بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد مقاومتی به مثابه نظریهای نوین در عرصه اقتصاد میباشد که توسط جمهوری اسلامی ایران مطرح گردیده است و در محافل علمی و آکادمیک، پیرامون آن مباحثی علمی انجام پذیرفته است اما این موضوع در سطح نظریه و ایدهپردازی باقی نمانده است و در حوزه اجرا و عملیاتیسازی به آن توجه شده است و در اسناد فرادستی جمهوری اسلامی ایران نظیر سیاستهای کلی برنامه ششم توسعه و سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی به مؤلفههای آن اشاره شده است و مسئولین موظف هستند در سیاستگذاریها به این اصول و مؤلفهها پایبند باشند.
توجه به سیاستهای اقتصاد مقاومتی زمینههای ارتقاء امنیت و تقویت دفاع ملی را فراهم میآورد؛ از این رو، برخی از اندیشمندان، اقتصاد دفاعی را بخشی از اقتصاد مقاومتی میدانند. به هر روی، این مقاله سعی دارد با بهرهگیری از روش تحلیلی-توصیفی به بررسی مختصات اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاعی در جمهوری اسلامی ایران بپردازد. برخی یافتهها حاکی از این هستند که اقتصاد مقاومتی براساس پذیرش اصل نفی سبیل اقتصادی و اهمیت عزت مسلمین، زمینههای خوداتکایی، استحکام ساخت درونی قدرت و اقتصاد ملی، مقاومسازی اقتصاد و مدیریت تحریمها را فراهم میآورد که این مؤلفهها نیز تأثیر ایجابی بر دفاع ملی در برابر تهدیدات اقتصادی و سیاسی دارد.
.1 کلیات
.1-1 بیان مسئله
با ظهور انقلاب اسلامی، شکل جدیدی از حکومت در دنیا پدیدار شد که بنای سازگاری با قطب قدرت استکبار را نداشته و به مبارزه با استکبار پرداخت. ظهور چنین حکومتی آن هم درمنطقه خاورمیانه که از لحاظ اقتصادی و ژئوپلیتیکی دارای اهمیت بسیار زیاد است، باعث شد که نظام استکبار جهانی با تمام قوا به مبارزه با انقلاب برخیزد. با پایان یافتن جنگ و عدم پیروزی استکبار در زمینه های نظامی، تهاجمات به عرصه های دیگرکشیده شد. یکی از این عرصه ها کهخصوصاً در سال های اخیر با تهاجمات گسترده همراه بوده است، عرصه اقتصادی است.
بنابراین خود انقلاب اسلامی مکلف به نوآوری و نظریه پردازی و الگو سازی در عرصه های جدید اقتصادی است. هر کشوری که علم استکبار ستیزی را برپاکند، نیازمند چنین الگوهایی است. یکی از این مفاهیم، اقتصاد مقاومتی است. - غفارپور و پورحاتمی، - 1392 ابلاغ سیاستهای کلی »اقتصاد مقاومتی« بر اساس بند یک اصل صدودهم قانون اساسی توسط رهبر انقلاب، راهبرد حرکت
صحیح اقتصاد کشور در دهه پیشرفت و عدالت را ترسیم میکند. ایشان هدف از ابلاغ این سیاستها را تأمین رشد پویا و بهبود شاخصهای مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشمانداز بیستساله معرفی کردهاند و رویکردی جهادی، انعطافپذیر، فرصتساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا را در این سیاستها مدنظر دارند. - فرزندی اردکانی و دیگران،:1394
.2-1 اهمیت پژوهش
اقتصاد مقاومتی نگاه راهبردی، آینده نگر و دوراندیشانه برای خدمت به مردم است. ملت شریف ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آب دیده شدن در جنگ تحمیلی و مقاومت و دفاع تاریخی و جانانه جوانان برومند خود؛ مقاومت در برابر تحریم دشمنان را تصمیم گرفته است. این ملت می خواهد با تفکر و روحیه انقلابی و جهادی در عمل به تدابیر خردمندانه رهبر و مقتدای خود با عزمملّی راه سعادت و سرافرازی خود را تا رسیدن به قله های پیروزی با استحکام پیش ببرد و رسیدن به حیات طیبه، بهبود زندگی مردم، پیشرفت اقتصادی، انسجام اجتماعی، وحدت و یکپارچگیملّی حاصل دوراندیشی، آینده سازی است که در این مسیر، بصیرت و هوشیاری در پرتو تلاش جمعی و کوشش برنامه ریزی شده جمعی در پرتو عزملّی، نوید بخش دستیابی ملت بزرگوار ایران اسلامی به شایستگی های تمدن ساز در جهان است.
