بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، موضوع اقتصاد مقاومتی در کانون توجه تصمیم گیران و تصمیمسازان در عرصه ملی میباشد، از جمله: مورد توجه محققان، اساتید و به ویژه مقام معظم رهبری بوده است که با نامگذاری سال جدید به »اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل، این امر ملموستر گردیده است. علت به وجود آمدن این واژه جدید، مشکلات و موانعی است که کشور ما در عرصههای اقتصادی و فرهنگی با آنها روبرو است. به نظر میرسد با ارائه راهکارهای عملیاتی مناسب و دقیق برای بازسازی یک فرهنگ مناسب اقتصادی میتوان موانع را در مسیر پیشرفت نظام مقدس اسلامی برداشت. مطالعه پیش رو به روش تحلیلی، با تکیه بر مبانی نظری، و در راستای فرمایشات مقام معظم رهبری و با بهره گیری از رهنمون های امیر المومنین - ع - به ارائه راهکارهای عملیاتی در دو محور فردی و اجتماعی پرداخته است.
مقدمه:
در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریمهای یک جانبه و غیر انسانی غرب بر ضد جمهوری اسلامی ایران، با هدف متوقف کردن برنامههای صلحآمیز هستهای ایران، واژه جدید »اقتصاد مقاومتی« به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصادی کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. مقام معظم رهبری، »اقتصاد مقاومتی« را معنا و مفهومی از کارآفرینی می دانند، و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل »فشار اقتصادی دشمنان« و »آمادگی کشور برای جهش« را معرفی نمودند. ایشان اقتصاد مقاومتی را اقتصادی دانسته اند که در شرایط فشار در شرایط تحریم و در شرایط دشمنیها و خصومتهای شدید میتواند تعیینکننده رشد و شکوفائی کشور باشد.
مقام معظم رهبری سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی را با هدف تامین رشد پویا و شاخصهای مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم انداز بیست ساله، با رویکردی جهادی، انعطاف پذیر، فرصتساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا ابلاغ نمودند. ایران اسلامی سرشار از استعدادهای معنوی و مادی، و با ذخائر و منابع غنی و متنوع، و زیرساختهای گسترده، و مهمتر از همه ،برخورداری از نیروی انسانی متعهد، کارآمد و دارای عزم راسخ برای پیشرفت است.
به همین جهت اگر از الگوی اقتصادی بومی و علمی، برآمده از فرهنگ انقلاب و اسلامی که همان اقتصاد مقاومتی است، پیروی کند، نه تنها بر همه مشکلات اقتصادی فائق میآید، بلکه خواهد توانست اقتصادی متکی به دانش و فناوری، عدالت بنیان، درونزا و برونگرا، پویا و پیشرو را محقق سازد و الگوئی الهامبخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد. این امر در جهانی که مخاطرات و بیاطمینانیهای ناشی از تحولات خارجی، مانند بحرانهای مالی، اقتصادی، سیاسی و ... در آن رو به افزایش است، با حفظ دستاوردهای کشور در زمینههای مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمانها و رعایت اصول قانون اساسی و سند چشم انداز بیست ساله امکانپذیر است.
اما متاسفانه علی رغم اصرارهای مقام معظم رهبری و ضرورت بحث اقتصاد مقاومتی، به نظر میرسد آنگونه که باید و شاید، اقتصاد مقاومتی در جامعه اسلامی اجرا نشده است. عمومی نشدن آن معلول دلایلی است، از جمله: تبیین نشدن مفهوم اقتصاد مقاومتی برای آحاد جامعه، عدم اراده مسئولین نسبت به اجرایی کردن آن و ... . مهمترین دلیلی که میتوان برای این امر برشمرد، آشنا نبودن عموم مردم و برخی از مسئولین با راه کارهای عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی در جامعه است. پس از مطرح شدن بحث اقتصاد مقاومتی، هنوز هیچ نهاد یا فردی درصدد برنیامده است که راهکارهای عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی را برای عموم مردم تبیین کند، از همین روی، اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی در ایران اسلامی به کندی پیش میرود.
