بخشی از مقاله
چکیده
نمونهبرداری از منابع آب زیرزمینی و آب سطحی منطقه کرسیا ،دشت داراب ازَُ حلقه چاه و چشمه و آب رودخانه رودبال نشان داد که آبخوانهای منطقه عمدتا شیرین میباشند. جز در نواحی نزدیک به گنبد نمکی کرسیا که میزان هدایت الکتریکی - - Ecو همچنین به تبع آن میزان یون کلر بالا میباشد.در این مقاله عوامل مختلف شوری در آبخوانهای منطقه کرسیا داراب به روشهای هیدروشیمیایی - یونهای اصلی و فرعی - و به روش ایزوتوپی - اکسیژن18 و دوتریوم - مورد بررسی قرار گرفتهاست. با بررسیهای صورت گرفته مشاهده گردید که علت شوری در اغلب نمونهها عواملی غیر از انحلال نمک میباشد به جز سه چاه ٍُC،ٍC،ٍَC که به ترتیب در جنوب، شرق و غرب گنبد نمکی قرار دارند؛ و با بررسیهای که صورت گرفته شد از جمله استفاده ار نسبتهای عناصر و همچنین رسم نمودارهای مختلف عامل شوری در این چاهها انحلال نمک مشخص گردید. عواملی از قبیل پدیده اختلاط - - im xi ng در چاهها مورد بررسی قرار گرفته شد.که نتایج این بررسی بدین شرح است که سهم شورابه گنبد نمکی در چاههای پیرامون آن بسیار اندک است و این میزان اندک، هدایت الکتریکی را تا حدودی تحت تاثیر خود قرار داده ولی قادربه تغییر زیادی در نسبت Na/Cl نبوده است.
واژههای کلیدی: گنبد نمکی، کرسیا، شوری آبخوان
مقدمه
شور شدن آبهای سطحی و زیرزمینی از مهمترین چالش های رو به رشد حفظ منابع آبی در کشورهایی با موقعیت آب و هوایی گرم و خشک می باشد و این موضوع در ایران به علت درصد بالای رخنمون گنبد های نمکیبه یک بحران مبدل شده است. عملکرد گسلهایی مانند قطر-کازرون و کره بس در بخش جنوبی کشور و قرارگیری سازند تبخیری هرمز در این منطقه موجب رخنمون تعداد زیادی گنبد نمکی شده که تعداد زیادی از آنها در استان فارس واقع شدهاست.با توجه به اینکه استان فارس از قطب های کشاورزی ایران محسوب می شود و بخش اعظم آن در ناحیه خشک با مقدارپایین نزولات جوی قرار گرفته، مطالعه بر روی گنبدهای نمکی اهمیت دوچندان مییابد. ×
زمینشناسی منطقه
گنبد نمکی کرسیا در دشت داراب قرار گرفته است. این دشت یکی از غنی ترین دشت های ایران از لحاظ رخنمون سازند هرمز می باشد که گنبد نمکی کرسیا به عنوان مهمترین گنبد نمکی این دشت رخنمونی از این سازند را به نمایش می گذارد. دشت داراب، دشتی ناودیسی می باشد که در اثر عملکرد دو گسل در شمال شرق و جنوب غرب خود، به صورت آهیخته بوم - horst - در آمده است. گنبد نمکی کرسیا در منتهی الیه جنوب شرق یال جنوبی تاقدیس بسیار تکتونیزه شده و بهم ریخته میلک - Milak - قرار دارد. این تاقدیس در زون زاگرس بلند - High Zagros - قرار گرفته است و بخش جنوب شرق آن که در جنوب گنبد نمکی کرسیا قرار گرفته است، به نام کوه کرسیا شناخته می شود - شکل. - 1
مرز های جنوبی و غربی گنبد نمکی کرسیا را آبرفت دشت داراب تشکیل می دهد - شکل . - 1 این آبرفت در حاشیه های خود دارای بافت دانه درشت می باشد و به تدریج با حرکت به مرکز آن، بافتی دانه ریز پیدا می کند و در نهایت در انتهای خود مردابی می شود. این دشت، آبخوانی آزاد می باشد که تنها در بخشی از خود به صورت آبخوان محبوس در می آید. شیب این دشت به سمت مرکز آن می باشد و خروجی آن در جنوب دشت به نام تنگ خسویه - چرخی - ، آبهای شور را به سمت دشت خسویه هدایت می کند. این آبهای شور با نام رود شور نهایتا به رود کل و سپس خلیج فارس می ریزند.
