بخشی از مقاله
چکیده
بازار سرمایه اسلامی یکی از زیرنظامهای نظام اقتصادی اسلام است و تفاوت ماهوی آن با بازار سرمایه متعارف در این است که هدفها، اصول، مبانی، ابزارهای تأمین مالی، ابزارهای مشتقه و نهادهای مالی در بازار سرمایه اسلامی، همه در چارچوب تعالیم اقتصادی اسلام طراحی شدهاند. طی سالیان اخیر، بازار سرمایه به عنوان یک نهاد مالی تاثیرگذار جایگاه خود را در اقتصاد ایران تثبیت کرده و اجرای برنامههای کلان اقتصادی بدون در نظر گرفتن این نهاد امری محال شده است. سؤال مهم این است که اهداف و اصول بازار سرمایه مطلوب که تامین کننده اهداف اقتصاد مقاومتی باشند، کدامند و آیا می توان بر اساس این اصول یک بازار مالی مناسب طراحی کرد که متضمن یک اقتصاد مقاوم باشد و اهداف این نظام را تأمین نماید؟ فرضیه این تحقیق این است که می توان بر اساس آموزه های اسلامی، بازاری طراحی کرد که هم رشد و کارایی و عدالت را تأمین کند و هم زمینه ارتقاء اخلاقی آحاد جامعه را فراهم نماید. در این مقاله تلاش شده ضوابط بازار سرمایه مطلوب از دیدگاه اهداف اقتصاد مقاومتی معرفی شود و دورنمای ترسیم بازار سرمایه مطلوب اسلامی ارائه شود. در این تحقیق اصول حاکم بر بازار سرمایه اسلامی را به روش کتابخانه ای جمع آوری شده و به روش تحلیلی – استنتاجی به این نتیجه رسیدیم که با حاکمیت این اصول رشد، عدالت و کارایی تأمین می شود، امکان بورس بازی کاهش می یابد و نیازهای مادی و معنوی بشر تأمین می شود.
-1 مقدمه
مقام معظم رهبری بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، سیاستهای کلی »اقتصاد مقاومتی« را با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخصهای مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشمانداز بیستساله و با رویکردی جهادی، انعطافپذیر، فرصتساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا ابلاغ فرمودند.
امروزه بازارهای مالی نقش ویژه ای در اقتصادهای مختلف ایفا می کنند و این نقش روزبروز اقزایش می یابد. از این رو شناخت این بازارها ضرورت زیادی دارد. از آنجا که بازار مالی جزئی از هر نظام اقتصادی است، لازم است علاوه بر مطالعه خود این بازار، جایگاه آن در نظام اقتصادی نیز مورد بررسی قرار گیرد. بازار مالی و نظام اقتصادی سرمایه داری قسمت زیادی از کشورهای جهان را در بر گرفته و کمتر کشوری یافت می شود که از آن تأثیر نپذیرفته باشد. این نظام خود را کارامدترین نظام می داند. نظام سرمایه داری مبتنی بر اصولی همچون دئیسم، اصالت ماده، اصالت فرد، فایده گرایی، آزادی اقتصادی، رقابت به انگیزه نفع شخصی است و اهدافی از قبیل رفاه و رشد را به عنوان هدف اصلی دنبال می کند. - میر معزی،: 1390 ص - 31 تمامی نهادها، مقررات و ساز و کارهایی که در این نظام وجود دارد بر همین مبانی استواراند و اهداف مزبور را محقق می نماید.
اسلام دینی ابدی است که دارای نظام های اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی مبتنی بربینش ها و ارزش های الهی و برخاسته از وحی است. هنگام طراحی نظام مالی مطلوب می بایست با آگاهی از جایگاه هر نظام اسلامی را در مجموعه نظام های اسلامی و ارتباط آن با سایر نظام ها به مطالعه مبانی و اهداف آن نظام پرداخت ، در غیر این صورت امکان خطا و بازی در زمین سرمایه داری زیاد است. با نگاهی گذرا به آنچه تاکنون در حوزه نظام مالی اسلامی عرضه شده درمی یابیم که عمده آنها نگرشی خرد و جزئی به موضوع داشته اند. در این مقاله تلاش شده با نگاه کلان به بازار سرمایه و با استفاده از پژوهش های انجام شده، تصویری از بازار سرمایه مطلوب از دیدگاه اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی ارائه شود. این مقاله در درجه اول به دنبال فراهم نمودن مقدمات لازم برای طراحی نظام مالی مطلوب است و سؤال مهم آن این است که چه اهداف و اصولی برای بازار مالی مطلوب وجود دارد؟ فرضیه این تحقیق آن است که می توان بر اساس آموزه های اسلامی و مبتنی بر اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی، یک بازار مالی طراحی کرد که هم رشد و عدالت را تأمین کند و هم زمینه ارتقاء اخلاقی آحاد جامعه را فراهم نماید.
