بخشی از مقاله
چکیده:
این مطالعه با هدف بررسی رویکرد های حمایت از بخش کشاورزی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی صورت پذیرفته است. مطالعه حاضر در زمره مطالعات مروری قرار گرفته و ابزار تحقیق بررسی و تحلیل مطالعات کتابخانه ای و تجارب بدست آمده و پیاده سازی الگوهای موفق داخلی و خارجی، می باشد. نتایج مطالعات نشان دهنده این مطلب است پیشرفت ملی در گرو حمایت از تولیدات داخلی است و در این بین کشاورزی به دلیل ماهیت کاربردی و تامین کننده نیازهای غذایی جایگاه بسزایی را به خود اختصاص داده است.
بخش کشاورزی به دلیل ماهیت داخلی نقش بسزایی در اشتغال بومی و تولیدا داخلی ایفا می نماید از سوی دیگر حمایت از کشاورزی در کشورهای جنوب شرقی آسیا و امریکا جنوبی موجب بیرون آمدن از سلطه و ارتقا روحیه خودباوری شود. حمایت از توسعه کشاورزی مستلزم تلفیق دانش کشاورزان با یافته های روز و پیاده سازی الگوهای موفق می باشد و ایجاد شبکه عاملی کشاورز، مروج و رسانه از مهمترین راهبردها می باشد.از سوی دیگر تحقق توسعه کشاورزی در گرو تامین نیازهای اولیه کشاورزان، خرید بموقع و پرداخت مطالبات و حمایت از شکل های کشاورزی - دانش آموختگان - خواهد بود.
مقدمه
یکی از رویکردهای اصلی اقتصاد مقاومتی، لزوم توجه به تولیدات داخلی و استفاده حداکثری از ظرفیت های بالقوهی موجود در کشور می باشد . در این بخش بخش کشاورزی به عنوان اصلی ترین منبع تامین کننده نیازهای غذایی کشور و سهم 29 درصد اشتغالزایی جایگاه بسزایی را در تحقق اقتصاد مقاومتی به خود اختصاص داده است. این در حالی است که امروزه بسیاری از محققان و دانشمندان، توسعه کشاورزی را به مثابه استراتژی و راهبرد اصلی توسعه روستایی قلمداد کرده و معتقدند که کشاورزی به عنوان منبع اصلی تامین درآمد و فرصت های اشتغال، نقش اساسی در توسعه روستایی ایفا می کند.
از طرف دیگر، مسایل بسیاری چون امنیت غذایی و رسیدن به خودکفایی در تولیدات کشاورزی، جلوگیری از نابودی منابع آب، خاک و ... توجه جدی به بخش کشاورزی را ضروری می سازد. با توجه به اقلیم متفاوت کشورمان و بروز خشکسالی های متعدد تنها 12 درصد از اراضی کشور قابلیت کشت محصولات زراعی و باغی را دارا می باشد و این درحالی است که به دلیل برخی نگاه های غیر کارشناسی در سالهای گذشته ، شاهد کاهش حجم تولیدات و سطح اراضی در کشورمان بوده ایم - حسینی،. - 1392 یکی از موضوعاتی که همواره در برنامه ای کاری دولتمردان نظام جمهوری اسلامی قرار داشته، مسئله تحقق خودکفایی در بخش کشاورزی و صادرات محصولات مازاد به بازارهای بین المللی و ارز آوری برای کشورمان بوده است که علیرغم تلاش های صورت گرفته تاکنون این برنامه نتوانسته به طور کامل انجام شود.
در وافع هدف این طرح بررسی اقدامات و چالش های پیش روی خودکفایی در بخش کشاورزی و ارائه راهکارهای جهت دستیابی به خودکفایی و توسعه صادرات محصولات کشاورزی به بازارهای هدف می باشد - کریم،. - 1389 لازمه دستیابی به خودکفایی شناخت وضعیت موجود، ظرفیت ها و فرصت های در دسترس می باشد که نگارنده سعی نموده ضمن بررسی جایگاه بخش کشاورزی در حوزه های اقتصادی خرد و کلان به اقدامات انجام شده بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی بپردازد.
