بخشی از مقاله
چکیده
اسقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط محیطی و موقعیت جرافیایی است زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی و توسعه فیزیکی مورفولوژی شهری و امثال ان اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یه عامل منفی و بازدارنده عمل می کنند. مقاله پیش رو مطالعه ای در رابطه با تاثیر ژئومورفولوژی و پدیده های ژئومورفیک درونی و بیرونی بر پدیده مهم مکان گزینی شهرها است. دراین رابطه مطالعه موردی ای راجع به گسترش محله حصیراباد بر روی ارتفاعا ت کارون در شهرستان اهواز صورت گرفنه شده است . روش مورد استفاده ، روش کتابخانه ایست .النهایه با بهره گیری ا ز نقشه های هوایی و زمین شناسی و ترسیم منطقه مورد نظر با ابزار اتوکد ، به این نتیجه رسیده ایم که مکا ن گزینی درستی در منطقه حصیرابا د شهرستان اهواز صورت نگرفته است.
واژگان کلیدی: ژئومورفولوژی، برنامه ریزی شهری ، مکان گزینی شهر ، حصری آباد .
مقدمه
نیاکان ما در گذشته در مکان گزینی شهرها بیشتر به تجربه تکیه داشتند که در بسیاری از مواقع با علم روز هماهنگ نبود ولی امروزه زند گی ساده ان زمان به زندگی پیچیده شهری تبدیل شده است ومردم شهرهای پیشرفته وصنعتی با سیستم فاضلاب ومترو واسمانخراش و....مأنوس شده اند .در زمان های قدیم اگر مکانی دور از دسترس سیل بود یا موقعیت پناهگاهی ویا سوق الجیشی می داشت سایر عوامل موثر در مکان گزینی شهر راتحت الشعاع قرار می داد ویا مورد بی توجهی قرار می گرفت1 اما در عصر جدید ژئومورفولوژی شهری برای مسولان ومردم اهمیت زیادی دارد ود ر صورت غفلت وبی توجهی به ان خسارات جبران ناپذیری را ب ه دنبال خواهد داشت امروزه ساختمان ها ابعاد وسیعی به خود گرفته اند شهرها وسعت قابل توجهی پیدا کرده اند ودر حاشیه اکثر شهرها تاسیسات صنعتی توسعه یافته اند
بنابراین کوچیک مسامحه واشتباه در شرایط کنونی ممکن است خسارات جبران ناپذیری را به بار اورد البته لازم به ذکر است که برخی پدیده ها ژئومورفولوژیکی نه تنها همیشه به عنوان مخرب وباز دارنده در استقرار وتوسعه شهرها محسوب نمی شوند بلکه اگر برنامه ریزان شهری اگاهی کامل از نوع وکاربرد همه جانبه ژئومورفولوژیکی این پدیده ها داشته باشند ان ها را به عواملی مثبت در استقرار وتوسعه شهر ها تبدیل خواهند ساخت واستفاده بهینه ومع قول از ان ها عمل خواهند
مبحث اول : زمین شناسی استان خوزستان و تشکیلات ساختاری ژئومورفولوژی
الف - زمین شناسی استان خوزستان
استان خوزستان بر اساس تقسیمات زمین شناسی ساختاری ایران در زون های ساختاری دشت خوزستان زاگرس چین حورده وزاگرس مرتفع قرار دارد .دشت خوزستان شامل قسمتی از دشت وسیع بین النهرین است که جزئی از پلاتفرم عربی محسوب می شود .دشت خوزستان از نظر ساختمانی ساده بود ومنحصر به چین خوردگی های بسیار ملایم یا محور شمالی -جنوبی است که از محور چین خوردگی کلی پلاتفرم عربی تبعیت می کند وتشکیلات دوران اول تا سوم در ان وجود دارد تشخیص حد دشت خوزستان با منطقه زاگرس چین خورده ازنظر تغییرات رخساره کاملا مشخص نیست زیرا رسوبات کولابی نئوژن که ضخامت ان به طرف مغرب بیشتر می شود هر دوقسمت را باوضعیت پوشانیده است .واحد ساختمانی زاگرس چین خورده با پهنای در حدود 150تا 250 کیلومتر در جنوب غرب ایران واقع است وروند عمومی ان شمال غرب به جنوب شرق می باشد و در ان رسوبات پالئوزوئیک ومزوزوئیک وترشی ر به طور هم شیب روی هم قرار دارند3
این واحد ساختمانی طی سه مرحله تکامل یافته است : مرحله پلاتفرم،مرحله بزرگناودیس - تریاس-میوسن - ، مرحله پس از کوهزایی . رسوبات پالئوزوئیک ومزوزوئیک وترشیر به طور هم شیب بر روی هم قرار دارند این رسوبات پوشش های حاشیه قاره ای مشرق پلاتفرم عربستان را تشکیل می داده اند که در پیلوسن تغییر شکل یافته وچین خورده اند مرحله تکاملی این بخش زاگرس در سه مرحله به شرح زیر خلاصه می شود :
- 1 مرحله اولی یا مرحله پلاتفرم که از اینفراکامبرین تاتریاس میانی طول کشید ه وطی ان رسوباتی مشابه با ایران مرکزی والبرز برجای گذاشته است در این مدت بخش های از زاگرس از اب خارج بوده است زیرا رسوبات سیلورین تاپرمین در بعضی از نقاط حتی در حفاری های نفتی یافت نشده است
- 2 در مرحله بزرگ ناودیس میوسن زاگرس از سایر مناطق ایران جدا شده وبه صورت حوضه فرورفته ای که دائم ا در حال نشست بوده در امده است ودر ان رسوبات مزوزوئیک تا نئوژن باضخامت بیش از 10000متر روی هم انباشته شده اند .
