بخشی از مقاله
چکیده
محیط کالبدی همواره بطور چشمگیری بر حالات روحی و روانی انسان اثر گذار بوده و قادر است،سبب تغییر رفتار گردد. در فضای کلینیک مشاوره به واسطه عملکرد انسانی آن، این تاثیر و تأثر مهم تر می شود . بدلیل فشار روانی حاکم بر کاربران مشاوره گیرنده محیط و نیز عدم وجود فضای مشاوره مطلوب در کشور ما، خلق محیط مشاوره از دیدگاه روانشناسی محیط و در قالب فهم چگونگی تاثیر فرم فضایی بر کیفیت فضای مشاوره به منظور ایجاد آرامش برای مشاوره مطلوب مد نظر است. این مقاله برای نخستین بار چگونگی اثر بخشی روانشناختی عناصر کالبدی در فضای مشاوره را در شهر اصفهان مورد مطالعه قرار داده است. پژوهش حاضر برآنست تا با شناخت و پاسخگویی به نیازهای کالبدی - روانشناختی کاربران در محیط مشاوره در قالب علم روانشناسی محیط و تاثیر آن بر کیفیت فضای مشاوره به منظور دستیابی به آرامش و رضایت بیشتر از خدمات مشاوره، مورد بررسی قرار دهد. در این مقاله مولفه های تاثیر گذار بر کالبد معرفی شده و در نهایت به کمک تحلیل آماری پرسشنامه هایی که توسط صد نفر از کاربران مشاوره در سه مرکز مشاوره به طور جداگانه، در همین راستا، انجام گرفته است، به استخراج نتایج پرداخته خواهد شد. نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه ها در نرم افزار spss19 ارتباط میان کسب آرامش از طریق عوامل کالبدی-روانشناختی در محیط را تائید کرده و تاثیر آنرا بر کیفیت فضای مشاوره در بخش های اتاق مشاوره وسالن انتظار بیان می دارد. پیشنهاد می شود این پژوهش در شهرهای دیگر نیز انجام گیرد.
ٌ- مقدمه
پیچیده تر شدن زندگی امروز و ضرورت تصمیم گیری در زمینه های مختلف، نیاز به اطلاعات دقیق و جامعی دارد که بدون کمک مؤثر افراد آگاه و متخصص امکان دستیابی به آن میسر نیست. غلبه بر مسائل و مشکلات گوناگون پیش روی انسان نیازمند به راهنمایی و مشاوره اشخاص دلسوز، مطلع و با تجربه است تا بتواند فرد را در شناخت خود، جامعه و تصمیم گیری های مناسب و حل مشکلات به نحو مطلوب یاری دهند. علاوه بر تأثیر انسان مشاوره دهنده در فرآیند مشاوره،کالبد و فضای مکان مشاوره هم می تواند در کیفیت مشاوره و میزان تأثیرگذاری آن، مؤثر واقع شود. در ارتباط با موضوع پژوهش مطالعات اندکی انجام گرفته است. لذا بر اساس ضرورت و اهمیت مسئله، بحث معماری مرکز خدمات مشاوره با دیدگاه روانشناسی محیط و در قالب فهم تاثیر کالبد فضایی آن بر درخواست کنندگان خدمات مشاوره مدنظر قرار گرفته است. هدف از انجام پژوهش،در ابتدا رسیدن به مبادی و شاخص های روانشناختی فضای مشاوره ای مطلوب که تعاملات اجتماعی کاربران آن فضا را ارتقا بخشیده و در عین توجه به مشاوره به ایجاد حس امنیت و آرامش در فضا کمک بیشتری بنماید و در مرتبه بعدی بکار گیری شاخص های کسب رضایت از مشاوره از دید فرم فضایی، در یک مرکز خدمات مشاوره منطبق بر خواسته های مراجعان و تاثیرگذاری حداکثری مشاوره ها برای بهبود مشکل و خواسته مراجعان. در این مقاله برای کشف ویژگی های محیط آرام و بدور از فشار روانی در مرکز مشاوره، از شاخص های روانشناختی فضایی استفاده شد. این تحقیق بر آنست تا با بررسی شاخص های: زیبایی شناختی، امنیت، علایق فرهنگی و محرمیت، در سالن انتطار و اتاق مشاوره ،به درک اهمیت و جایگاه هرکدام از این عوامل در ایجاد آرامش در فضا دست یابد.
در این پژوهش، مرکز مشاوره، به عنوان محیطی که کاربران فضا، زمان طولانی و پر استرسی را در آن سپری می کنند، مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به ماهیت مرکز مشاوره که همانا بهبود وضعیت روحی-روانی و کیفیتبخشی به زندگی مراجع از جهت روانیاست ، وجود محیطی مناسب در حد و اندازه کلینیک مشاوره که در برگیرنده نیازهای روانشناختی کارکنان و مراجعین باشد، می تواند در پاسخگویی به نیازهای کاربران نقش مهمی را ایفا کند. شایسته است محیطی که قابلیت درک و حل مشکلات روزمره مردم شهرو افزایش سطح بهداشت روانی شهروندان را به عهده دارد با دقتی بیشتر ایجاد شود.