قدم بعدی مطالعه شناسایی دلایل عدم دستیابی به خودکفایی کامل در سالهای گذشته می باشد و چه موانعی باعث شده تا نتوان به اهداف از پیش تعیین شده دست یافت.مسلما دستیابی به خودکفایی و توسعه صادرات محصولات کشاورزی در گرو اقدامات عملیاتی می باشد و باید مشخص شود که هر بخش از ساختار سازمانی جهاد کشاورزی به عنوان متولیان اصلی، کشاورزان و باغدران، بانک ها و نهادهای متولی دیگر چه نقشه ها می توانند جهت همدلی و همفکری در حوزه اقدامات و سیاست های اجرایی ایفا نمایند و در بخش آخر بهره مندی از تجارب موفق کشورهای مختلف و پیاده سازی ایده های مطلوب در داخل کشور اقدام نمود.
اهداف و سوالات تحقیق
کشاورزی به عنوان کهنترین فعالیت تولیدی، مهمترین فعالیت اقتصادی همه کشورهای جهان از سالیان گذشته تاکنون است. امروزه نیز بخش کشاورزی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه بخش غالب اقتصاد ملی به شمارمی رود، و در این بین کشورمان بعنوان اصلی ترین خاستگاه فعالیت های کشاورزی از دیرباز تاکنون شناخته می شود در واقع هدف اصلی این مطالعه بررسی موانع پیش روی خودکفایی و صادرات محصولات کشاورزی و ارائه راهکارهای کاربردی می باشد به بیانی دیگر این مطالعه به دنبال دستیابی به سوالات زیر است:
-1 بخش کشاورزی چه جایگاهی در فرایند دستیابی به اقتصاد مقاومتی ایفا می نماید؟
-2 تاکنون چه اقداماتی در راستایی خودکفایی محصولات کشاورزی صورت پذیرفته است؟
-3 دلایل عدم دستیابی به خود کفایی در بخش زراعی و باغی چه مواردی می باشد؟
-4 نهادهای متولی در حوزه بخش کشاورزی چه جایگاهی در دستیابی به خودکفایی و صادرات ایفا می نمایند؟
اهمیت موضوع
یکی از رویکردهای تحقق اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولیدات داخلی و عدم وابستگی صرف به واردات می باشد. بخش کشاورزی به عنوان اصلی ترین منبع تولید کننده نیازهای غذایی در هر کشوری به حساب می آید. بنابه گفته اغلب صاحب نظران اقتصادی، خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک در بخش کشاورزی می تواند کشور را در عدم وابستگی به نیاز غذایی خودکفا سازد. کشاورزی از دیرباز به عنوان اقتصاد پایه و مولد در کشور حسوب می شود - دانش جغفری،. - 1389 بنابر مطالعات انجام شده در اغلب برنامه های توسعه قبل و بعد از انقلاب، توجه به بخش کشاورزی و حمایت از کشاورزان به عنوان مهمترین سیاست اشتغالزایی بخصوص در جوامع روستایی مورد توجه بوده است.
بخش کشاورزی به دلیل گستردگی و پیوند های قوی با سایر بخش های اقتصادی ، به عنوان موتور و محرک اولیه رشد اقتصادی عمل می نماید. کشاورزی در این کشورها بیشترین سهم نیروی کار را به خود اختصاص داده و با 68 درصد اشتغال و 24 درصد تولید ناخالص داخلی جایگاه ویژهای دارد - برداران نصیری،. - 1390 اغلب جمعیت فقیر به طور مستقیم به این بخش به این بخش وابسته بوده و از طریق کشاورزی گذران زندگی میکنند .
افزایش میزان بهره وری در بخش کشاورزی باعث ارزان تر شدن مواد غذایی شده و کمک قابل توجهی به اقتصاد خانوارهای فقیر می کند . همچنین کشاورزی نوین با اشتغال بیشتر در واحدهای فرآوری همراه شده و عرضه ی خدمات و نهاده های بیشتری را در بازار به دنبال دارد . این روند به شکل غیر مستقیم به ایجاد اشتغال در مزارع منجر خواهد شد - داداش پور،. - 1391 به این ترتیب بخش کشاورزی به طور مستقیم از طریق تولید بیشتر و صادرات و به صورت غیر مستقیم از طریق افزایش تقاضا برای خدمات و کالاهای صنعتی در جوامع روستایی ، به رشد اقتصادی کمک نموده و در نتیجه موجب خلق فرصت های شغلی جدید می گردد.
