بخشی از مقاله
چکیده
رشد سریع، کارایی تغذیه، عملکرد رشد و افرایش مقاومت در برابر بیماری ها از اهداف مهم صنعت آبزی پروری محسوب می شود. توسعه پایدار آبزی پروری در بخش کشاورز ی، نیازمند به کارگیری تکنیک های نو ین می باشد. در بین تکنیک های معرفی شده، استفاده از باکتری های مفید یا زیستیار با اهدافی نظیر بهینه سازی فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب مورد استفاده در محیط پرورشی آبزیان، مصرف بهینه و افزایش کارآیی بهره برداری از آب و همچنین ارتقاء عملکرد رشد آبزیان، صورت می گیرد.
ماهیان پرورشی در جهت تأمین پروتئین کشور، دارای اهمیت تغذیه ای و اقتصادی بسیار بالایی می باشند. توسعه سیستم های پرورشی این ماهیان، می تواند تقش بسیار مهمی را در ارتقاء پایدار آبزی پروری کشورمان داشته باشد. در هم ین راستا جداسازی باکتر ی های ز یستیار از روده ماهیان پرورشی و بکارگیری فرآورده های تجاری این باکتر ی های مفید، به عنوان یک استراتژ ی مهم از طر یق کنترل بیولوژیکی و افز ایش عملکرد رشد، در سیستم های پرورشی، توانست نقش بسیار ارزنده ای را در جهت نیل به اهداف ذکر شده ایفاء نماید.
کلمات کلیدی: پروبیوتیک، سیستم ایمنی، ماهیان خاویاری.
مقدمه و هدف
ماهیان خاویاری به عنوان منبعی ارزشمند از گوشت و خاویار شناخته می شوند - 23 - در دهه های اخیر به دلیل افزایش صید، عدم حفاظت، آلودگی های زیست محیطی، ایجاد محدودیت در مسیرهای مهاجرت و نقاط تخم ریزی، تعداد ماهیان خاویاری به تدریج کاهش یافته و خطر نابودی نسل این گونه ها را تهدید می کند لذا نیاز به توجه ویژه ای به حفاظت و بقا نسل دارند. ماهیان ابتدائیترین مهرهداران بوده ولی آنها نیز دارای سیستم ایمنی پیشرفتهای هستند که سیستم ایمنی در آنها تشابه زیادی با پستانداران و پرندگان داردولی، به جهت شرایط خاص زیست آنها، این سیستم شدیداً تحت تاثیر درجه حرارت آب قرار دارد. اطلاعات مربوط به تکامل سیستم ایمنی تنها در تعداد کمی از گونههای ماهیان استخوانی محدود شده است .
ایمنی در ماهیان همانند سایر مهرهداران به دو صورت اختصاصی و غیر اختصاصی تظاهر می یابد . افزودنیهای غذایی علاوه بر تقویت سیستم ایمنی با بهبود افزایش وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی و ایمنی باعثافزایش میزان تولید و نهایتاً سوددهی بیشتر فعالیت آبزی پروری میشوند . افزودنیهای زیادی در جیره غذایی آبزیان استفاده میشوند، که شامل ویتامینها، همبندها، آنتیاکسیدانتها، آنتی-بیوتیکها، هورمونها، محرکهای رشد و پروبیوتیک ها هستند .
یکی از مهمترین فاکتورهای مؤثر بر توانایی آبزی برای مقاومت در برابر عوامل بیماریزا وضعیت تغذیه است. استفاده از پربیوتیک در جیره آبزیان به عنوان یک ایده جدید می باشد. پربیوتیک ها عناصر غذایی کربوهیدرات های غیرقابل هضمی هستند که از طریق تحریک رشد یا فعال کردن یک یا تعداد محدودی از گونه های باکتریایی که در روده وجود دارند، اثرات سودمندی بر میزبان داشته و سلامتی آن را بهبود می بخشند .
بنابراین پروبیوتیک ها باعث بهبود و تعادل میکروفلور روده و افزایش مکانیسم دفاعی میزبان می شوند. عناصر غذایی که به عنوان پروبیوتیک طبقه بندی می شوند بایستی خواصی را داشته باشند در بخش های فوقانی دستگاه گوارش نبایستی هضم و جذب شوند، : توسط یک یا تعدادی از باکتری های مفید روده به صورت گزینشی تخمیر شو ند و میکروبیوتای روده را به تولید ترکیبات سالم تر سوق دهند .
تولید اسیدهای چرب زنجیره کوتاه - نظیر استات، پروپیونات و بوتیرات - و اسید لاکتیک ناشی از تخمیر اینولین منجر به کاهش pH روده می شود که شرایط مناسب برای رشد باکتری های اسید لاکتیک را فراهم می کند . بیشترین موادی که به عنوان پربیوتیک در تغذیه انسان ها و حیوانات مورد بررسی قر ار گرفت ه اند، کربوهیدرات ها هستند. مشخص شده است که در میان کربوهیدرات ها تنها اینولین، الیگوفرکتوز، ترانس گالاکتوالیگوساکارید و لاکتوز را می توان به عنوان پربیوتیک اس تفاده کرد . در حال حاضر پربیوتیک ها بیشتر بر اساس توانای ی شان در افزایش رشد میکروارگانیسم های تولیدکننده اسیدلاکتیک انتخاب می شوند .
