بخشی از مقاله
چکیده
طراحی محیطهای آموزشی برای معماران دوران معاصر همواره مشکل آفرین بوده است و معماران با توجه به ویژگیهای طراحی خود توانسته اند به تئوریهای آموزشی به خلق مکانهای مناسب همت گمارند در نظریههای طراحی محیط نظرهای زیادی راجع به تاثیر طراحی بر تعامل اجتماعی مردم شده است. مدرسه از جمله عملکردهایی است که با ویژگیهای خاص خود میتواند نقشهای متفاوتی در زمینه مسائل اجتماعی و فرهنگی ایفا نماید. و همچنین مدرسه محله به عنوان یک محیط یادگیری هم میتواند عملکردهای مختلفی به خود بگیرد و هم به عنوان کانون فرهنگی و اجتماعی محله در تعاملات رفتاری آنان مؤثر باشد که یکی از مزیت مهم آن مشارکت مردمی است و باعث تقویت هویت محله خواهد شد در این مقاله به شناخت مدرسه محله و پتانسیلهای آن میپرد ازد و با چنین محیط های یادگیری در محلات سعی در احیاء هویت محلهای و مرکز محلهای به عنوان کانونهای مهم شهری میپردازد.
کلمات کلیدی: فضاهای آموزشی، معماری، مرکز محله، بجنورد، ژاپن.
.1 مقدمه
فضاهای آموزشی یکی از حوزههای معماری هستند که نقش مهمی را در یک جامعه ایفا میکنند. ناآگاهی در طراحی فضاهای آموزشی در بسیاری از کشورها نتایج نامطلوب را نشان میدهد. تعریف اولیه مدرسه محله مبنای این نوشته قرار گرفته مدرسهای است با تمام فعالیتهای متنوع که در عین حال که عملکرد آموزشی مستقل به خود را انجام میدهد قابلیت تعامل با محله در بهره بردن از امکانات را نیز دارد، بطورمثال: فضاهای آموزشی مدارس میتوانند به عنوان پایه آموزش قرارگیرند مانند فضای سبز، زمین ورزش، و بعنوان پارک محله، ورزشگاه محله و.... عمل نمایند. این تعریف میتواند در استفاده از فضاهای مدرسه برای آموزش و فراغت محله در ساعات تعطیلی مدرسه باشد. مزیت این مشارکت صرفهجویی اقتصادی دربسیاری از محلات یا مدارس بروز دهد. علاوه بر این وجود امکانات محلی مناسب در کنار هم باعث سرزندگی بیشتری به محلات خواهد داد و به تقویت هویت محله کمک خواهدکرد. پس مدرسه محله میتواند بعنوان یک مرکز محله عمل نموده و در توسعه پایدار شهری نقش بسزایی داشته باشد.
هدف از این پژوهش بررسی رفتارها و عملکردهای دانش آموزان به منظور شناخت نیازهای رفتاری برای طراحی مکانهای رفتاری مناسب آنها در طراحی مکانی به نام مدرسه محله میباشد و از آن جایی که ویژگیهای یک قرار گاه رفتاری مناسب باید ارتقادهنده سطح رفتار باشد، به ویژگیهای روانشناختی دانشآموزان بر اساس دیدگاه مطرح در حوزه بومشناختی یا روانشناسی اکولوژیک بپردازد و در مجموع با طراحی و تعریف چنین مدرسهای که میتواند در ارتباط تنگاتنگی با محله باشد ضمن آنکه میتواند به احیای مراکز محله بیانجامد و با مفاهیم مراکز محلهای که در ایام گذشته در ایران توانسته بود هویت شاخصی معرفی نماید، در توسعه پایدار محله و شهر نیز میتواند نقش بسزایی ایفا نماید. هدف از انتخاب شهر بجنورد نزدیک بودن به محل شهر نگارنده میباشد.
.2 روش تحقیق
در این مقاله برآن شدیم تا با استفاده از روش توصیفیBتحلیلی شامل مطالعات کتابخانهای و میدانی به اصول طراحی فضاهای آموزشی مناسب نوجوانان با تاکید بر رابطه میان مدرسه و محله و استفاده از امکانات مدرسه میباشد که نمونه موردنظر ما دبیرستان دخترانه محمودیه در محله فردوسی شهر بجنورد مورد بررسی میباشد.
.3 ادبیات تحقیق - پیشینه تحقیق -
با رشد جامعه مدنی در ایران و افزایش نیازهای آموزش و همچنین فضاهای آموزشی مدارس بسیاری احداث شد که بدون آنکه در نظر بگیرند مسائل روانشناختی و رفتارهای محیطی دانشآموزان را در جهت گسترش فضاهای آموزشی عمل نمودند. عوامل محیطی میتوانند در ارتباط با عوامل غیرمحیطی فرایند یادگیری را افزایش دهند پیوند مدرسه محله باعث بهرهمندی مدرسه از منابع محلی میشود. و همچنین وجود امکانات محلی باعث تقویت هویت محله خواهد شد، پیشینه ایده مدرسه محله در تئوریهای غربی تحت عنوان مدارس اجتماعی و همچنین در معماری سنتی ایران به نوعی قابل ردیابی است.
