بخشی از مقاله
چکیده
محیط زیست و صیانت از آن، از جمله مواردی است که بار ها در قرآن و حدیث به حفظ و صیانت از آن اشاره است. از طرفی در عصر حاضر این مهم به عنوان یکی از وظایف اصلی نهاد های فرهنگی و آموزشی تعریف گردیده و برآن ها ملزم به آموزش آن از تحصیلات ابتدایی تا تحصیلاتعالی گشته اند. آموزش و پرورش به عنوان یکی از نهاد ها تاثیر گذار بر تربیت کودکان و به تنبع ان خانواده ها، یقیناً نقش بی بدیلی در تغییر و تحکیم فرهنگی مسایل و نکات اجتماعی و زیست محیطی دارد.
دوره ی ابتدایی و نکات اموزشی مطرح شده در آن به نص حدیث » آموزش در کودکی همانند حک بر سنگ می باشد« لزوم توجه نویسندگان کتاب های ابتدایی را بر تمام زمینه های مورد تاکید اسلام و علمای تعلیم و تربیت تاکید می نماید.
با این اوصاف این پژوهش با هدف بررسی و تعیین بسامد نکات زیست محیطی در کتاب های علوم دوره ی ابتدایی شکل گرفت. ابتدا تمام کتب علوم شش ساله ی ابتدایی مورد بررسی قرار گرفته و نکات محیط زیستی ان ها استخراج گردید. سپس با مقایسه و تحلیل بسامد آن ها در هر کتاب، چرایی و چگونگی آن ها در این شش دوره تبیین شد.
نتیجه ها نشان داد که سیر حرکت و طرح مسایل زیست محیط از سال اول تا سال ششم ابتدایی ؛ صعودی بوده و تقریبا مطالب در عرض هم و به شکل پیوسته بین سال ها طرح گردیده است.
مقدمه
علمای زیست محیطی، مجموعه عواملی را که به صورت طبیعی، مصنوعی و یا اجتماعی در اطراف ما وجود داشته و بر زندگی ما تاثیر می گذارند؛ محیط زیست نامیده اند. آن ها در تقسیم بندی های خود به انواع محیط زیست که شامل: طبیعی، مصنوعی و اجتماعی می باشند، قایل بوده و برای هر کدام تعاریفی دارند.
محیط زیست طبیعی شامل آن بخش از فضای کره زمین می باشد که به دست بشر ساخته نشده است. از این رو کوه، جنگل، دریا ...همگی جزو محیط زیست می باشند که در این مطالعه مد نظر هستند. محیط زیست مصنوعی شامل آن بخش از محیط زیست است که به دست بشر ساخته شده و می توان شهرهای ما را با تمام محتوایشان محیط زیست مصنوعی نامید.
خانه ها، خیابان ها، مدارس، فرودگاه ها، کارخانه ها و ... همگی از اجزای محیط زیست مصنوعی می باشند. محیط زیست اجتماعی عبارت از همه انسان های اطراف ما اعم از خانواده، همسایه، همکار و ... می باشد. این بخش از محیط زیست دارای اهمیت زیادی بوده و زندگی انسان که یک موجود اجتماعی است، در سایه ارتباط با دیگران، مفهوم پیدا می کند.
همه به این نکته اذعان دارندکه باید خدمت بین طبیعت و انسان دو طرفه باشد. یعنی این که طبیعت در خدمت انسان و انسان در خدمت طبیعت قرار گیرد و اگر این خدمت روزی یک طرفه بشودیقیناً منجر به گسیختگی طبیعت با بشر خواهد شد.
امروزه نتایج بررسی ها و حتی تاثیرات آب و هوایی موید این است که انسان به عنوان موجود غالب بر طبیعت به تاخت و تاز پرداخته و بیرحمانه طبیعت در بحران قرار گرفته و جامعه هم در معرض تهدید قرار گرفته است. طبیعت که همچون مادری به همه موجودات، مهرورزی میکند متاسفانه امروز به وسیله ی انسان این میهمان بی رحم مورد بهرهگیری افراطی قرار گرفته است.
در این آموزش و پرورش به عنوان نهادی تاثیرگذار در این خصوص که از وظایف اصلی آن فرهنگ سازی و نهادینه کردن آن در دانش آموزان است، نقش موثری در این خصوص دارد و باید این نقش را با قرار دادن نکات قابل توجه در این زمینه و در کتاب های درسی ایفا کند.
از میان دوره های تحصیلی نقش تاثیر پذیری دانش آموزان در دوره ی ابتدایی بی بدیل است و باید با انتخاب رویکرد تدریجی در کتب مدرسه ای برای نهادینهسازی الگوی اخلاقی، مهربانی با طبیعت ترویج داده شود و زنجیره مهربانی با طبیعت مستحکم گردد. اگر خدای ناکرده به روند تخریب محیط زیست و طبیعت ادامه ادامه داده شود، نیاز به یک کره ی زمین و طبیعت دیگر خواهد بود که آن هم امکان پذیر نیست.
