بخشی از مقاله
چکیده
در بازدید از اکثر فضای باز مدارس، این حس در بازدیدکننده به وجود می آید که فضای باز مدرسه، محیطی جدای از مدرسه است. پژوهش حاضر، در پی دستیابی به رابطه بین خلاقیت دانش آموزان در حال تحصیل دوره ابتدایی استان یزد با فضای باز مدارسی که دارای عناصر خاصی از جمله فضای سبز فکر شده، آلاچیق، راه های مارپیچ و... با عنوان مدارسی که دارای فضای باز کارشده اند، می باشد.
روش پژوهش به شکل میدانی، از نوع روش تحقیق همبستگی می باشد. نمونه مورد مطالعه شامل 1140 نفر به شکل دو گروه 570 نفره از دانش آموزان دو نمونه مدارس با فضای باز کار شده و مدارس با فضای باز کار نشده است. از دانش آموزان شش پایه هر مدرسه در مورد فضای باز ایده آل پژوهش به عمل آمده است.
از دستاوردهای پژوهش می توان به استفاده از عناصر طبیعی، مصنوع، تنوع فضایی و... در گفتار نوشتار و ترسیم کودکان اشاره کرد. استفاده از عناصر طبیعی در اکثر گفتار نوشتار و ترسیمات به وفور دیده شده است اما خلاقیت در دانش آموزان زمانی روی کار آمد که علاوه بر آنچه در فضای باز مدرسه شان وجود داشت به دنبال بیان چیز جدیدتری بودند. نتایج نشان داد بین خلاقیت دانش آموزان و استفاده از موارد فوق در گفتارهای ترسیمی و نوشتاریشان رایطه معناداری وجود دارد.
مقدمه
تصور غالب موجود درباره مدرسه در میان برنامه ریزان ، تصمیم گیران ، مدیران و طراحان مدرسه ، تنها کلاس های درس است که در کامل ترین صورت با سالن های اجتماعات ، آزمایشگاه و فضای ورزشی تلفیق شده است . حیاط های پوشیده شده با آسفالت به همراه برخی عناصر و تجهیزات محدود برای بازی و فعالیتهای فیزیکی ، تصویری است که در تمامی مدارس کشور کمابیش به چشم می خورد. در این تصویر آنچه از نظر دور مانده و به آن توجهی نشده است، موضوع فضای باز مدارس است.
در شرایط فعلی، حیاط مدارس مکانی جدای بنای مدرسه محسوب شده و ادامه روال کلاس های درس نمی باشد. این بستر فاقد انسجام و هویت لازم بوده و به ارضای کامل نیازهای آموزشی، بازی و استراحت دانش آموزان برای ظهور جنبه های مفید روانی کودک نمی پردازد. این درحالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا به این بستر به عنوان عاملی مجزا و مستقل از خود ساختمان مدرسه نگریسته نمی شود بلکه فضای باز عنصری از مدرسه است که در فرآیند یادگیری نقش بسزایی ایفا می کند.
حیاط باز مدارس عرصه تعاملات و روابط قوی احساسی و ادراکی دانش آموزان تلقی شده و از آن به عنوان بستر تخلیه انرژی و کسب مهارت ها نگریسته می شود. بررسی ها نشان می دهد دانش آموزان ابتدایی به طور متوسط روزی %25-20 حضور خود را در مدرسه را در فضای باز می گذرانند که در پایان دوره ابتدایی، حدود 1800 ساعت یا 257 روز را در فضای باز صرف کرده اند.[1] تجارب دو دهه اخیر نشان می دهد که کیفیت یادگیری کودکان ارتباط مثبت و مستقیمی با افزایش کیفیات محیطی مدارس دارد.
جامعه آماری را دانش آموزان در حال تحصیل شش پایه دبستان دخترانه یزد تشکیل می دهند که تعداد آن حدود 1140 نفر است. حجم نمونه از 570 دانش آموز که در مدارسی که فضای باز کار شده - راه های مارپیچ، فضای بازی، آلاچیق و... - داشتند و به همین شکل از 570 دانش آموزی که در مدارسی با فضای باز کار نشده از شش کلاس پایه اول تا ششم تحقیق به عمل آمده است.
