بخشی از مقاله
چکیده
یکی از تاثیرگذارترین شاعران درحوزه ادبیات تطبیقی نظامی گنجوی است. علاوه برشاعران فارسی زبان شاعران بسیاری درقلمرو زبان ترکی آثاراو را سرمشق خویش قرا رداده اند. ازاین میان نام ماذون قشقایی بزرگ ترین شاعر ایل قشقایی به چشم می خورد. میرزا ماذون قشقایی دراشعار فارسی وترکی خود ازخرمن حکیم نظامی خوشه های بسیارچیده است .او کوشیده از زبان وادب فارسی به ویژه آثارشعرای فارسی زبان هم چون نظامی به عنوان پل ارتباطی بین دوفرهنگ وزبان متفاوت استفاده نماید. ماذون باتوجه به تدریس درمکتب خانه های ایل ارتباطی نزدیک با آثار نظامی به ویژه لیلی ومجنون وخسرو وشیرین دارد.
دراین نوشتار کوشش نویسندگان برآن بوده که با بررسی مجموعه اشعار میرزا ماذون قشقایی به عنوان بزرگ ترین شاعر قشقایی، میزان تاثیر پذیری او از آثار نظامی درقالب اشتراکات لفظی ،معنوی ودرحیطه توصیفات وآرایه های ادبی، افکارواندیشه ها ومضامین و درون مایه ها مورد تجزیه وتحلیل قرارگیرد.
مقدمه :
ادبیات تطبیقی در شکل کنونی ثمره ی تحول پژوهش های ادبی در دوران جدیداست . این علم که به بررسی تاثیرات متقابل فرهنگ ها وزبان ها بریکدیگر می پردازد،ضمن بحث از دادو ستد های فرهنگی میان اقوام و ملل ، سبب تحرک ،پویایی و موجب دوام و قوام جوامع شده است.
در ادبیات تطبیقی بیش از هرچیز می توان به نقاط وحدت اندیشه ی بشری پی برد که چگونه اندیشه ای توسط اندیشمندی ، ادیبی ویا شاعری مطرح می شود و این اندیشه توسط دیگران به گونه ای مجال بروز می یابد. یکی از تاثیرگذارترین شاعران زبان فارسی بر گویندگان فارسی زبان وغیر فارسی زبان حکیم نظامی گنجه ای است. که درحوزه ادبیات تطبیقی می توان آثارش را مورد بررسی قرار داد. دراین مجال می کوشیم تاثیرپذیری بزرگ ترین شاعر ترک زبان قشقایی را از نظامی درحوزه های متفاوتی هم چون واژگان ، ترکیبات،تصاویر شعری و... نشان دهیم.
نظامی گنجه ای:
حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید نظامی گنجوی شاعر معروف ایرانی در سال 530 هجری قمری در گنجه دیده به جهان گشود. وی پس از فراگیری علوم زمانه به شاعری روی آورد. نظامی را بی شک باید در شمار بزرگان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. از این شاعر پرکار علاوه بر دیوان شعر، پنج منظومه که به خمسه یا پنج گنج نیز شهرت دارند به یادگار مانده است.این پنج گنج عبارتند از: مخزن الاسرار ،
خسرو و شیرین ،لیلی ومجنون ، هفت پیکر، اسکندرنامه - شرف نامه واقبال نامه - .
عمده شهرت او به خاطر طبع آزمایی در میدان داستان پردازی ادب فارسی است ؛ اگر چه داستان سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده است، لیکن او تنها شاعری است که تا پایان قرن ششم هجری توانست شعر تمثیلی را در زبان فارسی به حد اعلای تکامل برساند.
وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند و توصیف طبیعت و اشخاص و احوال آن ها در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است .مهارتی که نظامی در تنظیم و ترتیب منظومه های خود به کار برد؛ باعث شد بسیاری ازشاعران ایرانی وغیر ایرانی ،فارسی زبان وترک زبان از آثار او تقلید کنند.نخستین و بزرگ ترین شاعرفارسی زبانی که به تقلید نظامی در نظم پنج گنج همت گماشت،امیر خسرو دهلوی بود . از دیگر مقلدان بزرگ وی می توان به خواجوی کرمانی ،جامی، هاتفی، وحشی بافقی و...اشاره کرد
شاعران زبان ترکی - آذری وقشقایی واستانبولی - نیز تحت تاثیر آثار نظامی دست به آفرینش زدند. .یکی از برجسته ترین شاعران ترک زبان قشقایی که تحت این تاثیرات قرارگرفته وسخن آرایی کرده ، میرزا ماذون است.
