشتری دارد. مهمترین جز سرمایه انسانی شایستگی کارکنان، نگرش کارکنان و خلاقیت کارکنان می باشد - چن و همکاران، . - 2004