رویکرد یکپارچه مدیریت کشور در پرتو هدایت های حکیمانه رهبر معظم انقلاب اسلامی نسبت به تحقق سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به طوری که اهداف و منافع بلندمدت و کوتاه مدت با هم افزایی در امتداد یکدیگر قرار گیرد از حساسیت ویژه ای برخوردار است و نیل به اهداف سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در گروی همدلی، همراهی، همکاری و همراهی تمامی سازمان ها، نهادهای ملی و کارگزاران و مردم عزیز است و وصول به اهداف این سیاست ها نیاز دارد که کل نهادها و مجموعه های سازمانی در هر سه قوه هم افزا و همگرا حرکت و بصورت یکپارچه و نظام مند عمل کنند.
امروز که در مسیر تحولات سریع و پیچیده جهان شاهد افول و ناکارآمدی مکاتب اقتصادی شرقی و غربی و در کنار ان تجارب سئولان اقتصادی کشور در عمل به رویکردها و مکاتب مختلف اقتصادی و فرازونشیب های ناشی از آن هستیم، طراحی الگوی اقتصادی متناسب با شرایط اسلامی و بومی کشورمان بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. در پرتو آن انقلاب اسلامی همگام با قرار گرفتن در جایگاه قدرتمند و بالنده در سایر حوزه های سیاسی، فرهنگی، علم و فناوری و دفاعی امنیتی در منطقه و جهان، در حوزه های اقتصادی نیز به عنوان الگو و الهام بخش در تحولات جهان بتواند نقش آفرینی کند و علاوه بر آن نویدبخش تأمین سعادت و سرافرازی ملت بزرگ ایران باشد.
سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی بعنوان الگویی پویا ، مقاوم و عدالت محور با ظرفیت برخورداری از مزیت های داخلی و توانمند در استفاده از فرصت های خارجی است. بنابراین، اقتصاد مقاومتی هم در درون خود دارای انسجام و سازگاری خواهد بود و هم با محیط خود تعامل سازنده برقرار خواهد کرد، و قادر است ضمن پاسخ به نیازهای کوتاه مدت جامعه، حرکت به سمت استقرار الگوی اقتصادی اسلامی ایرانی را با سرعت به پیش ببرد.
در چارچوب سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، کاهش و قطع وابستگی به نفت، دانش بنیان کردن فعالیت ها و مردمی سازی اقتصاد باید مورد توجه قرار گیرد و منابع موجود به قابلیت های راهبردی تبدیل و موجب استحکام ساخت درونی قدرت و تقویت دفاع ملی منجر شود. در این سیاست ها باید به ارتقاء سطح توانمندی های داخلی، درون زائی و برون نگری، خودکفایی و ایجاد امنیت در اقلام راهبردی و کالاهای اساسی و توجه ویژه به نیروهای انسانی متخصص، تولید علم و تبدیل آن به ثروت ، کارآفرینی دانشگاه و نهادسازی دولت اهتمام لازم صورت گیرد.
در اجرای این سیاست ها رابطه دولت و مردم باید مورد بازآرائی و پیشرفت توأم با عدالت به عنوان اولویت کشور قرار گیرد و دولت، توانمند، چابک، خلاق، زمینه ساز، تسهیل کننده، حامی فعالیت های اقتصادی مردم، ناظر و عدالت گستر باشد و بهره برداری از ثروت های بین نسلی را مدیریت کند و ضمن بهره مندی از دانش و استعدادهای داخلی، در برابر رویدادها، تکانه ها و تهاجمات و تهدیدهای خارجی، اقتصادی مقاوم، منعطف و پایدار برای کشور طراحی و اجرا کند. - حسن بیگی، - 1393 در یک جمع بندی می توان اذعان داشت که اهمیت پرداختن به اقتصاد مقاومتی را می توان در مولفه های تقویت دفاع ملی، ارتقاء امنیت ملی، انسجام ساختار اقتصادی و تحکیم بنیان های قدرت ملی جست و جو نمود.
