بخشی از مقاله
چکیده
پدافند غیرعامل به اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و میتوان از وارد شدن خسارات و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان آن را به حداقل ممکن کاهش داد. ایران به دلیل موقعیت خاص خود همواره در معرض انواع خطرات طبیعی و تهدیدات انسان ساز قرار داشته است و تلفات و خسارات سنگینی متحمل شده است. متأسفانه درکشور ایران بحث ایمنی و امنیت در شهرسازی و معماری چنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. امروزه با برنامههای جامع مدیریت بحران میتوان به میزان زیادی از شدت خسارات و تلفات ناشی از خطرات کاست.
از مهمترین این تمهیدات، بکارگیری اصول پدافند غیرعامل و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که باید در سطوح مختلف برنامهریزی منطقهای، شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گیرد.
هدف از این مقاله ارائه راهکارهای ایمن سازی مراکز سکونت انسان از جمله شهرک های مسکونی می باشد. سعی بر آن شده تا تحقیق حاضر در دو گروه کیفی و کمی قرار گرفته و روش غیر آزمایشی باشد. همچنین روش تحقیق کتابخانهای و میدانی در نظر گرفته شده و تلاش است تا در روش میدانی از نظرات اندیشمندان و بزرگان در زمینه پدافند غیر عامل و تاثیر آن در شهرک سازی بهره گرفته شود.
کلمات کلیدی: پدافند، پدافند غیر عامل، شهرک، جنگ، معماری و شهرسازی
مقدمه
ایران، همواره در طول تاریخ آماج انواع تهدیدات و حملات بوده است. بخصوص پس انقلاب اسلامی، با تحمیل جنگی تمام عیار علیه مردم بی دفاعمان آسیب هنگفتی به ایران وارد گردید. پس از گذشت سی چهار سال از انقلاب اسلامی، این تهدیدات و حملات همچنان به قوت خود باقی هستند و با وجود تحریم های زیاد علیه ایران و تهدیدات بسیار زیاد از جانب کشورهای غربی، لزوم هوشیاری و بیداری تمام اقشار جامعه بخصوص قشر مهندسان و تصمیم سازان الزامی می باشد. پدافند غیرعامل صلح آمیزترین روش دفاعی است که علاوه بر ایجاد بازدارندگی مناسب، آسیب پذیری را به نحو قابل توجهی کاهش می دهد.
یکی از شاخص ترین فضاهای حضور پدافندغیرعامل، مسائل معماری و شهرسازی است که به دلیل توجه به جان انسان های بی گناه از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله سعی شده است ملاحظات و روشهایی در حوزه شهرک سازی که جمع کثیری از افراد در آن زندگی می کنند ارائه گردد. در مقاله حاضر ابتدا به تعریف واژه پدافند غیرعامل و تعاریف مرتبط پرداخته، سپس الزامات و تمهیدات برنامه ریزی و طراحی معماری با رعایت اصول پدافند غیرعامل مورد بررسی قرار گرفته و توصیه هایی در زمینه فرم ساختمان، احجام و سمبلها و نشانه های پیرامونی واقع در شهرک سازی ارائه شده است.
فرضیه ها
در صورت تدوین راهبرد مناسب و به کارگیری روش های اطمینان ساز در اعمال پدافند غیر عامل در سطح شهرک های مسکونی، حفظ بخش مهمی از تجهیزات و منابع انسانی در برابر تهدیدات هوایی قدرت های برتر ممکن خواهد بود.همچنین تدابیری خاصی جهت کاهش خطرات زلزله و لرزش موج انفجار بمب در ساختمان ها و مجتمع های مسکونی ممکن خواهد شد. و جابجایی تجهیزات و نیروها به مکان امن میسر خواهد شد.
تعاریف
پدافند: - پَ فَ - - اِ. - دفاع ، عملیاتی رزمی به منظور جلوگیری از موفقیت دشمن . پدافند عامل: عبارتست از بکارگیری مستقیم جنگ افزار، به منظور خنثی نمودن و یا کاهش اثرات عملیات خصمانه هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی و خرابکارانه بر روی اهداف مورد نظر. پدافند غیرعامل: پدافند غیرعامل عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه ای که باعث افزایش بازدارندگی ، کاهش آسیب پذیری ، تداوم فعالیت های ضروری ، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی میگردد .
تعریف دفاع غیر عامل در شهر سازی: دفاع غیر عامل در حوزه شهرسازی را اینگونه میتوان تعریف نمود: به مجموعه تدابیر ،اقدامات فنی و ملاحظات دفاعی که سبب حذف یا کاهش آسیب پذیری و مخاطرات در شهرها ومراکز زیستی و سایر مراکز مستقر و نیز زیرساختهای آن و تأمین حداکثر ایمنی و حفاظت از مردم و قابلیت اداره و امداد به مردم در برابر تهاجمات خصمانه دشمن میگردد پدافند غیر عامل در حوزه شهرسازی گفته میشود. لازم به یادآوری است که این اقدامات غیر مسلحانه می باشد .
تهدید: هر نوع جهت گیری و اقدام دشمنان - اعم از داخلی یا خارجی - که باعث به خطر افتادن منافع ملی کشور باشد. تأسیسات و تسهیلات شهری: منظور از تأسیسات شهری به امکانات و شبکه هایی گفته می شود که وظیفه خدمات رسانی برای تأمین نیازمندیهای شهری یا صنعتی و .... را بر عهده دارد که این نیازمندیها شامل ، آب ،برق ، گاز ، خطوط انتقال مواد سوختی فسیلی و ...می شود این تهدیدات در حالت عادی تهدید جدی محسوب واقع نمی شوند اما قرارگیری ساختمان ها در کنار و یا نزدیک به خطوط اصلی انتقال و یا ایستگاههای توزیع ، دارای پتانسیل خطر می باشد.
