بخشی از مقاله
بیان مسأله و هدف پژوهش: نیاز آدمی به غذا، از حیاتیترین نیازهای روزمره او بوده که از بدو تولد تا مرگ همراه جدا ناپذیر او خواهد بود تا جایی که انبیاء و اولیاء الهی نیز مستثنی از این قاعده نبوده اند. بدون شک تغذیه سالم مطابق با آموزههای دینی نقش تأثیر گذاری در سلامت جسم و روح فرد بهعلت اثر متقابل میان این دو بعد داشته و انسان را در مسیر رسیدن به تکامل و نیل به حیات طیبه دنیوی و اُخروی یاری خواهد نمود. تأثیر تغذیه بر سلامت جسم انسان امری واضح است امّا به اثر تغذیه بر سلامت معنوی آدمی کمتر توجه شده است.
روش و چگونگی انجام پژوهش: در این مطالعه پس از تبیین سلامت معنوی و رویکرد کنونی بشر از جمله سازمان بهداشت جهانی به آن و اشتراک و افتراق آن با سلامت معنوی در اسلام، با مروری بر آیات قرآن و احادیث معصومین - ع - و یافتههای دانش بشری پیرامون تغذیه و تأثیر آن بر جسم و روان، تأثیر تغذیه بر سلامت معنوی مورد بررسی قرار گرفته است.
یافتهها و نتیجهگیری: در این مقاله، پس از بیان اصول کلی مرتبط با تعامل جسم و روح آدمی، به طرح برخی از ابعاد و مصادیق این موضوع در آیات قرآنی و روایت معصومین - ع - مانند: اعتدال در مصرف خوراکیها، تأثیر غذا بر خلق و خوی انسان، لزوم انتخاب آگاهانه نوشیدنیها و خوراکیها، تأثیر غذا بر تکثیر و بقای نسل، آداب خوردن و آشامیدن، توصیههای زمانی و مکانی مصرف غذا، کمیت و کیفیت خوردن و آشامیدن، تأثیر امساک غذایی، برنامه غذایی در ایام خاص نظیر دوران بارداری، ملاک حرمت و حلیت و تأثیرات آنها بر سلامت معنوی، تأثیر مستقیم و غیر مستقیم تغذیه بر آمادگی برای انجام عمل صالح، غذاهای ذکرشده در قرآن کریم، فرهنگ جامع غذایی اسلام و غیره مورد بررسی قرار می گیرد. با استفاده از قرآن کریم بهعنوان نسخه حقیقی پاسخگوی نیازهای بشر و همچنین روایات و سیره عترت، راهکارهای اساسی بهره گیری از غذای حلال و طیب که لذت واقعی را به نفس و بدن می رساند، می توان از بسیاری بیماریهای جسمی و روانی و روحی پیشگیری نمود و راهکارهایی مفید برای ارتقای سلامت فرد و جامعه ارائه کرد.
کلید واژهها: تغذیه، سلامت، معنویت، سلامت معنوی.
