بخشی از مقاله
چکیده:
آباده شمالی ترین شهرستان استان فارس یکی از قطبهای مهم قالیبافی فارس به شمار می رود. همجواری این شهرستان با یکی از طوایف ایل قشقایی بنام هیبت لو که منطقه ییلاقی شان این شهرستان می باشد باعث شده که قالیبافان این شهر از نقشهای موجود در قالیهای این طایفه الهام گرفته و با ذهنیتی که خود از قالیبافی دارند،خالق قالی گرانبها و مشهور هیبت لو گردند. از طرفی دیگر قشقائیهای ساکن آباده نیز خالق یک قالی معروف بنام کله اسبی هستند که توسط طایفه هیبت لو بافته می شود و در واقع این قالی همان چیزی است که الهام بخش هیبت لو آباده می باشد
.این دو قالی در زمینه ، طرح و رنگ نزدیکی و انطبا ق زیادی با یکدیگر داشته،بخصوص در بخش طرح موتیفها و نقوش این انطباق بیشتر می باشد.همچنین این دو قالی از نظر چهارچوب کلی و هندسه طرح نیز از اصول مشابهی پیروی می کنندوهمین مساله موجب گردیده که در نگاه اول تصور شود که تفاوتی ما بین آنها وجود ندارد، ولی با نگاه ریزبینانه نیز متوجه اختلافاتی در این دو قالی خواهیم شد.
در این مقاله سعی شده که اشتراکات و تمایزات این دو قالی از لحاظ چهارچوب و فرم کلی، موتیفها، رنگ و رنگ بندی مورد بررسی قرار گیرد تا بینندگان در نگاه اول بتوانند این دو قالی شهری و عشایری را از یکدیگر تشخیص دهند.
مقدمه:
در میان هنرهای دستی ایرانیان قالی بافی یکی از ارزشمند ترین وماندگارترین حرفه ها و صنایعی است که قدمت چند هزار ساله دارد . این هنر ملی وصنعت دستی بی نظیر کخ شهرت جهانی داشته وقدر ومنزلت آن کسی پوشیده نیست در گستره نامحدود خود فضایی را فراهم ساخته که اندیشه خلاق وناب ایرانی بتواند هرآنچه در ذهن وخیال دارد در فرش عینیت بخشد.
زیبایی فرش دستباف ایران مدیون طرح ونقشه دل نگیز آمیخته به رنگهای جذاب آن است . کیفیت طرح ونقش ،حاصل ضمیر خود آگاهی هنرمند است که متاثر از اندیشه توانایی اوست،در زمانی خارج از شرایط فرهنگی حاکم بر جامعه،طرحهایی ابداع می گرددکه ماندگاری آنها به قرنها بلکه به هزاره ها می رسد.اغلب طرحها ی فرش دستبافت ما اینگونه اند واین دسته از نقشه ها تاریخ مصرف ندارند
همچنین نقشه فرشها عواملی هستند که علاوه بر زیباییهای هنری،می توانند تاریخ و فرهنگ مردمانی که خالق آنها بوده اند را به نمایش بگذارند.بخصوص در قالیهای عشایری وایلیایی که می توان که نوع زندگی ،آداب و رسوم وحتی حیواناتی که با آنها در تعامل هستند را مشاهده کرد.
یکی از خالقان این آثار زیبا ایل بزرگ قشقایی است که در منطقه فارس با دو شیوه یکجا نشینی وچادر نشینی زنگی می کنند.
مردمان این ایل تقریبا در تمامی شهرستانهای استان فارس به صورت کم وزیاد پراکنده شده اند، اما بیشترین آمار جمعیتی آنها در شهرستان فیروزآبادمی باشد.یکی دیگر از شهرستانهای که تقریبا تعداد زیادی از قشقاییها در آن ساکن می باشند آباده است.این منطقه مکان ییلاقی عشایر ودر حال حاضر سکونت گاه دائمی عده ای از آنها می باشد.
شهرستان آباده از شهرهای استان فارس،میان اصفهان وشیراز قرار گرفته است. این شهر ستان اولین شهر کوهستانهای شمالی منطقه فارس است که بین دو رشته کوه مرتفع - شی کوه و بالاکوه - واقع شده وارتفاع آن از سطح دریا 1084 متر است.دارای آب و هوای معتدل وسرد سیری است.
