بخشی از مقاله
چکیده
یکی از روشهای شناخت خاک، مطالعه پیدایش و تکامل خاک است که منجر به فهم بهتر فرآیندهای تشکیل و تکامل خاک میشود و با استفاده از ردهبندی خاک میتوان به روشهای بهتر مدیریتی خاک پیبرد. هدف از این مطالعه رده بندی خاک های منطقه جازموریان با استفاده از خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و سطوح ژئومورفیک است که با موفقیت انجام گرفت.
رژیم حرارتی و رطوبتی منطقه، به ترتیب هایپرترمیک و اریدیک میباشد. سطوح حفر پروفیل به ترتیب از مخروط افکنه به سمت پلایا بوده که شامل راس، میانه، قاعده مخروط افکنه، دشت دامنهای، پوسته نمکی، سطح پف کرده نمکی و سطح پف کرده نمکی با سدیم میباشد. در اثر حرکات مویینه املاح دارای سطوح نامنظمی میباشد، از لندفرم مخروط افکنه به سمت پلایا بر میزان شوری افزوده شده و بافت خاک نیز سنگین تر گردیده است.
مقدمه
پستی و بلندی به طور غیرمستقیم و از طریق تاثیر بر اقلیم و موجودات زنده بر پیدایش خاک موثر است، همچنین تاثیر قابل توجهی در توزیع و تشکیل خاک داشته و برنفوذپذیری آب، ثبات و نحوهی قرار گرفتن قسمتهای مختلف سنگ بستر اثر میگذارد - نوید و ابطحی، - 1380، بنابراین ارتباط نزدیک و متقابلی بین موقعیت ژئومورفولوژی و نحوهی تشکیل و تکامل خاک وجود دارد
علاوه براین، عامل پستی و بلندی تاثیر قابل توجهی بر روی مشخصات خاکهای هر منطقه دارد، این عامل بهوسیله شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریای آزاد بر روی مشخصات خاکها تاثیر میگذارد بهطوریکه بر روی شیبهای تند خاکهایی با تحول کمتر و بر روی شیبهای متوسط خاکهایی با تحول نسبتا متوسط و بر روی شیبهای با درجه کم و اراضی مسطح، خاکهایی با تکامل بیشتر به وجود آمده است.
همچنین جذب و نفوذ آب به داخل خاک در اراضی مسطح بیشتر از اراضی شیبدار میباشد و با افزایش شیب حرکت آب بیشتر بصورت جریان سطحی میباشد ولی در اراضی مسطح یا مقعر ممکن است آبهای زیر زمینی در نزدیکی سطح خاک تجمع کند
بطور کلی از بالای شیب به طرف پایین شیب و سطوح پست، از درشتی بافت و میزان سنگریزه کاسته میشود به طوری که در سطوح پلایا اثری از سنگریزه وجود ندارد و بافت کاملا ریز است. اندازه پنداتهای گچی همراه با کاهش میزان سنگریزه به طرف پایین کم میشود. با ریزتر شدن بافت خاک در پلایا میزان شوری افزایش مییابد که افزایش شوری مربوط به شستهشدن املاح حاصل از هوادیدگی سازندهای اطراف توسط رواناب و تجمع آنها در پلایا میباشد
پلایاها معمولا به انواع مختلفی از پهنههای رسی همراه میباشند، تبلور نمک پدیدههای متفاوتی بر روی سطوح زمین مناطق پلایایی ایجاد میکند، بهعلاوه، خشک شدن پوستههای رسوبی غنی از نمک در پلایا، انبساط و انقباض نمکها در پی گرم-سرد شدن و خشک-مرطوب شدن نقش مهمی را در تکامل سطوح زمین ایفا میکند. با تکامل شکافهای ایجاد شده طی این فرآیندها پلیگونهایی تشکیل میشوند که گاها لبههای آنها برگشته است
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه باتلاق جازموریان یا جزموریان، حوضهای آبریز و دریاچهای به همین نام در عرضهای جغرافیایی 27 49 0/83 و 29 27 27 شمالی و طولهای جغرافیایی 58 32 46 و 58 54 6/11 شرقی درجنوب کوه شاهسواران کرمان واقع شده است.