گنبد نمکی کرسیا در بخشی از مرز جنوبی خود مخروط افکنه بزرگی را تشکیل داده است که نهایتا به سمت دشت در جنوب شرق متمایل می شود. گنبد نمکی کرسیا در مرزهای شرقی و شمالی خود با سازندهای تاقدیس میلک در تماس می باشد. عمده مرز های شرقی این گنبد نمکی را ارتفاعات سازند آهکی تربور احاطه کرده است - شکل . - 1 دو گسل نرمال معرفی شده در اطراف گنبد نمکی کرسیا از این سازند عبور می کند. این سازند در شمال گنبد نمکی با رادیولاریت هم مرز می باشد. این رادیولاریت ها در شمال گنبد نمکی کرسیا در اثر فرسایش به دو بخش تقسیم شده اند به نحوی که مهم ترین آبراهه ورودی به گنبد نمکی کرسیا از میانه این دو بخش می گذرد و بنابراین بستر این آبراهه را رادیولاریت های نفوذناپذیر تشکیل شده است. بخشی از این رادیولاریت ها که به رنگ های تیره رخنمون دارند در بستر دره کرسیا در جنوب شرقی گنبد نمکی کرسیا قرار دارند. این دره کوچک که از جنس سازند آهکی تربور می باشد، بخشی از رواناب های شمال گنبد نمکی کرسیا را نیز جمع آوری می کند.
نتایج و بحث :
-1 توزیع مکانی شوری در منطقه
از منابع آب اطراف گنبد نمکی کرسیا شامل 84 نقطه چاه، چشمه، آب رودخانه نمونهبرداری صورت گرفته-است که17 نمونه برای آنالیز عناصر فرعی و کمیاب و 6 نمونه برای آنالیز ایزوتوپی به آلمان فرستاده شد. اطلاعات مربوط به آنالیز یونهای اصلی این 17 نمونه در جدول 1 قابل رویت میباشد.نمونهها بر اساس هدایت الکتریکی و همچنین غلظت کلر تقسیم شدهاند. که در شکل 2و3 قابل مشاهده میباشد. بررسی نقشه هدایت الکتریکی که بر اساس دادههای اردیبهشت 92 و اردیبهشت 93 تهیه شدهاست نشان میدهد که در دامنه ارتفاعات شمالی منطقه و همچنین بخشی از دامنه ارتفاعات غربی مقادیر هدایت الکتریکی پایین بوده که نشانگر نزدیکی این نقاط به مناطق تغذیه است.
حداقل هدایت الکتریکی آبهای زیرزمینی منطقه مورد بررسی 0,4 میلی موس بر سانتی متر و حداکثر آن 6,5 میلی موس بر سانتی متر تعیین شده است. البته هدایت الکتریکی مربوط به شورابههای چشمه های روی گنبد حدود 100 در نظر گرفته شدهاست. همانطور که در شکل 2 مشاهده میگردد چاههای نزدیک به گنبد نمکی هدایت الکتریکی بالاتری نسبت به چاههای دورتر از گنبد دارند و هرچه از گنبد نمکی فاصله میگیریم EC کاهش مییابد. روند افزایش و کاهش Cl نیز با روند تغییرات EC مطابقت دارد - شکل. - 3