ما امروزه از خطراتی همچون آب شدن یخها ی قطب شمال، خشکسالیها، گرم شدن زمین، آلودگی محیط زیست و.... رنج می بریم و لازم است برای پیشگیری از آن ها هر نهادی به نوبه ی خود اقدام کند که در آموزش و پرورش این مهم با فرهنگ سازی و ... امکان پذیر است چرا که ما در عرصه اجتماعی و فرهنگی نیازمند پرورش نسلی عملگرا هوشمند و فعال می باشیم و نیاز داریم به سمت جامعهای محیط زیستگرا و شهروندانی که محیط زیست را به عنوان دغدغه جدی برای خود تلقی میکنند، حرکت کنیم
صیانت از محیط زیست در اسلام
باید اذعان نمود اسلام نسبت به محیط زیست نگاه ویژهای دارد و روایات فراوانی در این زمینه وارد شده است و این نگاه اهمیت و نقش محیط زیست را نشان میدهد. در بخشی از عهدنامه مالک اشتر می بینیم در خطاب به آن فرمانده شجاع فرموده می شود: » ولا تقطعوا شجرا الا ان تضطروا الیها؛ و درختان را جز در حال ناچاری قطع نکنید. « یا پیامبر - ص - به سربازان خویش دستور می دهد که هیچ درختی را در هنگام جنگ و نبرد قطع نکنند و به محیط زیست احترام بگذارند؛ مگر این که درخت یا درختانی مانع پیشروی سربازان اسلام و لشکریان قرآن باشد، که در این صورت قطع آن از باب ضرورت و البته به مقداری که ضرورت اقتضا می کند مانعی ندارد
یا در اعمال عبادی حج و عمره می بینیم که یکی از ابعاد تحریم صید در حال احرام، ضروری می باشد زیرا با توجه به این همه رفت و آمدی که هر سال در این سرزمین های مقدس می شود، نسل بسیاری از حیوانات در آن منطقه که به حکم خشکی و کم آبی، برچیده خواهدشد، مخصوصاً با توجه به این که در غیر حال احرام نیز صید حرام است، یا حرام بودن کندن درختان و گیاهان در این مراسم روشن می شود که این دستور ارتباط نزدیکی با مسأله حفظ محیط زیست و نگهداری گیاهان و حیوانات آن منطقه از فنا و نابودی دارد.
در تبیین پیامدهای نابودی محیط زیست در آموزههای قرآنی باید گفت در قرآن مجید می خوانیم: »» هو أنشأکم من الأرض و استعمرکم فیها فاستغفروه ثم توبوا إلیه«؛ اوست که شما را از زمین آفرید و آبادی آن را به شما واگذاشت؛ پس از او آمرزش بطلبید سپس به سوی او باز گردید - و به عمران و آبادی زمین بپردازید - «
تعبیر به عمران و آبادسازی به وسیله حضرت آدم - علیه السلام - و نسل او نشان می دهد که باید هدف همه انسانها عمران و آبادی زمین باشد، نه تخریب آن به وسیله نابودی محیط زیست! این آیه شریفه نشان می دهد که اسلام در هزار و چهار صد سال پیش اهمیت خاصی برای حفظ محیط زیست قائل بوده است، بدین جهت ضربه به محیط زیست را در ردیف »افساد فی الارض« شمرده است و آن را از نشانهها و علامت های نفاق و دشمنی با اسلام بیان نموده است. در سایر آیات قرآن و روایات اسلامی، نمونه های فراوانی در مورد محیط زیست یافت می شود.
تبیین مساله و اهداف
باید اذعان نمود فرهنگ سازی در حفاظت از محیط زیست و بالا بردن سطح آگاهیهای مردم نسبت به اهمیت آن، امری حیاتی است لذا قبل از مجازات افراد متخلف باید به فکر تحول فرهنگی در محیط زیست بود تا همه مردم بدون نظارت دیگران از محیط زیست به خوبی حفاظت کنند. بی شک مسائل مربوط به محیط زیست را باید از دبستان و پیش دبستانی شروع کرد و در کتابهای درسی آنها گنجاند. وزارت آموزش و پرورش میباید به گونهای برنامهریزی نماید که آموزش توجه به جنبههای محیط زیستی از مقطع ابتدایی با گنجاندن برنامههای موفق در کتب درسی توام با مشاهدات عینی و عملی شروع نمایند تا ضمن اخذ آگاهی بیشتر در این خصوص، موارد یادگیری شده ملکه ذهن در رفتار آنان گردد.
از این رو بررسی نمود ها و نمادهایی از این نگرش در کتاب های مدرسه ای امری ضروری بوده و لازم است با کنکاش و بررسی این کتب در این زمینه موارد ذکر شده تحلیل و بررسی گردیده و در مقام مقایسه با سایر مطالب درج شده در کتاب ها معلوم شود که نویسندگان تا چه حدی به این مهم حساس بوده اند. با این اوصاف این مطالعه با هدف بررسی نکات زیست محیطی در کتاب های دوره ی ابتدایی شکل گرفت.
سوالات تحقیق
سوال اصلی این مطالعه عبارت است از این که:
- نویسندگان کتاب های علوم ابتدایی تا چه حدی به مساله محیط زیست و اهمیت آن پرداخته اند؟
سوالات فرعی که می تواند مطرح شود عبارتند از این که:
- در کتاب اول دبستان از مسایل محیط زیستی صحبت شده است؟
- در کتاب علوم دوم دبستان چه مواردی از مباحث محیط زیست طرح گردیده است؟
- در کتاب علوم سوم، درسی در رابطه با درختکاری وجود دارد؟
- در کتاب چهارم ابتدایی موارد محیط زیستی چگونه طرح گردیده است؟
- در کتاب علوم پنجم، موردی از آلودگی هوا را می توان یافت؟
- در کتاب ششم ابتدایی نکات محیط زیستی در چند درس آمده است؟