-2 پیشینه پژوهش
تاکنون کتابها و مقالات متعددی در زمینه نظام اقتصادی اسلام نوشته شده است. با مروری بر مطالعات بازار سرمایه اسلامی درمی یابیم که تاکنون توجه متخصصان مالی اسلامی به طور عمده بر نگاه خرد به بازارهای مالی بوده است. در ادامه نمونه هایی از پژوهش های انجام شده در زمینه مطالعات مالی اسلامی بیان می شود:
1. تسخیری - 1389 - در مقاله »مبانی شرعی اوراق بهادار اسلامی - صکوک - « ابتدا به معرفی اوراق بهادار اسلامی که براساس عقود وقوانین اسلامی بنا شده است به عنوان ابزارتامین مالی دولت، سازمانهای وابسته به دولت و بنگاههای اقتصادی پرداخته و سپس آن را جایگزین مناسبی برای اوراق بهادار ربوی می داند. در این پژوهش شباهت ها در شیوه عملیاتی اوراق بهادار اسلامی با اوراق بهادار ربوی را ذکر می کند و به بررسی تفاوتهای این اوراق از جهت محتوا و ماهیت حقوقی و قانونی می پردازد.
2. موسویان - 1390 - در کتاب »ابزارهای مالی اسلامی - صکوک - « به بررسی ابزارهای متعارف چون اوراق قرضه ، سهام عادی و سهام، و ابزارهای جدید مالی چون اوراق مشارکت ، مرابحه ، اجاره ، استصناع و مضاربه می پردازد و در بررسی این ابزار نیز به دنبال توضیح مباحث موضوع شناسی ، تشریح عملکرد اقتصادی و تبیین احکام فقهی است. یکی از مطالب جدیداین کتاب بررسی تامین معیارهای خرد وکلان اقتصادی توسط ابزارهای مالی اسلامی می باشد.
3. معصومی نیا - 1389 - در کتاب »ابزارهای مشتقه« که شامل پنج فصل می باشد ، پس از بیان روش استنباط مسائل فقهی ، به بررسی مبانی فقهی مورد نیاز برای روشن کردن حکم ابزارهای مشتقه می پردازد. در این کتاب با دید کلان تحلیل زیادی صورت نگرفته و نیاز به تکمیل دارد.
4. لی ، لیتینگ / لین ، جیا جینگ ، 2010 ، در مقاله »واسطه گران مالی و ابزارهای پرداخت تحت تاثیر خطر اخلاقی« به بررسی بانکها و نقش آنها به عنوان واسطه گران مالی در اقتصاد پرداخته است. در این مقاله نقش دوگانه بانکها به عنوان واسطه گران مالی و بکارگیری آنها از ابزار های مالی درجهت جمع آوری نقدینگی و تخصیص آن با در نظر گرفتن خطر اخلاقی ناشی از تقلب مورد بررسی قرار می گیرد.
مقاله حاضر نتایج مثبتی را در زمینه های مختلف به همراه دارد. یکی از این نتایج تصحیح مسیر مطالعات مالی اسلامی در جهت تحقق اهداف نظام اقتصادی اسلام است و دیگری ایجاد مانعی در مقابل خطر خطاهای احتمالی نگارش محققان در این زمینه است. نگاهی که در آن طراحی وضعیت مطلوب با در نظر گرفتن جایگاه نظام مالی در نظام اقتصادی اسلام باشدتا کنون به طور محوری و کامل مورد پژوهش قرار نگرفته است در این مقاله به دنبال بررسی این نگاه هستیم از اینرو با ترسیم بازار سرمایه مطلوب و در نظر گرفتن اهداف، مبانی و اصول حاکم در نظام اقتصادی اسلام سعی شده راهکارهایی در جهت سامان دهی وضعیت موجود بازار سرمایه ایران و سایر کشورها برای رسیدن به مطلوبیت ارائه شود.
