بخشی از مقاله
چکیده
مکان یابی مراکز تجاری بزرگ بر مبنای یک هدف اصلی شکل میگیرد که اساس آن پاسخ به نیاز مردم پیرامون آن منطقه میباشد. به همین جهت اولین نکته در این رابطه تعیین جامعهی هدف میباشد که برای این منظور مسلما نمیتوان الگویی واحد برای اقتصاد و فرهنگ های متفاوت ارائه کرد. بنابراین مطالعه لازم و کافی در این خصوص در ارجعیت است و تعیین جامعهی هدف مکان یابی مناسب برای طراحی مراکز خرید در اولویت بعدی قرار میگیرد.
برای طراحی اینگونه مراکز از ابزار و پارامترهای مختلفی استفاده می-گردد. با توجه به اینکه شهر کلارآباد در سالیان گذشته از رشد بسیار بالایی در جذب توریست وافراد متمول شهرک نشین برخوردار گردیده است در طراحی مرکز خرید پانوراما که برای استقرار فروشگاههای برند طراحی شده و جامعهی هدف آن نیز بیشتر خدمات دهی به این افراد میباشد این موضوع مورد بررسی قرار گرفته که مکان یابی تا چه حد مناسب و اصولی صورت گرفته و توانسته در رسیدن به اهداف سرمایه گذاران و کسب رضایت جامعه ی هدف و مردم منطقه موفق باشد.
این تحقیق بر پایه تحقیقات کتابخانهای و میدانی، روش تحلیل کمی و کیفی، با استفاده از ابزار پرسش نامه ای - بین 150 نفر بومی و غیر بومی - و نرم افزار spss - ورژن - 19 انجام شده است.
-1 مقدمه
برنامهریزی فضاهای شهری، به معنای ارائهی یک برنامه مدون، برای تعیین کاربری هر یک از نقاط زمینهای موجود در یک فضای شهری است. به گونهای که با مرتبط کردن این کاربریها در مناطق مناسب بتوان نیازهای رفاهی، بهداشتی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سایر نیازهای عمومی جامعه شهری را تأمین کرد. در این نوع برنامهریزی توزیع عادلانه فضاها و سرانهها با استفاده از الگوریتمهای خاص مکانیابی، مورد توجه برنامهریزان شهری قرار میگیرد.
به عبارتی برنامهریزان شهری با نگاه به آینده برای هر واحد از اراضی شهری برنامهای نظاممند و پیوسته تدوین مینمایند، تا کلیه نیازهای شهروندی در فضای مناسب جانمایی شده و ضمن برآورده شدن نیازهای جامعه کمترین هزینه، آسیب و بار منفی را در بر داشته باشد. از عمدهترین نیازهای هر جامعه شهری تأمین مایحتاج عمومی زندگی است که از دیرباز متولیان امور شهری با تخصیص مکانهایی در بافتهای مناسب از قبیل بازارها و مراکز تجاری درصدد رفع نیازهای مردم بودهاند. این که چگونه میتوان یک مکان مناسب را به استقرار یک مرکز تجاری اختصاص داد مسئلهای است که از یک نگاه اقتصادی، عرضه و تقاضا و یک نگاه نظاممند برنامهریزی شهری، تحت عنوان استقرار مناسب مکان از لحاظ تراکم جمعیتی، راههای ارتباطی مناسب، بافت فرهنگی و اقتصادی جامعه پیرامونی و هدف و محیطهای اداری، نظامی و سیاسی اطراف میبایست آن را بررسی نمود.
این پژوهش با بررسی پروژهی مرکز خرید پانوراما در شهر کلارآباد شهرستان عباسآباد به عنوان نمونه موردی در پی پاسخگویی به این پرسش است که معیارهای مناسب از نگاه برنامهریزی کاربری اراضی شهری برای مکانیابی این پروژه تا چه حد اصولی صورت گرفته و سازگاری پروژهی فوق با کاربریهای اطراف چگونه تعریف میشود.
-2 مطالعات نظری
-2-1 سیر تحول مراکز تجاری از گذشته تا امروز
مراکز تجاری شهرهای معاصر زاییدهی صنعتی شدن و گونهای از معماری قرن بیستم است. با وجود آنکه این مراکز با این اوصاف در کشورهای اروپایی و آمریکایی شاید قدمتی حدود 200 سال داشته باشند، در ایران و کشورهای اسلامی از سالهای دور این مراکز با ابعاد، کاربریها و چیدمان خاص خود شهرت داشتهاند. اندیشهی ایجاد مراکز تجاری از سالها پیش در سایر کشورهای جهان به اشکال گوناگونی وجود داشته است.