نظریه مدارس اجتماعی در دهه 20 میلادی در آمریکا مطرح شد و هدف آن برآوردن نیازهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی بود. ایده مدارس اجتماعی به نحوی در معماری سنتی ایران نیز مطرح بود در محلات سنتی فضای مدرسه تنها به درس منحصر نبوده بلکه اهالی هرمحله در ایام و مناسبت ها از آن استفاده میکردند نمازخانه و مسجد متعلق به هر مدرسه در وقت نمازهای روزانه علاوه بر طلاب در خدمت اهالی محله قرار میگرفت. در دوران جدید جهت ایجاد مدارس اجتماعی میتوان گفت که در آمریکا این نظریه به عنوان ابزاری جهت اختلاط طبقات مختلف اجتماع به کار رفته و در کشور انگلیس مدارس آنها به عنوان ابزاری برای پرورش و توسعه حس شهروندی و تسهیلات عمومی در نظرگرفته اند.
در معماری امروز گرایش به کالبدهای چند عملکردی و چندوجهیمجدداً مورد توجه قرار گرفته است دیدگاهی کهخصوصاً در معماری سنتی ما از بدیهات طراحی بوده است. فضاهای آموزشی از جمله عملکردهایی است که با ویژگیهای خاص خود نه تنها پتانسیل مناسبی در پذیرش عملکردهای مختلف دارد بلکه میتواند نقشهای متفاوتی در زمینه مسائل اجتماعی و فرهنگی ایفا نماید. تعیین مکان مناسب برای فضای آموزشی، تاثیر این مکانیابی بر چگونگی سازماندهی مرکز محله و سلسله مراتب عملکردهای آن و همچنین تاثیر احداث مسیر پیاده محلی و میدان محلی در جوار فضای آموزشی محله از موارد پرداخته شده در این مقاله است فضاهای آموزشی یکی از اجزای محله است که به دلیل اهمیت خود میتواند فعالیتهای متنوعی را از قبیل آموزشی، پرورشی، فراغتی... دربرگیرد.
.1-3 تعریف محله
بررسی اولیه تعاریف بیان شده دربارهی این مفهوم نشان از برخی تفاوتهای آشکار در اینکه محله به طور مطلق چیست، دارد. شناخت تاریخ تفکر پیدایش محله به عنوان عنصر شهر نیز میتواند در برداشت صحیح از این مفهوم نقش مهمی داشته باشد. بسیاری از پژوهشگران چشم اندازیکاملاً بومشناختی را از محله بیان کردهاند. - لوگیتس و استوت، - 208:2003 "محله نیز مانند هرگونه سکونتگاهی، دارای یک منطق طبیعی است که میتوان آن را در واژگان فیزیکی توصیف کرد. توصیفات زیر اصول نقشه یک آرمانی هستند: - 1 محله دارای یک مرکز و یک حاشیه است؛ - 2 در یک محله متناسب از نظر اندازه، حاشیه از مرکز یک چهارم مایل فاصله دارد؛ - 3 محله دارای اختلاطی متعادل از فعالیتهاست سکونت، خرید، کار، تحصیل، عبادت و تفریح؛ - 4محله ساختار مکانهای ساختوساز و ترافیک را بر روی شبکهای خوب از خیابانهای متقاطع به دست میدهد؛ - 5محله به فضاهای عمومی و مکانی متناسب برای ساخت و سازهای شهری برتری میدهد. " - لوگیتس و استوت، - 208:2003
.1-1-3 مشخصه های محله
Bمحله دارای سابقه تاریخی است.
Bمحله دارای فضاهای عمومی و باز برای بروز و ظهور خلاقیتهای فرهنگی اجتماعی است. Bمحله دارای نمادها و زیرساختهای خاص خود است.
Bامکان اعمالنظر و نظارت عمومی در محله وجود دارد.
Bمحله دارای اجتماع قانون مدار و یا ارزش مدار است. Bدر ساکنان محله احساس مالکیت وجود دارد.
Bمحله دارای ساخت اجتماعی و سیاسی است مانند شورای محله. Bتعلق اجتماعی در محله وجود دارد.
Bدر محله انسجام و پیوستگی وجود دارد.
Bتوانایی شناخت و حل مسائل محله در حیطه قدرت افراد محله است. Bدر محله آرامش، امنیت و آزادی وجود دارد.
B با نظامهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شهر پیوند دارد. - کوهی فرد، - 4 :1389
