بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای جمعی شهری در طول تاریخ نقش مهمی در زندگی اجتماعی ساکنان داشته و به عنوان مرکز ارتباط و تحول در شهرها عمل کرده است. از آنجا که فضاهای جمعی شهری متعلق به عرصه عمومی شهروندان است بایستی آزادانه در آن حضور به هم رسانند. دو دسته عوامل کالبدی و رفتاری بر شکل گیری و عملکرد فضاهای جمعی شهری تاثیر می گذارند. محله چهاردرخت یکی از محلات باارزش تاریخی در بافت مرکزی شهر بیرجند است که مرکز این محله فضای جمعی مناسبی را برای ساکنان خود فراهم آورده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد و با هدف کلی شناخت عوامل کالبدی موثر بر فضای جمعی مرکز محله چهاردرخت انجام شده است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده و مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد که با افزایش کیفیت عناصر کالبدی محیط فضاهای جمعی می توان سرزندگی و پویایی فضاهای جمعی شهری را افزایش داد و از این طریق هنجارهای مورد نظر را در فضا اعمال کرد. در پایان راهکارهای ارتقای کیفیت محیطی مرکز محله چهاردرخت با استفاده از عناصر کالبدی محیط ارائه شده است.
واژه های کلیدی: عوامل کالبدی، فضاهای جمعی شهری، محله چهاردرخت، بیرجند.
1
زاسرهش و یرامعم ه
مقدمه
فضای شهری از دیرباز تاکنون بستر کالبدی تعاملات اجتماعی مردم بوده است. هرچند ویژگی های کمی و کیفی فضای باز شهری طی زمان و در اثر عوامل چندی تغییر کرده است، اما همواره شهروندان و سایر استفاده کنندگان از شهر به چنین فضاهایی نیازمند بوده اند. امروزه علی رغم رواج پدیده های نوین ارتباطی چون مطبوعات، ماهواره و اینترنت، استفاده از فضای باز شهری نه تنها اهمیت خود را از دست نداده بلکه پس از مدتی کم توجهی مجددا جایگاه واقعی خود را باز یافته و مورد توجه واقع شده است.[1] فضاهای عمومی می توانند به گونه ای طراحی شوند که مردم و
فعالیت ها را از محیط خصوصی به محیط عمومی فرا خوانند یا برعکس به صورتی باشند که وارد شدن به آن ها از نظر فیزیکی و روانی دشوار باشد.[2] عناصر و کالبد محیط بر انسان تاثیر دارد و فضا باید مناسب با
نیازهای استفاده کنندگان طراحی شود و برای آنان جذاب، زیبا، صمیمی، به یاد ماندنی و خاطره انگیز باشد.[3] ما به محیطی نیاز داریم که نه تنها خوب سازماندهی شده باشد، بلکه
شاعرانه و سمبولیک باشد. آن محیط بایستی از فردیت، اجتماع پیچیده، ایده آل ها و سنت تاریخی، موقعیت و مظاهر طبیعی و غیره صحبت کند. با توجه به انتظارات و توقعات انسان امروزی از محیط زندگی پیرامون، بایستی در شهرهایمان به چیزی ورای طراحی بناها و شبکه های رفت و آمد بیندیشیم. باید مکان هایی خلق نماییم که با نیازهای امروز زندگی بشر مطابقت داشته باشد. در مقابل بایستی نسبت به احیا و بازسازی سنت ها، فرهنگ ها و ویژگی های اجتماعی که ریشه در ضمیر افراد دارند، توجه خاصی نشان داد. بدین ترتیب می توان به شهر غنا و تنوع بخشید و شاید بتوان به دنبال ایجاد تاثیر فزاینده ای که حاصل پیوندهای گوناگون شهروندان با نقاط مختلف شهر خواهد بود، در آن ها احساس تعلق به شهر را ایجاد نمود.[4] انسان موجودی است که در رابطه و تعامل با محیط اطراف خود قرار دارد، بنابراین توجه به ابعاد کالبدی فضاهای جمعی شهری و همچنین بررسی ویژگی های رفتاری آن ها که اغلب متاثر از ویژگی های کالبدی هستند، از جمله موارد مهم در تعیین هنجارها در استفاده از فضاهای جمعی می باشد. با این رویکرد مرکز محله چهاردرخت بیرجند به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است و تاثیر عوامل کالبدی این فضای شهری بر استفاده کنندگان آن بررسی شده است.