در واقع این امر برخاسته از نیازی بوده که از روابط و فعالیتهای جامعه سرچشمه میگرفته است. همزمان با توسعه تکنولوژی و پیشرفتهای فرهنگی و اقتصادی جوامع، این مراکز با اشکالی متفاوت از قبل لیکن با ماهیت کلی مشابه، ظاهر شدهاند. احداث اولین مراکز تجاری به مفهوم امروزی در ایتالیا و به سال 110 میلادی در زمان امپراطوری تروژان بازمیگردد. در این سال برده ای یونانی، مرکز خریدی مجاور میدان عمومی شهر رم بنا نمود.
این مرکز در دو طبقه احداث گردید، و در آن حجرهها به صورت ردیفی استقرار یافته و دارای سیستم تهویه بود. در قرون وسطی بازارهای خیابانی لندن، بازارهای بلژیک و بازارهای خاورمیانه شکل گرفت. بعد از جنگ جهانی دوم با حرکت و اسکان مردم در حومه شهرها، مراکز تجاری نیز به این مکانها انتقال یافت که هدف آن ها در دسترس بودن مشتریان بود که این تفکر تا امروز نیز ادامه یافته است.
جابجایی مرکز و کانون زندگی شهری از بازار به بیرون آن و به حاشیه خیابانهای تازه احداث شده شبکه شطرنجی ساختار شهر قدیمی را برهم زد. درآغاز بدنه خیابانها به فضاهای اداری و خصوصی اختصاص یافت و سپس روند ایجاد فضاهای تجاری در حاشیه خیابانهای جدید فزونی گرفت. اما در برخی از خیابانها که از رونق تجاری خوبی برخوردار نبودند یا جایی برای توسعه وجود نداشت، پاساژها ساخته شدند.
پاساژهای تجاری نشانهی زندگی مدرن هستند و شهروند در آن فقط یک عابر عادی محسوب نمیشود، و فعالیتهایی مانند راه رفتن، نظارهکردن و لذت بردن با یکدیگر آمیخته میشوند. در بررسی تاریخی پیدایش پاساژها یا فضاهای تجاری مدرن در ایران، اواخر دوره قاجار، زمانی که به تدریج خیابان به معنی معبری مستقیم و مناسب برای عبور کالسکه در تهران شکل میگیرد حائز اهمیت میباشد.
طراحی و ساخت پاساژ در بسیاری از موارد در ایران در خیابانها و در کنار راههای پر تردد و پررونق تجاری شکل میگرفت. امروزه نیز بسیاری از پاساژها در کنار راههای پررورنق تجاری و اداری شکل میگیرند. [1] مراکز تجاری امروز به عنوان قلب شهرهای معاصر در زمینههای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و غیره نیازهای شهروندان را برطرف میکنند.
-2-2 تفاوت مفهوم بازار، پاساژ و مرکز تجاری
بازار در کشور ما متولد شده و بیش از سایر ممالک رشد کرده و به تکامل کاربردی و کالبدی رسیده است. بازارسنتی در ایران فضایی است برای خرید و فروش و تولید و عرضه کالاهای گوناگون که با یک مسیر ارتباطی پیوستگی پیدا کرده است. »پاساژ« در زبان انگلیسی به معنای گذرگاه، راهرو و دالان و گاهی به کوچههای پرمغازه بوده است »در ایران نیز فضاهایی با تعریف اخیر از اوایل قرن حاضر به تدریج شکل گرفته و در اصطلاح عمومی پاساژ به مفهوم یک فضای باز تجاری پیرامون یک معبر محدود و یا یک فضای باز یا فضای مرکزی سرپوشیده دانسته شده است.« در حالی که »مرکز تجاری« به مفهوم کلی، به محلی سرپوشیده و یا روبازی اطلاق میشود که تعدادی فروشگاه را شامل میشود و این فروشگاهها میتوانند از یک یا چند صنف مختلف تشکیل شده باشند. » مراکز تجاری« کانون داد و ستد بوده و ارتباط مستقیم بین عرضه و تقاضا را برقرار مینمایند. »امروزه مراکز تجاری مدرن علاوه برکارکردهای تجاری، به فضایی جهت گذراندن اوقات فراقت و تفریح نیز تبدیل شدهاند
-2-4 سلسله مراتب کاربریهای تجاری
-2-4-1 بخش مرکزی تجارت
در این ناحیه فعالیتهای تجاری و اجتماعی نظیر بازارها، فروشگاهها، دفاتر کار، باشگاهها، بانکها، هتلها، تماشاخانهها، موزهها، دفترهای اصلی و تأسیسات عمده مستقر میشوند.
-2-4-2 مراکز خرید منطقهای
این مراکز مخصوص شهرهای بزرگ 100 تا 500 هزارنفری و حتی یک میلیون نفری است، و علاوه بر خردهفروشی شامل شرکتهای تجاری، مؤسسات خدماتی و نهادهای اداری و فرهنگی است. این مراکز در امتداد خیابانها، تقاطعها و میدانهای اصلی بخشی از شهر واقع میشوند و در شهرهای بزرگ در اطراف ایستگاهها، پایانهها و در امتداد بزرگراهها جانمایی میشوند.