اسلام دین جامع و کاملی است. لازمه کامل بودن دین اسلام این است که برای هر مساله ای که در هر عصری به وجود می آید حرفی برای گفتن داشته باشد. از این رو، میتوان گفت اقتصاد مقاومتی نیز در منابع دینی، به طور قطع و یقین وارد شده است. در نتیجه، مبانی مولفهها و راهکارهای اقتصاد مقاومتی را می توان از منابع دینی، یعنی آیات و روایات معصومین - ع - به دست آورد. بنابراین، با توجه به الگو بودن رفتار حضرت امیر - ع - در تمامی عرصهها، این مقاله درصدد ارائه راهکارهای عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی از سیره امیرالمؤمنین - ع - است. این مقاله به روش تحلیلی با استفاده از سیره علوی، رفتار حضرت امیر - ع - را در بخش اقتصاد مقاومتی، در دو زمینه فردی و اجتماعی تقسیم میکند و راهکارهای ایشان را در هر یک از دو زمینه برای عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی مطرح میکند.
مفهوم اقتصاد مقاومتی
اقتصاد مقاومتی را به طور خلاصه میتوان اقتصادی عنوان کرد که در آن، علاوه بر تعامل پویا با دنیای خارج و استفاده از امکانات تجارت آزاد، امنیت اقتصادی کشور حفظ شده و نوسانات بینالمللی اقتصادی و تهدیدهای آن کمترین تاثیر را در روند بلند مدت متغیرهای کلان اقتصادی داشته باشد اقتصاد مقاومتی نظام پایدار اقتصادی در برابر استفاده تهاجمی دشمن از ابزارهای اقتصادی علیه منافع اهداف کشور است.
هدف دشمنان از اعمال تحریمها تضعیف یا تسخیر منابع اقتصادی کشور برای بهرهگیری در برنامههای آینده است. اقتصاد مقاومتی بهترین راهکار در شرایط کنونی است که دشمن با افزایش اقدامات خصمانه خود در قالب تحریم اقتصادی در حال خصومتورزی است. حال آنکه این فرمول، ایستادگی و مقاومت در عرصه اقتصاد و فرصتهای حداکثری را فراروی ملت ایران در مسیر اعتلا و پیشرفت میگشاید.
واژه اقتصادی مقاومتی بر این موضوع دلالت می کند که فشارها و ضربههای اقتصادی از سوی نیروهای متخاصم، سد راه پیشرفت جامعه است که باید بر آن غلبه کرد. برای شکست دشمن در این عرصه نیز ورود به جبهه اقتصادی با بینش کامل و تکیه بر فرهنگ اسلامی و نکات مورد اشاره در بیانات مقام عظمای ولایت از قبیل: تقویت فرهنگ کار و تولید، اصلاح الگوی مصرف، پرهیز از اسراف، حمایت از تولید ملی، استفاده حداکثری از همه ظرفیتها، ارتقاء روح خودباوری و مردمی کردن اقتصاد ضروری است. اقتصاد مقاومتی، با این تعریفی که ارائه شد، در سرتاسر زندگی حضرت امیر مشهود است. رفتار امیر المؤمنین - ع - را میتوان به دو دسته رفتارهای فردی و فعالیتهای اجتماعی تقسیم کرد.
.1 رفتارهای فردی
.1-1 دوری از رفاهزدگی و تجملگرایی
برخی انسانها ارزش خود را در داشتن تجملات و زرق و برق فراوان می بینند. این افراد، در واقع، اسیر اداره این گونه زندگیهای سنگین و پر خرج میشوند و به جای اینکه از زندگی و زیباییهای معنوی آن، به عنوان وسیله سعادت اخروی و دنیوی استفاده کنند، خود را به سختی و دشواری میاندازند. رفاه گرایی باعث می شود فرد، خدا و آخرت را فراموش کند. بهترین راه مبارزه با آن، زندگی با قناعت و به دور از آزمندی و تنوعطلبی است. چنانکه امام علی - ع - فرموده است: برای سلامت دینتان به اندک دنیا بسنده کنید.