.3-1 پیشینه پژوهش
به سبب جدید بودن موضوع تحقیق و همچنین داخلی بودن موضوع اقتصاد مقاومتی، تحقیق های صورت گرفته در خصوص این موضوع، همگی داخلی و انگشت شمار است. البته برخی اظهار نظر ها، یادداشت ها، و سخنرانی ها نیز در این زمینه منتشر شده است. سیف - 1391 - در مقاله خود، با استفاده از اصطلاح فنریت اقتصادی برگرفته از بریگاگلیو - 2006 - ، به تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی و ارائه الگو برای اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. به اعتقاد وی، در موضوع اقتصاد مقاومتی، تعابیر متنوع و متفاوتی در ادبیات اقتصادی رایج شده است. تعبیری که معنای اصطلاحی و نه لغوی آن را به تعریف مقام معظم رهبری نزدیک می کند فنریت اقتصادی است. در این مقاله، ریسک تخریب اقتصاد ملی و نیز اقدامات رفتاری کشورها در این زمینه موضوع بحث قرار گرفته و محورهای چهارگانه فنریت اقتصادی بیان شده است.
در بخش دیگر مقاله، مفهوم اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران با توجه به سخنان مقام معظم رهبری تشریح شده و مبتنی بر این بیانات، الگویی برای اقتصاد مقاومتی جمهوری ایران شامل مؤلفه های رشد اقتصادی، عدالت اقتصادی، ثبات اقتصادی و فنریت اقتصادی پیشنهاد شده است. همچنین در این تحقیق، راهبردهای چهارگانه مقابله، خنثا سازی، جذب و ترمیم، و پخش و تضعیف منطبق بر مسئله تحریم اقتصادی غرب تشریح و مصادیق آنها معرفی شده است. میرمعزی - 1391 - در مقاله خود، با استناد به سخنان مقام معظم رهبری و مطالبی که ایشان از سال 1388 در باره اقتصاد بیان کرده اند، در صدد ارائه تفسیری روشن از اقتصاد مقاومتی برآمده است.
به نظر ایشان، اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، شکل خاصی از نظام اقتصادی اسلام است که در وضعیت حمله همه جانبه اقتصادی دشمن، که کیان نظام اسلامی را به خطر می اندازد، پدید می آید. در نظام اقتصادی اسلام، در این وضعیت، با تغییر در اولویت هدف ها و به تبع آن، در اصول راهبردی و سیاست های کلان و حاکمیت روحیه جهاد بر رفتارهای اقتصادی دولت و مردم، راهبردی کلان طراحی می شود که تهدید را تبدیل به فرصت کرده، موجب رشد جهشی می شود. در تحقیقی دیگر تراب زاده جهرمی و همکاران - 1392 - ، با روش نظریه پردازی داده بنیاد، سخنان مقام معظم رهبری را تحلیل نموده و الگوی مفهومی سخنان ایشان درباره ابعاد، ویژگی ها و الزامات اقتصاد مقاومتی استخراج نموده اند.
این تحقیق محتوای مناسبی از سخنان رهبری معظم انقلاب فراهم نموده است که می توان در تحقیق حاضر نیز از آن استفاده کرد. حسین زاده بحرینی - 1392 - در مقاله ای پس از طرح چند مقدمه، به تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی پرداخته است. ایشان معتقد است: اگر بخواهم تعریفی آکادمیک از واژه اقتصاد مقاومتی داشته باشم، بدون اینکه بخواهم آن را به رهبری منتسب کنم، عرض می کنم که اقتصاد مقاومتی، اقتصادی است که مدیریت آن، مدیریتی راهبردی و همه جانبه نگر است. سیفلو - 1393 - در مقاله خود، با توسعه مفهومی مفاهیم دفاع، دفاع غیر عامل، جنگ، و جنگ اقتصادی، اقتصاد مقاومتی را به عنوان راهبرد دفاع غیر عامل اقتصادی تبیین و تشریح کرده است.
عمده ترین نو آوری این تحقیق به توسعه مفهومی جنگ، آسیب، دفاع و دفاع غیر عامل و استفاده از آنها به منظور فراهم کردن یک چارچوب نظری و تحلیلی مناسب برای موضوعات اقتصادی و ارائه طریقی برای عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی مربوط است. مفهوم جنگ به بسیاری از حوزه های فنی و حتی علوم انسانی توسعه داده شده است و این توسعه مفهومی در بسیاری از حوزه ها، کاربرد نوی نیست و اصطلاحاتی همچون جنگ نرم، جنگ سایبری، شبیخون و تهاجم فرهنگی و مانند آن را می توان به عنوان نمونه ای از گسترش مفهومی جنگ دانست. از این رو، به کار بردن اصطلاح جنگ در خارج از مفهوم صرف نظامی آن، پدیده رایجی است که نشان از تقابل در عرصه های استفاده شده دارد.