لذا بررسی اثرات متقابل بین تأسیسات شهری با محیط ساختمان ها و محتویات درونی دارای اهمیت زیادی است . در مبحث 21 مقررات ملی ساختمان - پدافند غیرعامل - ، هر اقدام غیر مسلحانه ای را که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختما ن ها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های کشور در مقابل تهدیدات انسان ساز گردد، پدافند غیرعامل خوانده میشود. دفاع غیرنظامی: تقلیل خسارات مالی و صدمات جانی وارده بر غیر نظامیان در جنگ یا در اثر حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان، آتشسوزی و خشکسالی میباشد.
در منابع خارجی، وظایف دفاع غیر نظامی شامل چهار عنوان ذیل میباشد: اقدامات پیشگیرانه و کاهش دهنده ، آماده سازی و امداد رسانی، هشدار و اخطار ، باز سازی مجدد . به تعریفی دیگر و به نقل از سردار جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور ، دفاع غیرنظامی پشتیبانی، اداره و تامین نیازهای مردم در شرایط مدیریت بحرانی ناشی از جنگ است.اگر جنگی اتفاق افتاد، چگونه از مردم دفاع کنیم، و پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیبپذیری زیر ساختهای حیاتی در برابر تهدیدات خارجی است .
البته بایستی بیان نموده امروزه کمیته دائمی پدافند غیرعامل کشور - ریاست جمهوری - دفاع غیرنظامی را وسیع تر از تعریف فوق ، بیان نموده است؛ و از تعاریف کمیته پدافند غیرعامل اینگونه برداشت می شود که دفاع غیرنظامی به منظور کاهش آسیب پذیری با در نظر گرفتن هزینه های پدافندی می باشد اما در پدافند غیرعامل، مهم دفاع از بدنه ی اصلی کشور می باشد و هزینه کارکرد مطرح نمی گردد. نکته: دو واژه یاد شده عموما یکسان می باشند و تفاوت آنها بدین شرح است: پدافند غیرعامل: اقدامات دفاعی مجموعه های نظامی و غیرنظامی در برابر حملات انسان ساز. دفاع غیرنظامی: اقدامات دفاعی مجموعه های غیرنظامی در برابر حملات انسان ساز و طبیعی.
ضرورت پدافند غیر عامل
جنگ یکی از عناصر پایدار تاریخ بشری است. به طوری که جامعهشناسان آن را به عنوان یک پدیده و واقعیت اجتماعی قلمداد نمودهاند. بشریت در طول 5 هزار سال تاریخ تمدن خود 14 هزار جنگ را دیده و در این جنگها بیش از 4 میلیارد انسان جان باخته اند. گفتنی اینکه در طول چند هزار سال تمدن بشری صرفا 268 سال بدون جنگ و مناقشه بوده است، در طی 45 سال - از سال 1945 تا - 1990 در کره زمین فقط 3 هفته بدون جنگ بوده و اکثر این جنگها در کشورهای جهان سوم به وقوع پیوسته است. در قرن بیستم بیش از 220 جنگ به وقوع پیوسته و بیش از 200 میلیون تلفات انسانی داشته است.
ایران طی سالیان گذشته شاهد چهار جنگ مهم - جنگ تحمیلی، جنگ اول خلیج فارس، جنگ افغانستان و جنگ آخر آمریکا و انگلیس علیه عراق - بوده است و وقوع مناقشات و جنگهای دیگری با اهداف ژئوپلتیک، مهار، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامی جزء اهداف راهبردی استکبار جهانی میباشد. تجارب حاصله از جنگهای گذشته خصوصا هشت سال دفاع مقدس، جنگ 43 روزه 1991 متحدین علیه عراق - جنگ اول خلیج فارس - ، جنگ 11 هفتهای سال 1999 ناتو علیه یوگسلاوی، جنگ اخیر امریکا و انگلیس علیه عراق موید این نظر است که کشور مهاجم جهت در هم شکستن اراده ملت و توان اقتصادی، نظامی و سیاسی کشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژی انهدام مراکز ثقل؛ توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی و حساس مینماید.
انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگهای نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساختها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر، فرودگاه ها، و پلها، زیر ساختهای محصولات کلیدی نظیر پالایشگاه ها، نیروگاه ها، مجتمعهای بزرگ صنعتی، مراکز هدایت و فرماندهی و جمعیت مردمی کشور را در برمیگیرد تا حدی که حفظ امنیت ملی و اقتصادی، شکستناپذیری در جنگ، به نحو چشمگیری وابسته به برنامهریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل می باشد.
جنگها با پیشرفت فناوری و بکارگیری تسلیحات مدرن و هوشمند، ماهیت پیچیدهتر و مخربتری به خود گرفته و هر روزه در گوشهای از جهان شاهد کشتار انبوه مردم و تخریب و انهدام منابع و سرمایه ها و زیرساختهای ملی آنها در اثر بمباران و انبوه آتش ویرانگر دشمنان بوده و این روند متوقف نشده و ادامه خواهد یافت. امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارت ناشی از جنگ را چشیدهاند جهت حفظ سرمایه های ملی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژهای به دفاع غیرعامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قایل شده اند.
تاریخچه پدافند غیر عامل
موضوع پدافند غیر عامل در جهان از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخورداراست. ودر طول تاریخ همیشه جزء مهمی از زندگی بشر بوده است. زیرا اقدامات دفاعی انسان سبب دفع یا کاهش میزان اثر تجاوز مهاجمان میشود.
