بخشی از مقاله
چکیده
وضع تحریمهای یک جانبه غرب علیه جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر باعث شده واژهی جدیدی به نام »اقتصاد مقاومتی« به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور شرایط اقتصاد کشور در پساتحریم مورد بحث قرار بگیرد. بخش معدن و صنایع معدنی وابسته به آن هم که یکی از ارکان مهم اقتصاد مقاومتی به شمار میرود بهعنوان موتور پرتوان توسعه همواره موردتوجه صاحبنظران برنامههای توسعه بوده و به عنوان عاملی برای دستیابی به رشد اقتصادی و نیل به پیشرفتهای تکنولوژیکی شناخته شده است. از این رو دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی در بخش معدن و صنایع وابسته به آن و تقویت آن با اتکا به توان داخلی مستلزم برنامههای راهبردی پویا، کارآمد و انعطافپذیر میباشد.
در این مقاله، بخش معدن و صنایع وابسته به آن استان زنجان به عنوان عامل اثرگذار در توسعه استان مورد بررسی قرار گرفته و مهمترین عوامل محی بیرونی و درونی اثرگذار بر این بخش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت راهبردهای مناسب تدوین گردید. در تجزیه و تحلیل محی بیرونی و درونی، مهمترین فرصتها، تهدیدها، قوتها و ضعفهای بخش معدن با بهرهگیری از نظر خبرگان و مسئولان مربوطه بخش معدن استان شناسایی و با استفاده از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی بر اساس میزان اهمیت وزندهی شدهاند.
پس از شناسایی عوامل محیطی خارجی - فرصتها و تهدیدها - و عوامل محیطی داخلی - قوتها و ضعفها - ، با استفاده از تحلیل ماتریسSWOT، راهبردهای بخش معدن تدوین و مشخص گردید وضعیت بخش معدن استان در حالت تدافعی قرار دارد. این وضعیت ناشی از غلبه تهدیدها بر فرصتها و غلبه ضعفها بر قوتهای داخلی میباشد. بنابراین تلاش سازمان بایستی بر مبنای کم کردن نقاط ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محی خارجی باشد.
مقدمه
موضوع اقتصاد مقاومتی که در طی سالهای اخیر و در رویارویی با شرایط پسا تحریم مکررا از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته به عنوان راهکار نجات اقتصاد کشور از سوی ایشان تبیین شده است. طبق فرمایشات ایشان یکی از ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید ملی است. ایشان، »تولید داخلی«، »ایجاد اشتغال و رفع بیکاری«، »تحرک و رونق اقتصادی و مقابله با رکود« را مسائل اصلی در اقتصاد برشمردند. از طرف دیگر بخش معدن و صنایع وابسته به آن هم با دارا بودن سهم قابل توجهی از اقتصاد کشور، دارای تعامل گستردهای با سایر بخشهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه ایران است و میتواند یکی از موثرترین پیشرانهای اقتصادی کشور در زمینه اقتصاد مقاومتی باشد.
ارتباط گسترده این بخش با بخشهای مختلف مانند حوزه پولی و بانکی، بورس، تولید، توزیع، اشتغال، واردات، صادرات، ارتباط بین مصرفکننده و تولیدکننده و بسیاری بخشهای دیگر و میزان اثرگذاری و اثرپذیری از این بخشها نشانگر اهمیت بالای شناخت این بخش است. بخش معدن و صنایع معدنی به دلیل مزیت نسبی نه تنها میتواند سهم بالایی در ساماندهی معیشت جامعه داشته باشد، بلکه میتواند اقتدار و کارامدی کشور را در شرایط تحریم و پساتحریم برای دستیابی به امنیت، عدالت، رفاه، آزادی، استقلال و عزت ملی تقویت نماید . بنابراین آشنایی با وضع موجود، برنامهها و سیاستهای این بخش میتواند تصویر روشنی از وضعیت و توان آینده اقتصادی ایران در اختیار مخاطب قرار دهد.
