بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بهره وري انرژي در سیستم تولید ماهیان گرمابی در استان خوزستان
چکیده رشد فزاینده و روز افزون جمعیت جهان، تامین غذا و دستیابی به منابع جدید غذایی را به یکی از مهمترین دغدغه هاي کشورها مبدل ساخته است. با در نظر گرفتن ماهی به عنوان تامین کننده بخش مهمی از پروتئین مورد نیاز بشر، تحقیقی در سال 1390-91 بر روي بررسی شاخص هاي انرژي و اقتصادي در سیستم تولید ماهیان گرمابی در استان خوزستان انجام گرفت که هدف از این تحقیق سنجش و ممیزي کارآیی و چگونگی سیر مصرف انرژي و رسیدن به مصرف بهینه انرژي و نقاط قوت و ضعف در مزارع پرورش دهنده ماهیان گرمابی بود. این تحقیق در قالب طرح ترتیبی - فاکتوریل و در سه تکرار صورت پذیرفت که تیمارهاي مورد بررسی به ترتیب از نظر سه منطقه مورد بررسی شامل شوش، اهواز و شوشتر(عامل اول) و سطح استخرهاي پرورش ماهی در مساحت 10000، 20000 و 50000 مترمربعی ( عامل دوم) و دارا یا فاقد بودن سیستم هوادهی (عامل سوم) می باشند. نتایج به دست آمده نشان داد که استفاده از سیستم هاي هوادهی در کنار عدم افزایش انرژي هاي نهاده (ورودي) تا حدود 30 درصد موجب افزایش انرژي ستاده(خروجی) نسبت به استخرهاي فاقد این سیستم شده که این افزایش تولید به نوبه خود موجب افزایش درآمد شد. همچنین پرورش ماهی در استخرهایی با مساحت 20000 مترمربع به دلیل تخصیص یکسان در سطح واحد پرورشی میزان کمتري انرژي مصرف کردند. بنابراین پیشنهاد می گردد براي داشتن بیشترین میزان بازده و بهره وري را در شاخص هاي انرژي و اقتصادي از دستگاه هاي هوادهی در استخرهاي پرورش با مساحت دو هکتار استفاده شود.
کلمات کلیدي: بهره وري انرژي – پرورش ماهی – هوادهی.
مقدمه
در دهه اخیر با افزایش تعداد متقاضیان تکثیر و پرورش آبزیان در کشور از یک طرف و ورود فناوریها، ماشین آلات و تجهیزات مختلف از کشورهاي پیشرو و افزایش سطح دانش، تجربه و مهارت بهره برداران از طرف دیگر، افزایش چشمگیري در راندمان تولید به خصوص در بخش ماهیان گرم آبی ایجاد شده و آبزي پروري مکانیزه به شکل واقعی آن، در کشورمان در حال شکل گیري است. یکی از راهکارهاي تولید مناسب و اقتصادي مواد غذایی و کشاورزي بهره گیري از علوم مهندسی کشاورزي میباشد. از جمله این رشتههاي علمی، مکانیزاسیون کشاورزي می باشد که در بخشهاي گوناگون از مزرعه تا تولید محصول نهایی است (خام یا فرآوري شده) که به دست مصرف کننده میرسد. به طور خلاصه مکانیزاسیون در صنعت آبزي پروري عبارت از فرآیند ایجاد تغییرات کیفی در واحدهاي تولید آبزیان با استفاده از ادوات، تجهیزات و فناوري هاي نوین و پیشرفته در راستاي ارتقاء سطح بهره وري می باشد(بی نام، 1386 و پیغان و مشایی، .(1387
چگونگی مصرف انرژي یکی از مهمترین فاکتورها در سنجش سیستمهاي کشاورزي میباشد، که قسمت قابل توجهی از آن جهت انجام عملیات کشاورزي و مصرف سوختهاي فسیلی بکار میرود. تولید و پرورش ماهیان گرم و سرد آبی به همراه محصولات گلخانه اي و صنایع تبدیلی و فرآوري مواد غذایی مرتبط و وابسته به کشاورزي میباشند(سیفی و همکاران، .( 1387 در همین راستا با در نظر گرفتن میزان انرژي مصرفی به عنوان عامل تاثیر گذار در میزان بهره وري انرژي روي و همکاران ( (2002 در پژوهشی به بررسی رابطه بین اندازه مزرعه و تأثیر آن در بهره وري پرداختند. داده هاي این پژوهش که از 79 مزرعه نمونه با مساحت 0/8 تا 60 هکتار گردآوري شد و نتایج نشان داد که ارتباط مثبتنسبتاًو نیرومندي بین اندازه مزرعه و میزان بهره وري آن وجود دارد. حجی((1383 نتایج پژوهش بهره وري کل عوامل تولید مزارع گرمابی و سردابی نشان داد که بین بهره وري کل عوامل تولید مزارع گرمابی سردابی تفاوت معنی دار وجود ندارد.