- 3 در مرحله جدید با مرحله پس از کوهزایی همزمان با ته نشینی کنگلومرای بختیاری طی مرحله میو- پلیوسن زاگرس وبه عبارتی تمام فلات ایران فازکوهزایی پاسادنین را پشت سر نهاده است - اوایل پلتیستوسن - وبه این ترتیب کنگلومرای بختیاری چین خورده است.4
ب - تشکیلات زمین شناسی استان خوزستان
2 نگارش ،حسین,کاربرد ژئومورفولوژی در مکان گزینی شهرها و پیامدهای آن، مجله جغرافیا و توسعه ، نوبت بهار و تابستان، .1382
3 جمعی از نویسندگان ، طرح راهبردی توسعه و عمران جامع شهر اهواز ، - مطالعه تفصیلی - نشر عرصه مهندسین مشاور معماری و شهرسازی ، بهار .89 4 ژئوسایت مناطق نفت خیز جنوب نخستین همایش زمین شناسی ایران سازمان واکتشافات معدنی کشور . www.gsi.ir
جایگاه ساختاری استان خوزستان در ایالت زمین ساختی -رسوبی زاگرس است که تاریخچه رسوبی وساختاری ویژه ای بران حاکم است .بخش کوهستانی خوزستان نمونه ای از توده های کوهستانی چین خورده یکپارچه است که به لحاظ داشتن ویژیگیهای سنگی وساختاری خاص زاگرس چین خورده نام دارد .ولی در جبهه جنوب باختری این کوهستان به ویژه در پیرامون مسجدسلیمان جنوب غربی رامهرمز وکوه رگ سفید ودر پهلوی جنوبی تاقدیس اهواز راندگی هایی به
سمت جنوب باختر وجود دارد که گاه جابه جایی در خور توجه دارند به همین رونام زاگرس چین خورده -رانده شده مناسب تر از زاگرس چین خورده است
.سازند های زمین شناسی موجود:
-1سازند میشان
-2سازند اغاجاری
-3 سازند بختیاری
مبحث دوم : بررسی توپوگرافی استان خوزستان و شهرستان اهواز
الف - توپوگرافی استان خوزستان : استان خوزستان بامساحتی برابر 64664 کیلومتر مربع بین 30درجه و5 دقیقه تا 32درجه و30 دقیقه عرض شمالی و47 درجه و40 دقیقه تا 49 درجه و 50 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است .این استان از شمال به استان لرستان از غرب به کشور عراق وایلام از جنوب به خلیج فارس و از شرق به استان های چهارمحال وبختیاری وبویر احمد وکهکیلویه محدود است .این جلگه سرزمینی صاف و بی عارضه وتقریبا مستطیل شکلی است که عرض بخش شمالی ان حدود 110 کیلومتر وفاصله بخش شمالی از دریا 200 کیلومتر می باشد ارتفاع بخش شمالی از از سطح دریا 180 متر است .شیب عمومی جلگه خوزستان حدود 60 سانتیمتر در هر کیلومتر است یگانه ارتفاع داخلی خوزستان یک رشته ارتفاعات پست و تپه هایی است که در م رکز خوزستان