این شهرستان در زمینه هنر فعالیت چشمگیری ازگذشته های دور از خود نشان داده است.از جمله می توان به نقره کاری ،مس گری،سفا لگری - کوزه گری - ،منبت،گیوه دوزی،قالی بافی،نمدمالی و کرباس بافی اشاره نمود.
اما متاسفانه امروزه به جز گیوه دوزی به صورت محدود، منبت وقالی بافی،بقیه هنرهای این شهرستان منسوخ گشته اند.اما در این میان قالی مشهور هیبت لو با وجود تحریمها ورکود بازارهای جهانی فرش ،همچنان زیبا ودرخشان با تلاش بسسیار به حیات خود ادامه می دهد.البته طرح این قالی معروف که دارای شهرت جهانی است وام دار قالی کله اسبی قشقایی می باشد وعلت آن همجواری وهمسایگی با ایل بزرگ قشقایی است که عده ای از آنها در این منطقه ساکن می باشند . این ایل خود دارای چندین طایفه بزرگ وکوچک می باشد .
طوایفی که ایل قشقایی متشکل از آنها ست بیشتر از دویست تیره هستند. معروفترین آنان که در بافت قالی وقالیچه شهرت جهانی دارند عبارتنداز:
1. طایفه کشکولی
2. طایفه شش بلوکی با تیره هیبت لو ،عرب چرپانلو،کوهی ودوقزلو
3. طایفه عمله
4. طایفه صفی خانی
5. طایفه ایگدر
6. طایفه رحیم لو
7. طایفه چگنی
8. طایفه دره شوری
9. طوایف شکرلو ویلمه خنگشت
بهترین قالیچه های فارس کار ترکان قشقایی می باشد که در خارج از ایران نیز شهرت زیادی کسب کرده اند. این قالیچه ها را زنان ودختران ایل برای جهیزیه ویا زندگی خانوادگی می بافند وندرتا برای فروش به بازار می فرستند. تار وپود این قالیها تماما از پشم می باشد.پشم مورد مصرف آنان در خود فارس تهیه می گردد واز بهترین پشمهای قالی ایران می باشد. قالیچه های ایل قشقایی ترکی باف ودوپوده است
طرح قالیچه ها بیشتر شکسته ونگاره های آن با شکلهای هندسی است،مانند لاک پشت وخرچنگ یا دو سه ترنج مرکزی وبا درختانی که از گلدانها سر بر آورده اند
رنگ قالی های قشقایی نیز کاملا ازنوع رنگهای گیاهی است که در رنگ آن از روناس،برگ گردو،قرمز دانه،وجاشیراستفاده می شود.اندازه فرشهای نقش هیبت لو وگلدانی وماهی در هم و وزیر مخصوص از یک متری الی شش متری میرسد
روش تحقیق:
در این کار پژوهشی از روشهای کتابخانه ای و میدانی جهت انجام تحقیقات استفاده گردید.البته قسمت عمده و اصلی تحقیق،از طریق جمع آوری اطلاعات از بافندگان،تولید کنندگان و فروشندگان به صورت مستقیم و از طریق مصاحبه و گفتگو صورت گرفت. همچنین جهت تهیه تصاویر و عکسها از بافندگان و فروشندگان کمک گرفته شد.
بیان مسأله:
همانگونه که قبلا اشاره گردید قالی هیبت لو آباده و هیبت لو قشقایی - کله اسبی - به دلیل اشتراکات کلی در نگاه اول یکسان بنطر می آیند ولی با کمی دقت متوجه خواهیم شد که فقط از لحاظ فرم کلی دارای شباهت زیادی می باشند و گستردگی و تنوع نقوش در هیبت لو آباده بسیار بیشتر از هیبت لو قشقایی می باشد.البته وجود موتیفهای متنوع چه در قالی آباده و چه در قالی قشقایی هر کدام مفاهیم خاص خود را دارند و اکثرا از محل زندگی،گیاهان و یا حیواناتی که با آنها در تعامل هستند الهام گرفته شده اند.این قالیها از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز متفاوت بوده و گویای احوالات و روش زندگی مردمانشان می باشند.
بنابراین وجود همه این مسائل باعث انتخاب این موضوع گردید تا ابهامات موجود در مورد این دو قالی که یکی شهری و دیگری عشایری است از بین برود و همه کسانیکه این قالیها را می بینند براحتی و بدون درنگ بتوانند آنها را از یکدیگر تشخیص بدهند.