شرح احوال میرزا ماذون :
میرزا مأذون 1246 - 1313 ه . ق - بزرگ ترین سخن سرای ترک زبان قشقایی و واسطه العقد شاعران ایل راکه در عرصه ی شعر و شاعری خوش درخشیده است می توان نام برد. او شاعر ،منشی و مکتب دار دستگاه ایلخانان قشقایی در عصر قاجار و یکی از شاگردان مکتب شعرای فارسی زبان به ویژه نظامی ، شاعر شهیرایران است.
شرح احوال مأذون همانند اغلب بزرگان این سرزمین در پرده ای از ابهام قرار گرفته است ولی آن چه از اشعار ، نوشته ها و گفته های او و دیگران به دست می آید، این است که سید محمد ابراهیم فرزند سید علیرضا متخلص به مأذون متولد 1246ه .ق اصالتاً از سادات موسوی و از اولاد امام زاده یحیی و از نوادگان امام موسی کاظم - ع - است
اجداد او از سادات کهگیلویی و از روستای شیخ هابیل از ناحیه نوئی بهبهان بودند - فسایی،1360،ج - 1489 :2 که در سال 1163 ه.ق از کهگیلویه مهاجرت می کنند و در میان ایلات و بلوکات فارس و چهارمحال بختیاری متمرکزمی شوند.
وی از محضر فضلا و استادان قبیله ی خود به ویژه پدرش B که از فضلای ایل بوده B کسب علم و دانش می کند و در دقایق صرف و نحو عربی و فارسی و فنون شعر و شاعری به مقام استادی نایل می گردد.
زبان وی ترکی قشقایی است . این زبان از خانواده ی ترکی آذربایجانی است که باید آن را زبان مادری ایل قشقایی محسوب کرد. - هیئت، - 320 :1365 دین وی همانند طوایف شش گانه ی ایل قشقایی شیعه ی اثنی عشری است. یک پسر و یک دختر نیز داشته است. - شهبازی،:1367 دو - وی مانند آبا و اجداد خود به حرفه ی منشی گری و مکتب داری در دستگاه بزرگان و ایلخانان می پردازد .به حضور ظل السلطان می رسد و با گرفتن صله و تخلص "مأذون" در دستگاه او نیز دوام نمی آورد.
در اواخر عمر ساکن شیراز می شود و در سال 1313 ه.ق در همان جا نیز وفات می یابد. مرگش با قتل ناصر الدین شاه قاجار مقارن می شود. آرامگاه او بعد از چندین سال مدفون بودن در دل خاک وشناسایی در بقعه ی شاهزاده منصور شیراز قراردارد.
وی که مانند شعرای عصر قاجار پیرو سبک بازگشت ادبی است به دو زبان ترکی ، فارسی و حتی گویش لری طبع آزمایی می کند. او اشعار ترکی را با استفاده از قالب های گرایلی 8 - هجایی - ، قوشما 11 - هجایی - و شاه ختایی - 15 هجایی - - یوسفی ،24: 1390 - و اشعار فارسی را در اوزان عروضی می سراید. وی درسرایش اشعارترکی وفارسی خود با مضامین عاشقانه ، اجتماعی ، مدیحه ، هزل ، هجو ، طنز وحماسه هنر نمایی می کند.
بحث:
با توجه به این که برخی از آثار نظامی، زمانی در مکاتب به عنوان کتاب درسی مورد توجه دانش آموزان و دانش پژوهان بوده است مأذون از چنین منابع مهمی به طور کامل سود جسته است واز اشعار این شاعر استفاده نموده است.
مأذون بارها به شیوه های مختلف از اسطوره های دو کتاب معروف نظامی به نامهای خسرو شیرین و لیلی و مجنون استفاده کرده است :
-1در بیشتر موارد احتمالاً اصطلاحات و اعتقادات خود را از نظامی اقتباس می کند.
الف - افلاطون در دیوان مأذون مانند سروده های نظامی، پزشک است.اگر اجل فرا رسد و پیمانه ی ]عمر[ پرشود، با رسیدن افلاطون ، عبث شفا نمی یابد.
ب- خطاب های مختلف مأذون به ساقی برگرفته از آثار نظامی است. - نظامی درآغاز هربخش از شرف نامه ساقی نامه ای ذکر می کند -
ساقی ! بیا و جام مستان را سرشار گردان ] که[ می نوشان می روند و میخانه می ماند ج- اصطلاحاتی چون شاهنشه عشق، شراب ارغوانی ، خواب خرگوش ، مار و گنج و حاکم بودن یار و ... از اصطلاحات بی شمار و پرکاربرد نظامی است که مأذون هم از وی اخذ کرده و به آن اشاره می نماید.