لیکوئید (1982 ) بر مبناي تحقیقات خود اعلام داشت که ماهی از 100 درصد انرژي ورودي 48 درصد را جهت تنفس، 30 درصد را جذب بدن و حدود 22 درصد را از طریق مدفوع مصرف می کند. این نتایج نشان می دهد حدود یک سوم از انرژي ورودي به عملکرد مفید (بهره وري) تبدیل می شود. در تحقیقی که توسط لی (1986) بر روي میزان انرژي مصرفی در پرورش ماهی صورت پذیرفت نتایج بیانگر وجود 95 درصد انرژي ورودي و غیر تجدید پذیر می باشند. به عبارت دیگر حدود 4-3 درصد انرژي بیولوژیکی و حدود 1 درصد از کل انرژي مصرفی توسط خورشید تولید می شدند و مابقی انرژي به صورت انرژي حاصل از کود یا فسیلی تولید شده است. خیاطی و مشعوفی (1386) در پژوهشی به اندازه گیري بهره وري کل عوامل تولید و بررسی عوامل مؤثر بر آن در مزارع پرورش ماهی استان گیلان پرداختند. که نتایج تحقیق نشان داد بین بهره وري کل عوامل در مزارع گرمابی و سردابی تفاوت معنی داري وجود دارد. عواملی همچون ارزش تولید به هزینه غذا، مساحت مفید مزرعه، بیوماس اولیه و بیوماس نهایی در مترمربع داراي تأثیر مثبت بر بهره وري هر دو گروه از مزارع می باشند. محققان کانادایی (2005) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که پرورش ماهی بیشترین هزینه هاي تولید مربوط به هزینه هاي انرژي مصرفی می باشد که بطور فزاینده این هزینه بطور مستقیم و غیر مستقیم در اثر مصرف انرژي به وجود می آید، ولی تاکون (1987) اعلام داشت که هزینه هاي غذا و تغذیه بیشترین تاثیر را در هزینه هاي کلی پرورش ماهی دارند.
مواد و روشها
در این آزمایش از طرح آماري ترتیبی یا آشیانه اي استفاده و در مزارع پرورش ماهی استان خوزستان به اجرا در آمد. عامل اول سه شهرستان اهواز، شوشتر و شوش به عنوان شهرهایی با بیشترین تعداد حوضچه پرورش ماهی و عامل دوم شامل 3 سطح بهره برداري در مساحت هاي 10000، 20000، 40000 متر مربعی و عامل سوم عبارت اند از استخر داراي سیستم هوادهی و فاقد هوادهی می باشد، مورد بررسی قرار گرفتند. بر مبناي تفکیک عامل هاي مورد بررسی تعداد مناسبی از مزارع پرورش ماهی در استان شناسایی شد و اطلاعات در دو گروه میدانی و کتابخانه اي جمع آوري گردید. جمع آوري اطلاعات میدانی از طریق مصاحبه، مشاهده و تکمیل پرسشنامه انجام شد. در هر کدام از تکرارها و تیمار ها براي اندازه گیري منابع مصرفی (انرژي نهاده) از 3 نفر بهره بردار اطلاعاتی در قالب پرسش نامه جمع آوري گردید. در تجزیه و تحلیل آماري، میانگین تیمارها با استفاده از نرم افزار MSTATC آنالیز گردید. نمودارها با نرمافزار Excel رسم شد و از آزمون f و مقایسه میانگین ما به روش دانکن در سطح %5 خطا استفاده گردید. شاخص هاي مورد ارزیابی به شرح ذیل می باشد.
- انرژي مصرفی (انرژي نهاده)
مقدار انرژي مورد نیاز براي تولید محصول در واحد سطحاست معمولاً بر حسب مگاژول بر هکتار بیان می شود.
- انرژي خروجی ( انرژي تولیدي)
مقدار انرژي محصول که شامل انرژي متابولیکی موجود در ماهی بوده و بر مبناي انرژي تولیدي در واحد وزن بر اساس جداول به صورت مگاژول بر هکتار بیان می شود.
- مقدار افزوده انرژي(NEG) 4
که حاصل تفاضل بین انرژي خروجی و انرژي داده شده به سیستم میباشد که همواره بیشترین مقـدار ایـن عدد مطلوب است و واحد آن میباشد که در رابطه با ایـن تحقیـق ایـن واحـد بـه صـورت خواهد بود.
- نسبت انرژي(ER) 5
نسبت انرژي عبارت است از انرژي خروجی (تولیدي) سیستم به انرژي ورودي (نهادههـا) کـه ایـن شـاخص وضعیت نهاده انرژي نسبت به ستاده انرژي را مشخص میکند.
- بهره وري انرژي تولید
بهره وري انرژي تولیدي نشان میدهد که به ازاي هر مگـاژول ورودي در سیسـتم چنـد کیلـوگرم محصـول بدست میآید و شاخص مناسبی براي ارزیابی بهره وري سیستم و مقایسه آن میباشد و رابطـه مسـتقیم بـا شاخص ER دارد.
: Y محصول تولید شده به کیلوگرم
: E انرژي مصرف شده به مگاژول