ٍ- ضرورت انجام پژوهش
واضح است که توسعه و پیشرفت روز افزون و همه جانبه کشور زمینه بروز اختلالات روانی، خانوادگی و... را در زندگی صنعتی و نوین را سبب خواهد شد که در نتیجه آن وجود مرکز مشاوره غیر قابل اجتناب خواهد بود . بر اساس ضرورت و اهمیت مسئله، بحث کیفیت فضایی مرکز مشاوره از دیدگاه روانشناسی محیط و از طریق مطالعه نمونه های موجود انتخاب شده است. مراکز مشاوره به گونه ای که انتظار می رود، هنوز در کشور ما جایگاه خاص خود را نیافته اند. این مراکز نه در خور و مخصوص این فعالیت بلکه بصورت استفاده از سایر بناهای موجود و تنها با تغییر کاربری آن و مختصر تغییر چیدمان داخلی به یک مرکز مشاوره تبدیل می شود، بی آنکه بدانیم این فضا مناسب این کاربری هست یا خیر. عدم توجه به کاربر محیط و نیازهای رواشناختی وی و صرفا حل مشکل از طریق مشاوره کلامی با مراجعه کنندگان سبب شده تا مراکز مشاوره به محیطی اداری و بی روح تبدیل شوند. در حالیکه علم به این نکته که کالبد محیط قادر خواهد بود در اثر بخشی هرچه بیشتر مشاوره موثر واقع شود، در اعتلای خدمات مشاوره بسیار حائز اهمیت است . این پژوهش می کوشد با نگاهی نو و ویژه به مولفه رنگ در محیط مشاوره و تاثیر آن بر ایجاد آرامش در کاربران و رضایت بیشتر از خدمات مشاوره و فرونشاندن اضطراب کاربران و تنش موجود در فضا بپردازد. در تجربیات طراحی و پژوهش ها در مقیاس بین المللی و جهانی، در خصوص ارتباط میان معماری مرکز خدمات مشاوره با مباحث روان شناختی رفتار و استفاده از دانش روانشناسی محیطی نمونه های هرچند اندک دیده می شود. لیکن در طراحی های داخلی - ایران - ، غالب طراحی ها فارغ یا کم توجه به مقوله رضایت و یا تاثیر احتمالی کالبد فضای مشاوره بر تاثیر بیشتر مشاوره بر مراجعان، صورت پذیرفته اند و پژوهش هایی در این خصوص یا وجود نداشته و یا در عمق و سطح کمی قرار دارند.
َ- سوابق نظری مربوط
بطور کلی می توان نیازهای کاربران محیط مشاوره را به دو دسته اصلی تقسیم بندی کرد: نیازهای مرتبط با محبط کالبدی و نیازهای مرتبط با محیط روانشناختی . فرم و تناسبات فضایی مطابق تصویر ٌ ، زیر مجموعه نیازهای کالبدی است و برطبق پیش فرض های روانشناسی محیط، این دوگونه نیاز همواره بر هم اثر گذارند. طبق نظر یونگ بر اساس یافته های دانش روانشناسی محیطی، روانشناسی محیطی رفتار انسان تحت تأثیر عواملی چون عوامل فیزیکی محیط ، عوامل نمادین، عوامل ادراکی و معنای محیط قرار دارد. به طور متقابل انسان نیز با رفتار خود که ناشی از جنبه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شخصیتی اوست بر محیط تأثیر می گذارد و آن را در جهت ارضای نیازهای فیزیولوژی و اجتماعی خود دگرگون کرده، فضا را سازماندهی می کند. یونگ در مورد سیستمهای رفتاری معتقد است »مردم به همان اندازه که محصول محیط اجتماعی هستند، ساخته محیط فیزیکی نیز به شمار می روند« - یونگ،ٌٌََ - .
تصویر ٌ: سلسله مراتب نیازهای کاربران در مراکز خدمات مشاوره، استخراج شده از پرسشنامه، نویسندگان
بر اساس یافته های دانش روانشناسی محیطی، رفتار انسان تحت تأثیر عواملی چون عوامل فیزیکی محیط ، عوامل نمادین، عوامل ادراکی و معنای محیط قرار دارد. به طور متقابل انسان نیز با رفتار خود که ناشی از جنبه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شخصیتی اوست بر محیط تأثیر می گذارد و آن را در جهت ارضای نیازهای فیزیولوژیک و اجتماعی خود دگرگون کرده و فضا را سازماندهی می کند. مباحث اصلی روانشناسی محیط و اصطلاحات و تعاریف تخصصی آن از زمان برانسویک و لوین در دهه ًُ میلادی آغاز و در دهه های ًّ و ًْ پس از پژوهش های تخصصی بسیار، تثبیت گردید - مرتضوی،ًٌََ - .توجه به کاربر محیط
