بخشی از مقاله
-1 چکیده:
کشت برنج فعالیت اقتصادی اصلی در روستاهای گیلان به شمار می آید که در سالیان اخیر با توجه به کوچک شدن قطعات شالیزارها و دیگر عوامل تاثیرگذار اقتصادی , درآمدزایی و اشتغالزایی آن برای خانوارهای روستایی به حدآستانه رسیده است . از این رو رویکرد کشت جایگزین و فعالیت های کشاورزی مکمل و سودآورتر همواره مد نظر بوده است . در همین ارتباط پرورش ماهیان گرمابی بصورت توامان با کشت برنج و تبدیل پاره ای از اراضی زراعی به استخرهای پرورش ماهی, رویکردهای ویژه ای در اقتصاد روستایی به شمار می روند . موفقیت و مزیت نسبی این شیوه های جدید تولید زراعی موجب گسترش سریع و پردامنه آن در بخش سنگر شهرستان گیلان گردیده است که یافته های این تحقیق به ارزیابی چگونگی و میزان اثربخشی این فعالیت های جدید در توسعه اقتصادی روستاها می پردازد .
۲- طرح مسئله :
پرورش ماهی در شالیزار فعالیتی بسیار قدیمی بوده و به احتمال زیاد در2400 سال پیش درکشور چینمتداول بوده است , ماهیان بومی در اثر طغیان برخی رودخانه ها وارد شالیزار می شدند و کشاورزان از این موقعیت استفاده نموده و مبادرت به صید ماهیان مذکور می نمودند.در کشور ما بیش از600 هزار هکتار شالیزار در 19 استان پراکنش دارد که حدود 76 درصد آن 460 - هزارهکتار - در استان گیلان و مازندران واقع می باشد.اولین بار کشت توام برنج و ماهی در سال 1364دراستانمازندران بطور آزمایشی به اجرا در آمد .در سال 1367 در مرکز تحقیقات شیلاتی استان گیلان بطور تحقیقی مورد مطلعه و اجرا شد ودرسال1375 بصورت پروژه ترویجی در استان گیلان آغاز گردیدوتاکنون درشالیزارهای 11 استان کشور به اجرا درآمده است. اهداف پرورش ماهی در روستاها عبارتند از:
•استفاده اقتصادی بهینه و دو منظوره از منابع آب و خاک - شالیزار -
•پرورش ماهی و مصرف آن در روستاها
•کمک به افزایش درآمد سرانه خانوارهای روستایی
•ایجاد اشتغال در سطح روستاها
•کاهش هزینه های تولید - برنج و ماهی -
•کاهش آلودگی محیط زیست
بطورکلی با توجه به ویژگی ها زیست محیطی گیلان , از جمله وجود منابع آب فراوان - شامل رودها تلاب ها دریا و آب های زیر زمینی - توپوگرافی جلگه ای و جلگه ای , وفور خاک های آبرفتی و حاصلخیز , آب و هوای مرطوب و معتدل و پوشش گیاهی متنوع و انبوه , زمینه و بستر مناسب جهت توسعه فعالیت های آبزی پروریﻭ شیلات در بیشتر عرصه های استان فراهم است . از سویی پیشینه جامعه روستایی گیلان و تنوع فعالیت های آن از پرورش ابریشم و کنف در گذشته و برنج کاری و چای کاری و دیگر کشت ها در دوره معاصر , ضرورت رویکردهای جدید را در اقتصاد روستایی فراهم می آورد .
با توجه به اینکه گیلان با بیش از 2700 روستا و تراکمﻭ فشردگی جمعیت روستایی آن هنوز از قطب های اصلی کشاورزی کشور محسوب می شود. طی سال های اخیر - بویژه پس از اصلاحات ارضی - با افزایش جمعیت , خردشدن و کوچک شدن قطعات زمین های کشاورزیﻭ در نتیجه بازدهی کمتر فعالیت های کشاورزی سنتی - بویژه کشت برنج - خانوارهای روستایی بتدریج دچار کاهش درآمد , فقر گردیدند و همین روند موجب بی انگیزگی به ادامه فعالیت های کشاورزی و تشدید روندمهاجرت به شهرها , تغییر کاربری اراضی زراعی به کاربری های مسکونی , خدماتی و غیره گردید که نتیجه قهری آن رکود و نزول اقتصاد روستایی و پیامدهای ناشی از آن از جمله برهم خوردن هر چه بیشتر توازن فضایی جمعیت بین شهرها و روستاها , ناهنجاری های اجتماعی و اقتصادی و وابستگی اقتصادی کشور به محصولات استراتژیک کشاورزی می باشد.
اما در این میان در بخش هایی از پهنه استان گیلان شاهد رویکردهای نوینی در اقتصاد روستایی هستیم که طی آن روستاییان به فعالیت های درامد زا و اشتغال زای جدیدی روی می آورند تا در برابر افت و رکود اقتصادی کشت غالب منطقه , با شیوه های نوین بهره برداری از زمین , به سود و اشتغال بیشتری دست یابند . در این زمینه توسعه باغ های پرورش کیوی در شمال غربی گیلان - تالش - و دایر کردن استخر های پرورش ماهی در بخش پراکنده جلگه مرکزی گیلان نمونه های بارزی است که نتایج خشنود کننده ای در پیوند با باز توانمندسازی اقتصاد روستایی بدنبال داشته است. در این زمینه بخش سنگر در منتهی الیه جنوبی جلگه مرکزی گیلان و ابتدای دلتای سپیدرود ؛ یکی از نمونه های روشن تغییر رویکرد روستاییان به پرورش ماهی از طریق احداث استخر های پرورش ماهی در بخش هایی از اراضی زراعی می باشد.
به نظر می رسد که توفیق نسبی این رویکرد طی دهه اخیر , سبب گسترش بی وقفه و قابل توجه آن در همه 39 آبادی بخش سنگر گردیده است. به همین علت علاوه بر استخرهایی که بطور رسمی با مساعدت و مشاورت سازمان ذیربط - جهادکشاورزی - انجام پذیرفته است. استخرهای دیگری نیز بطور خودجوش و بدون هماهنگی در روستاهای بخش سنگر دایر گردیده است. بنابراین ارزیابی تاثیر گذاری این فعالیت نوین در بهبود و تقویت اقتصاد روستاهای منطقه حائز اهمیت می باشد و نتایج بدست آمده از آن می تواند درباره بخش های دیگر گیلان که هنوز به اینگونه فعالیت ها روی نیاورده اند , سودمند باشد و از تداوم وضعیت کنونی رکود فعالیت های زراعی و ضعف اقتصاد روستایی در این بخش ها بکاهد.
واژگان کلیدی: بخش سنگر – پرورش ماهی - اقتصاد روستا- زمین کشاورزی
-3 پرسش ها و فرضیات پژوهش
با توجه با آنچه که در طرح مسئله مطرح گردید , این پرسش بلافاصله مطرح است که ؛