پروبیوتیک ها
هنگامی که صحبت از بکار گیری پروبیوتیک ها - محصولات زنده میکروبی - در جیره غذایی ماهیان می شود، هدف متاثر نمودن فعالیت میکروبی موجود در دستگاه گوارش ماهی و میگو و در نتیجه کاهش بیماریهای ماهی و میگو و آلودگی های استخر پرورش ماهی و میگو می باشد.پروبیوتیک ها نه تنها اثرات منفی آنتی بیوتیک ها را ندارند بلکه نقش مهمی در افزایش بهره وری ، تولید و کاهش درصد تلفات ماهی و میگو دارا می باشند .
پروبیوتیکها، مواد تولید شده توسط باکتری ها و ترکیبات گیاهی، می توانند به طور مستقیم مکانیسم های دفاعی اولیه را از طریق اثر بر گیرنده ها و ژن های مسئول فعال سازند. ترکیب و اجزای فرآورده های پروبیوتیکی و طبقه بندی پروبیوتیک ها تاکنون سویه های زیادی جهت استفاده در تغذیه دام ، طیور و آبزیان به عنوان پروبیوتیک معرفی شده است و با بهره گیری از مهندسی ژنتیک و دانش بیوتکنولوژی،سویه های مؤثرتر و بهتری نیز تولید خواهد شد.
ولی به طور کلی پروبیوتیک ها از لحاظ نوع سویه میکروبی مؤثرشان به سه گروه تقسیم می شوند، پروبیوتیک های باکتریایی، قارچی و مخمری. دفتر مواد غذایی و مطالعه دارویی آمریکا و انجمن رسمی کنترل مواد غذایی، برای متمایز نمودن میکرو ارگانیسم های مفید و مضر، لیست گونه هایی از میکروارگانیسم را ارائه نموده است که میتوان آنها را با مواد غذایی مصرف نمود.
یک پروبیوتیک موثر باید در شرایط محیطی مختلف و متفاوت، خاصیت خود را حفظ نموده و در اشکال مختلف به صورت فعال باقی بماند. بنابراین، باید ویژگی ها و مشخصات ذیل را دارا باشد: 1. به عنوان یک محصول زنده امکان تولید آن در سطح صنعتی موجود باشد. .2 در انبار و محل مصرف در مزارع به مدت های طولانی قابل نگهداری باشد و ثابت باقی بماند.3 در روده تأثیر خود را حفظ نماید.4 .برسلامتی میزبان تأثیر مثبت داشته باشد .
یک میکروارگانیسم به منظور داشتن فعالیت مناسب و مطلوب باید با غلظت مناسب و کافی در جیره غذایی مصرف شود. بسیاری از میکروبیولوژیست ها دریافته اند میکروارگانیسم هایی که با غلظت های کمتر از 106 تا107 واحد تشکیل دهنده کلنی در هر گرم از فلور روده وجود دارند، توانایی ایجاد تعادل بین خود و باکتری های ساکن در فلور روده ای را نداشته و نمی توانند یک فعالیت مناسب و هم چنین، اثر قابل قبولی بر میزبان داشته باشندضمناًً. میکرو ارگانیسم های مورد استفاده در ساخت پروبیوتیک ها نباید بیماری زا و مسمومیت زا بوده و برای سلامتی انسان مشکلی را ایجاد نمایند.
پروبیوتیک ها غذای کمکی اند که آنزیم های جانبی آن ها می تواند باعث افزایش فرایند هضم شود. این میکروارگانیسم ها نه تنها باعث کاهش میکروب های بیماری زا در محیط و موجود زنده می شوند، بلکه با ایجاد و تقویت میکروارگانیسم های مفید موجود در دستگاه گوارش، موجبات سلامتی و یا افزایش میزان رشد را در موجودات زنده فراهم می آورند.
اشکال و میزان مصرف پروبیوتیک ها
به طور کلی پروبیوتیک ها دراََشکال گوناگونی مثل آرد، خمیر، کپسولی، لقمه خوراکی و یا مایع به مصرف دام، طیور و آبزیان می رسد. ولی در مصرف این مواد باید بسیار دقت کرد چون عواملی مانند میزانکُُلر آب، دمای آب، میزان املاح معدنی موجود در آب و خوراک، وجود آنتی بیوتیک ها و بعضی از داروها در خوراک و عوامل دیگر بر توانایی حیاتی این میکروب ها مؤثر است. اغلب از آب پنیر به عنوان حامل مناسبی برای پروبیوتیک های باکتریایی استفاده می شود. پروبیوتیک های مخمری به همراه روغن ها نیز قابل مصرف هستند. هم چنین، محصولات میکروبی قارچی به همراه تولیدات جنبی غلات به مصرف می رسند.
بعضی از تولیدات میکروبی به طور روزانه مصرف می شوند و دسته ای دیگر در یک دوره زمانی طولانی تر - مثلا هفته ای یک بار - مورد مصرف قرار می گیرند. درمورد میزان مصرف انواع پروبیوتیک ها توصیه های مختلفی شده ست. بر حسب میزان غلظت و تراکم میکروب فعال در واحد وزن پروبیوتیک، میزان مصرف آن تعیین می شود. پروبیوتیک لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس یک گونه از هشت جنس اصلی لاکتوباسیلوس است و شاید شناخته شده ترین گونه در بین لاکتوباسیلوس ها باشد.