با توجه به رویکرد حمایتی کشورمان - که معطوف به روستا و روستائیان می باشد، حمایت از کشاورزی می تواند موجب تحقق اقتصاد مقاومتی شود، البته می توان ساختار حمایتی از بخش کشاورزی را در قالب یک نمودار مشخص نمود. در واقع می توان گفت با حمایت از بخش کشاورزی می توان به موارد فوق دست یافت، دست یابی به توسعه کشاورزی پایدار، مستلزم شناخت نقاط قوت و ضعف و بررسی محتوی برنامه های حمایتی صورت پذیرفته در سال های گذشته می باشد.
مبانی نظری
اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حوزههای فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بیاثر کردن آن تاثیرها است و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است. همچنین برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگیهای خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتکایی تأکید گردد طبق نظر دولتمردان ایران در تعریف اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از سختیها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است. یکی از نشانه های وابستگی به کشورهای دیگر در حوزه مواد غذایی و محصولات استراتژیک می باشد که این مقوله در حوزه کشاورزی جای میگیرد - صمدی پور،. - 1394
توسعه کشاورزی در چهار چوب توسعه ملی یک کشور مورد بحث قرار می گیرد و بعنوان یک بخش اقتصادی مهم نقش حیاتی در توسعه ملی ایفا می نماید. مفهوم توسعه کشاورزی و تعریف آن مانند مقوله توسعه بطور کلی بعد از جنگ جهانی دوم تغییرات و تحولاتی یافته است و مدلهای مختلف توسعه کشاورزی نیز توسط اقتصادانان و صاحب نظران طراحی گردیده و به مورد اجرا درآمده است. بعد از جنگ دوم جهانی که تعریف توسعه عبارت از رشد اقتصادی بود و آن هم از طریق صنعتی شدن به سبک غربی، توسعه کشاورزی هم به معنی مدرنیزه کردن بخش کشاورزی و رسیدن به هدف رشد کشاورزی تلقی می شد. بخش کشاورزی در تلقی توسعه به معنی رشد اقتصادی دو وظیفه اصلی بعهده داشت.
یکی تهیه و تولید غذای ارزان قیمت برای کارگران صنعتی و طبقات شهرنشین و دیگری تأمین نیروی انسانی برای اشتغال در صنایع نوپای شهری. این نظریه منطبق برفرآیند تاریخی توسعه و پیشرفت کشورهای غربی بود. البته کشورهای مزبور در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بخاطر وجود عوامل متعدد و مستعدی توانستند به سرعت صنعتی شوند و رشد اقتصادی را از طریق صنعتی شدن بدست آورند.
بخش کشاورزی این کشور ها بواسطه وجود علل و عوامل چندی توانست وظیفه تأمین محصولات غذای ارزان قیمت و نیروی کارگری لازم را برای بخش نوپای صنعتی انجام دهد. و لذا بعد از جنگ دوم جهانی الگوی توسعه غربی که در بطن آن توسعه کشاورزی هم وجود داشت بعنوان راه اصلی پیشرفت و ترقی مورد توجه بسیاری از متفکرین و صاحبنظران و سیاستمداران قرار گرفت - خالدی،. - 1387 کشاورزی پایدار از نظر اندیشمندان مختلف دارای معانی گوناگون است که به حیطه علاقه و تجربه آنان بستگی دارد.
اما بیشتر اختلاف نظرهایی که امروزه در مورد ماهیت و تواناییهای کشاورزی پایدار وجود دارد عمدتا در ارتباط با تعاریفی است که از آن ارائه میشود - فرانسیس و همکاران،1377، . - 4 بنا به نظریه لوکرتز - 1989 - اصطلاح کشاورزی پایدار به مجموعهای از خط و مشیها جهت مقابله با مشکلات موجود بر سر راه توسعه کشاورزی اطلاق میشود. چنین مشکلاتی شامل افت حاصلخ یزی خاک بر اثر فرسایش فزاینده و پیامدهای آن نظیر از دست رفتن مواد غذایی مورد نیاز گیاه، آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی به آلایندههایی نظیر حشرهکشها، کودها و رسوبات، نقصان منابع غیر قابل تجدید، کمی درآمد کشاورزی به دلیل بالا بودن هزینههای تولید و نازل بودن قیمت فروش محصولات میباشد.