مقدمه: در طول تاریخ، تغذیه نقش اساسی در پیدایش و زوال تمدن ها داشته زیرا نیاز بدن به غذا از نیازهای اولیه و اساسی بشر بوده، هست و خواهد بود. سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی - FAO - در سال 1945 برای حل مشکل سوء تغذیه و تأمین سلامت تغذیه مردم تأسیس گردید. پس از انتهای دهه 1960 که جهان با قحطی و کمبود غذا مواجه شد در سال 1974 کنفرانس جهانی غذا - World Food Conference - امنیت غذایی را عرضه مستمر کالاهای اساسی غذایی به منظور بهبود مداوم مصرف غذا و خنثی نمودن اثرات ناشی از نوسانات تولید و قیمت تعریف نمود. سپس در سال 1992 تعریفی در کنفرانس بین المللی تغذیه در رم ارائه گردید. در آن تعریف امنیت غذایی به دسترسی تمام مردم در تمام اوقات به غذای کافی به منظور زندگی سالم و فعال اطلاق میشد - . - 2 امروزه در عرصه تولید و تأمین غذای کافی و سلامت جسمی جامعه مدیریت و برنامه ریزی کلانی شده است. علوم زیستی کیفیت و کمیت مواد غذایی را موثر بر طول عمر، رشد و نمو، زاد و ولد، مصونیت از بیماری ها، افزایش توان فکری و جسمی میداند. اما آیا می شود تنها به همین تعریف ها اکتفا نمود؟ و آیا نیاز بشر تنها به ارضاء ذائقه خلاصه می شود؟
تعامل جسم و روح: از دیر باز فلاسفه و متکلمین، حکماء و دانشمندان معارف بشری، هویت انسانی را از دو حقیقت روح و بدن، مرکب دانسته اند. بدین معنی که، آنچه که مربوط به جنبه جسمی و محسوس آدمی است را مربوط به جسم و آنچه را غیر مادی و محسوس نبوده را مرتبط با جنبه غیر مادی انسان دانسته و از آن به روح یا نفس تعبیر می کردند - . - 3 ابن سینا فیلسوف و حکیم اسلامی در این باره معتقد است که نفس، جوهرکاملاً مجرد و مفارق و بسیطی است که با حدوث بدن حادث می گردد و در بدن قرار می گیرد لکن با بدن، اتحادی نظیر اتحاد ماده و صورت پیدا نمی کند. نفس فقط چند صباحی که در دنیاست تعلقی تدبیری به بدن دارد و بدن، آلت و ابزاری است جهت اعمال و افعال او . - 12 - قرآن کریم، بر این اصل تأکید می کند که انسان، مخلوقی شریف و متفاوت از حیوانات است. امتیاز اصلی انسان بر سایر موجودات، ویژگی های معنوی و روحی او است. قرآن و روایات، تأثیر تغذیه بر اخلاق، روان و سرنوشت آدمیان را بیان می کنند و به انسان یادآور می شوند که علاوه بر ابعاد جسمی، باید به جنبههای روحی و معنوی خود نیز توجه خاص داشته باشد. براساس آیات و روایات، روح انسان همانند جسم او نیازمند غذای مناسب است. از همین رو، خداوند در قرآن، بشر را به اهمیت تغذیه پاک و سالم توجه داده است تا روح انسان نیز پاک و سالم بماند. در آیه 24 سوره عبس به انسان گوشزد می کند که: انسان باید به غذای خویش - و آفرینش آن - بنگرد. این آیه، شاید در نگاه اول، جمله ای ساده به نظر برسد، در حالی که حاوی نکات ارزنده ای است. اینکه به انسان گفته شده به غذا، خوراک و به آنچه می خورد، توجه کند و در آن بنگرد، از این روست که مراقب باشد غذایش پاک، تمیز، حلال و قابل خوردن باشد. بیندیشد آنچه که می خورد، آیا برای سلامتی او مفید است یا مضر و اینکه این خوردنی، چه تأثیری در اخلاق و روان وی دارد و به بهداشت غذا توجه داشته باشد. همچنین با نگریستن به غذا، در این نکته تأمل کند که تا چه میزان، نظام آفرینش در به وجود آمدن این غذا از مواد مختلف، نقش داشته است و بدین گونه بر معرفت خویش بیفزاید.
سلامت معنوی : - Spiritual Health - در طول سال ها، سلامتی بر مبنای ابعاد خاصی، شامل سلامت جسمی، روانی و اجتماعی تعریف شده بود. پیشنهاد افزودنبُعد سلامت معنوی - Spiritual Health - در تعریف سلامت، اقدامی نوین در امر سلامت بود. از حدود 40 سال پیش، نتایج تحقیقاتی ارائه شد که ارتباط عوامل دینی و اعتقادی را با شاخص ها و پیامدهای جسمی مانند مرگ نشان داد و از آن زمان شاخص های دیگر در تعریف سلامت وارد و به تدریج در نوشته های علمی آورده شد . - 16 - پس از آن، سازمان جهانی بهداشت در تقسیم بندی بیماری ها،بُعد روحی را اضافه کرد. به عبارت دیگر همان گونه