روش تحقیق
این مقاله با روش تحقیق همبستگی است و فنون گردآوری داده ها بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی است و با استفاده از نرم افزار اکسل و اس پی اس اس فنون تحلیل داده ها انجام پذیرفت. بدین منظور با توجه به آمار اداره کل ناحیه دو آموزش و پرورش استان یزد در سال تحصیلی 94- 93 تعداد 59 واحد دبستان دخترانه در ناحیه دو یزد بوده است، از این تعداد 12 دبستان، به شکل 6 دبستان با فضای باز کار شده و 6 دبستان با فضای باز معمولی مورد بررسی و نظر سنجی قرار گرفته است،
انتخاب دبستان های مورد مطالعه به طور تصادفی در سطح ناحیه دو آموزش و پرورش شهر یزد با دریافت مجوز از ادارات مربوطه و مشورت با واحد پژوهش آموزش و پرورش ناحیه دو یزد صورت پذیرفته است. در شرایط یکسان با استفاده از بیان موضوع فضای باز ایده آل از دانش آموزان، از سه پایه اول، دوم، سوم به شکل ترسیم و سه پایه چهارم، پنجم و ششم به شکل نوشتار پژوهش به عمل آمد. از نتایج این تحقیق می توان، ضوابط طراحی کالبد فضای باز به منظور ارتقای خلاقیت دانش آموزان را استخراج کرده و آن را در مدارس نوساز استفاده کرد.
اهداف به قرار زیرند:
1. تبیین رابطه بین نوع کالبد فضای باز مدارس با میزان خلاقیت دانش آموزان
2. دستیابی به رابطه بین عناصر طبیعی - مانند آب، گیاه، آسمان و موجود زنده و... - با میزان خلاقیت دانش آموزان
3. دستیابی به رابطه بین عناصر مصنوع - مانند، نور پردازی، مبلمان مدرسه از جمله پرچم، سطل زباله و...، مجسمه و توجه به رنگ و فرم کالبد حیاط و... - با میزان خلاقیت دانش آموزان
چارچوب مفهومی فضای باز
از مجموعه فضای آموزشگاه، محوطه مدرسه اولین محل برخورد دانشآموز با فضای آموزشی است. فضای یک مدرسه شامل ساختمان - زیربنا - و محوطه - فضای باز - است. بخش از فضای مدارس فضای باز نامیده میشود که شامل قسمتهائی از قبیل محل تجمع و صف دانشآموزان، زمین ورزشی یا بازیهای گروهی، فضای سبز، راههای ارتباطی، آبخوری ها و پارکینگ باشد
فضای باز در فرهنگ لغت آکسفورد، از ترکیب حیاط با واژه مدرسه با عنوان های متفاوتی چون: زمین مدرسه، زمین بازی و یا محیط یادگیری بیرونی آورده شده است و به محیطی از زمین اطلاق می شود که برای هدفی خاص مورد استفاده قرار می گیرد.
فضای باز پیرامون مدرسه به عنوان بخشی از فضای فیزیکی مدرسه نقش قابل توجهی در فرآیند یادگیری دارد.
دانش آموزان پس از یک جلسه فعالیت آموزشی، دقایقی را به عنوان زنگ تفریح از کلاس خارج شده تا رفع خستگی نموده و مجددا به کلاس برگردند. فضای باز دلنشین و زیبا به رفع خستگی و تخلیه انرژی دانش آموزان و تجدید قوای ذهنی و بدنی آنها کمک نموده و آنها را برای حضور در کلاس بعدی آماده می سازد و در نتیجه بازدهی آنان افزایش می یابد
در حقیقت، فضای باز مدرسه میدان شهری کودکان است، جایی که آن ها در آن بازی می کنند، صحبت می
کنند و با سایر کودکان ارتباط متقابل دارند و این پتانسیل منحصر به فرد را دارد که به عنوان یک مکان برای تجربه آزادی حرکت و بازی، خلاقیت، کشف و ارزش های اجتماعی دیده شود. قابلیت های فضاهای باز برای ارتباط با عناصر طبیعی و ارتباط های غیررسمی اجتماعی ، به مدرسه ویژگی های مثبتی همچون برتری از فضاهای ساخته شده مدرسه رامی دهد
فضای باز علاوه بر تامین فضایی برای فعالیت بدنی، گذراندن اوقات فراغت و انبساط خاطر دانش آموزان می تواند به عنوان ابزار کمک آموزشی دانش آموزان مورد استفاده قرار گیرد. طراحی مناسب فضای باز به صورت پنهان می تواند در امر آموزش و رشد خلاقیت به مدرسان یاری رساند و مشوق دانش آموزان در فعالیت های گروهی و تجربه اندوزی شود. [6] یکی از قطعی ترین شاخص های شادابی و پرورش خلاقیت، داشتن فضای باز کافی برای ساختمان آموزشی است.
محوطه مدرسه به منزله فضای باز با عملکردهای متنوع جسمانی، هنری، دینی، اجتماعی و روان شناختی از جایگاه ویژه ای نزد متخصصان، مدیران و متولیان امر آموزش و پرورش برخوردار است.
فضای باز مناسب :
- تخلیه خستگی و تجدید قوا در زنگ تفریح
- ایجاد بستر مناسب برای آموزش در فضای باز
- افزایش سطح یادگیری و پرورش خلاقیت
تصویر :1 تاثیر فضای باز مناسب مدارس بر بهبود فرآیند یادگیری