غرق شدن در مادیات و روی آوردن به تجملات که به حق میتوان آن را به نوعی بیماری مربوط به قرن اخیر نامید، از نمونههای بارز اسراف به شمار میآید. بسیاری از افراد، اگر به اندازه نیاز خود مصرف کنند، جایی برای کمبود و فقر در جامعه باقی نمیماند. با کمی دقت در این مورد متوجه میشویم بسیاری از چیزهایی را که مصرف میکنیم و یا به داشتن آن ها تمایل داریم غیر ضروری هستند و نبود آنها هیچ مشکلی را در زندگی ایجاد نمیکند. رفاه زدگی و تجمل گرایی با روح اقتصاد مقاومتی منافات دارد، زیرا این امر روحیه مقاومت را از بین می برد، مقاومتی که لازمه اقتصاد مقاومتی است. حضرت امیر - ع - در سرتاسر نهج البلاغه، هم مردم و هم کارگزاران را به دوری از رفاهزدگی و تجملگرایی دعوت میکند. از جمله در نامهای به شریح قاضی، او را به خاطر خرید خانهای به هشتاد دینار، توبیخ میکند.
.2-1 صرفهجویی و جلوگیری از اسراف و اتلاف منابع
یکی از اموری که لازمه اقتصاد مقاومتی است، صرفهجویی و همچنین جلوگیری از اسراف و اتلاف منابع است. اگر شخصی در هزینه های زندگی صرفه جویی نکند و دچار اسراف و اتلاف منابع شود، توان مقاومت خود را در برابر تکانههای اقتصادی از دست خواهد داد. حضرت امیر - ع - در این خصوص میفرماید: هرگاه خداوند برای بندهای خیر اراده فرماید، به او میانهروی و خوشتدبیری را الهام می کند و او را از سوء تدبیر و اسراف دور مینماید.5 اگر حسن تدبیر و میانه روی و برنامهریزی برای افراد »خیر« تعبیر شده، به طریق اولی برای جامعه و نظام اقتصادی و تولید نیز خیر، و سبب رشد و سعادت است.
ایشان در جای دیگر می فرماید: مردم فرزند آن چیزی هستند که در آن مهارت و تخصص دارند و به خوبی به انجام می رسانند.6 و در جایی دیگر میفرماید: ارزش هر انسان به کاری است که به خوبی انجام میدهد.7 سه روایتی که از حضرت نقل شد، بیانگر دو حقیقت مهم است: اول این که انسانها، به ارزش کار و تلاش و نوع ثمر و نتیجه کار شناخته، بلکه ارزشگذاری میشوند؛ دوم: برای این که این ثمره و نتیجه نیکو باشد، شخص عامل و تولیدکننده باید نکات ذیل را رعایت کند:
-1 صرفهجویی و میانهروی را سرلوحه کار خود قرار دهد؛
-2 در برنامه های خود، تدبیر داشته و به عاقبت کارها بیندشند؛
-3 از اسراف - تجاوز از حد اعتدال - بپرهیزد.
این سه عامل باعث می شود که هم فرد و هم جامعه، در همه فعالیت های خود و به ویژه فعالیتهای تولیدی، به گونهای از منابع خود استفاده کنند که از لحاظ اقتصادی کارایی لازم را داشته باشد.
.3-1 فزونی درآمد بر هزینه
یکی دیگر از ملزومات اقتصاد مقاومتی که از سیره حضرت امیر به دست میآید، فزونی درآمد بر هزینه است. حسینی - 1395 - می گوید: فعالیت های اقتصادی حضرت امیر خیلی بیش از آن چیزی بوده که نیاز داشته است. برای نمونه، شهری به نام ینبع در عربستان کنونی وجود دارد که بسیار آباد است. پایهگذار این شهر حضرت امیر - ع - بوده است. بنا به نقلی، حضرت تا صد حلقه چاه در این شهر حفر، و نخلستان های زیادی را ایجاد کرده است.