استان زنجان که آن را فلات زنجان نیز مینامند در ناحیه مرکزی شمال غربی ایران واقع شده است و مساحتی نزدیک به 22164 کیلومتر مربع میباشد. این استان دارای 7 شهرستان - ایجرود- طارم - ابهر - خرمدره - زنجان - ماهنشان - خدابنده - سلطانیه - ، 16 بخش، 8 شهر، 44 دهستان و 981 آبادی دارای سکنه است و یکی از مناطق تاریخی ایران به شمار میرود. این استان به تنهایی با 7 استان کشور همسایه است که از دو منطقه کوهستانی و جلگه ای تشکیل یافته است. این شهرستان از شمال به استانهای آذربایجان شرقی، اردبیل و گیلان، از شرق به استانهای قزوین و گیلان، از جنوب به استانهای قزوین و همدان و از غرب به استانهای آذربایجان غربی و کردستان محدود است. استان زنجان با 1/35 درصد جمعیت کشور، 1/05 درصد تولید ناخالص داخلی بدون نفت کشور را به خوداختصاص داده است.
با توجه به مطالعات انجامشده در خصوص توسعه استان زنجان، بخش معدن و صنایع معدنی وابسته به آن در حال حاضر یکی از مهمترین بخشها د رمسیر توسعه استان مطرح شده که به موازات توسعه بخشهای کشاورزی و خدمات، مسیر توسعه استان را هموار خواهد کرد. لذا این موضوع اهمیت و ضرورت شتاب بخشیدن بر روند رشد و توسعه اقتصادی استان به ویژه از کانال توسعه معدن و صنایع وابسته به آن را بیش از پیش برجسته می سازد. تحقیق حاضر بر آن است تا با شناخت وضعیت موجود و با توجه به چشمانداز و اهداف کمی و کیفی تعیینشده بخش معدن استان در افق سال 1404 و با در نظر گرفتن سیاستهای کلان محیطی و بخشی و با شناسایی نقاط ضعف و قوت داخلی و فرصتها و تهدیدهای محیطی، استراتژیهای مناسب برای ارتقاء جایگاه بخش معدن استان به سمت جایگاهی شایسته و متناسب با توانمندیهای آن با اولویت توجه به موضوع اقتصاد مقاومتی ارائه دهد.
چارچوب نظری
امروزه مهمترین دغدغه اکثر سازمانها تدوین و پیادهسازی راهبردهایی است که موفقیت و بقای آنها را در شرایط متحول و پیچیده محیطی تضمین نماید. برنامهریزی راهبردی ابزاری در اختیار سازمانها می گذارد تا بتوانند تدوین و اجرای راهبردهای مناسب سازمان خود را دنبال کنند و بر عملکرد مدیریت استراتژیک خود مدیریت داشته باشند رویکردها و فنون بسیاری در فرآیند مدیریت استراتژیک مورد استفاده قرار میگیرند - Dincer, 2004 - که در میان آنها، تجزیه و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها - SWOT - متداولترین است
تحلیل SWOT برای اولین بار در سال 1950 توسط دو فارغالتحصیل مدرسه بازرگانی هاروارد به نامهای جورج آلبرت اسمیت و رولند کریستنسن مطرح شد. در آن زمان این تحلیل ضمن کسب موفقیتهای روزافزون به عنوان کسب ابزار مفید مدیریتی شناخته شد. اما شاید بیشترین موفقیت مشهود این تحلیل زمانی بدست آمد که Jack Welch از جنرال الکتریک در سال 1980 از آن برای بررسی استراتژیهای GE و افزایش بهرهوری سازمان خود استفاده کرد
تجزیه و تحلیلSWOT یک ابزار پشتیبانی مهم برای تصمیمگیری میباشد و معمولا بهعنوان ابزاری برای تجزیه و تحلیل نظاممند محیطهای درونی و بیرونی سازمان به کار میرود
تجزیه و تحلیل SWOT مهمترین عوامل درونی و بیرونی سازمان را خلاصه میکند و این عوامل تحت عنوان عوامل استراتژیک تأثیرگذار بر آینده سازمان شناخته میشوند