حوضه آبریز جازموریان با وسعت 69 هزار و600 کیلومتر مربع، از لحاظ تقسیمبندی بخشی از حوضه مسدود میانی ایران به شمار میآید. نیمه باختری این حوضه به وسعت 35600 کیلومتر مربع در استان کرمان، و نیمه خاوری آن به وسعت 34000 کیلومتر مربع در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. حدود 34160 کیلومتر مربع از اراضی این حوضه را مناطق کوهستانی، و حدود 32400 کیلومتر مربع آن را دشتها و کوهپایهها، و حدود 3000 کیلومتر مربع باقیمانده را باتلاقها و شورهزارها تشکیل میدهد. به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلابهای شدیدی به راه میافتد که باعث میگردد تا آبهای حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کنند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیانهای بسیاری به بار میآورد
آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیمهای بیابانی به شمار میآید. بلندترین نقطه حوضه که در دیوارههای کوهستانی شمال آن واقع است، حدود 4400 متر از سطح دریا ارتفاع دارد؛ این ارتفاع در چاله جازموریان در نواحی مرکزی به حدود 350 متر کاهش مییابد و از آنجا مجدداً در جهت جنوب بر ارتفاع اراضی افزوده میشود تا آنکه به بلندیهای بشاگرد ختم میشود. میزان بارش سالانه در بلندیهای شمال حوضه جازموریان میان 500 تا 600 میلیمتر در نوسان است، در حالیکه در بخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود 100 میلیمتر در سال تجاوز نمیکند.
مطالعات صحرایی منطقه مورد مطالعه با استفاده از عکسهای هوایی1:50000 و همچنین نقشههای توپوگرافی 1:50000 و 1:250000،نقشههای زمین شناسی 1:250000 مورد بررسی قرار گرفت. پس از تفکیک سطوح مختلف زمینشناسی، جمعا 7 پروفیل در طول ترانسکت حفر، نمونهبرداری و تشریح شد. نمونهها به آزمایشگاه منتقل شده و پس از انجام آزمایشهای فیزیکو شیمیایی با سیستم طبقه بندی آمریکایی - 2014 - طبقه بندی گردیدند.
تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی نمونههای برداشت شده، ابتدا هواخشک شدند و سپس کوبیده شده و از الک دو میلیمتری عبور داده شدند تا بتوان تجزیه های معمول فیزیکی و شیمیایی را بر روی آنها انجام داد. بافت خاک به روش هیدرومتری - جی و بادر، - 1986، اندازهگیری pH گل اشباع به وسیله دستگاه pH سنج مدل جی وی، اندازهگیری هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک به وسیله هدایت سنج الکتریکی مدل جی وی انجام گرفت.
با قراردادن خاک اشباع در حرارت 105 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت، درصد وزنی رطوبت اشباع - SP - مشخص گردید. اندازهگیری کربنات کلسیم معادل با روش تیتراسیون برگشتی - پیج و همکاران، - 1992، اندازهگیری گچ از روش ترسیب با استون انجام گرفت. اندازهگیری پتاسیم و سدیم محلول به وسیله دستگاه نشر اتمی، اندازهگیری کلسیم و منیزیم محلول به روش تیتراسیون انجام گرفت. ماده آلی به روش والکی بلاک - 1996 - محاسبه گردید.
نتایج و بحث
جدول 1 برخی خصوصیات فیزیکی وشیمیایی خاکرخ های شاهد را نشان می دهد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاکها بهویژه بافت، شوری و نسبت جذب سدیم در سطوح مختلف ژئومورفیک متفاوت است؛ به این معنی که در سطوح مخروطافکنه مقادیر شوری و نسبت جذب سدیم کم است و در مقابل بافت خاک درشت تر است. به طرف سطوح پایین دست، روند تغییر خصوصیات بالا برعکس میگردد. همچنین به سمت مرکز حوضه درصد سنگریزه کاهش و به صفر می رسد. بهطوریکه در سطوح پوسته نمکی و سطوح پف کرده هیچ سنگریزهای در سطح قابل مشاهده نیست که بهدلیل مسطح شدن منطقه و قدرت حمل اندک سیلاب در سطوح پلایاست.
