بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موضوعاتی که در سال های اخیر در عرصه دانش مدیریت مورد توجه قرار گرفته، مقوله رفتار سازمانی مثبت گرا است. رفتار سازمانی مثبت گرا تلاش دارد تا از طریق افزایش خودآگاهی افراد نسبت به دیدگاه ها و رفتارهایشان و همچنین تقویت نگرش انسانی تر و اخلاقی تر در محیط کار، فضای سازمان را جهت دستیابی به کارآیی و بهره وری بالاتر مهیا سازد.
این رویکرد در کنار رویکردهای مکملی از جمله رهبری معنوی و شایستگی های معنوی مدیران که حول مفاهیمی همچون نوع دوستی، توجه به اخلاقیات و مقابله با استرس بر مبنای آرامش درونی و نیز توجه عمیق به خود و دیگران بنا گردیده است، می تواند بعنوان ابزارهای فرا تکنیکی به مدیران در راستای دستیابی بهتر به آرمان ها و اهداف تعیین شده یاری نماید.
یکی از مهارت های رفتاری که در قلمرو این رویکردها قرار می گیرد و در عین حال در آموزه های دینی و فرهنگی ما نیز تأکید فزاینده ای بر آن شده است، مفهوم گذشت و بخشش می باشد. در این مقاله سعی شده است تا بر اساس یافته های پژوهشی و همچنین بررسی گفتارهای معصومین - ع - در زمینه مفهوم بخشش، با استفاده از نظریه داده بنیاد متنی، ماهیت بخشش، آثار بخشش و چگونگی آن با تمرکز بر متن سازمان مورد بررسی قرار گیرد.
مقدمه
مدیران و صاحب نظران مدیریت، همواره به دنبال شیوه هایی برای ارتقای عملکرد کارکنان، افزایش اثربخشی سازمانی و بهسازی فضای حاکم بر سازمان بوده اند. به همین منظور دانشمندان و کارشناسان بی شماری، سالیان متمادی از عمر خود را صرف شناسایی و معرفی تکنیک ها و مدل هایی نموده اند تا با به کارگیری آنها سهمی در توسعه کارآیی افراد و سازمان ها ایفا نمایند .
در این میان، برخی صاحبنظران به جای تمرکز بر روی روش هایی که مستلزم صرف هزینه های فراوان و یا تغییر و تحول در تکنولوژی، ساختار و فرآیندهای سازمان می باشد، توجه خود را به تغییر نگرش ها و رویکردهای افراد معطوف داشته اند. روانشناسی و رفتار سازمانی مثبت، نهضتی است که در همین چارچوب عمل می کند. این نهضت با احیای نگرش مثبت به انسان و رفتارهای وی در حال شکلگیری و توسعه است. هدف این حرکت، تمرکز و تأکید بر ویژگی های مثبت انسان به جای ویژگی های منفی آن است.
در رویکرد رفتار سازمانی مثبت گرا، توجه به نقاط مثبت و خوبیهای رفتار آدمی است که در سازمان میتواند منشاء اثرات مثبتی بر بهرهوری و بهزیستی کارکنان شود - الوانی،. - 1391 طبق نظر لوتانز - Luthans - ، رفتار سازمانی مثبتگرا به مطالعه و به کارگیری نقاط قوت و ظرفیتهای روانشناختی مثبت نیروی انسانی توجه دارد که قابل اندازهگیری، قابل توسعه و قابل مدیریت به منظور بهبود عملکرد در محیط کار باشند - . - Bakker & Schaufeli ,2008 بنابراین، لوتانز، پیشگام رفتار سازمانی مثبتگرا، کاربرد مثبتگرایی در محیط کار را بیشتر در راستای توجه و تقویت توانمندیهای کارکنان می دید تا مدیریت نقاط ضعف آنها
بخشش در سازمان از جمله رفتارهایی است که بیش از هر چیز متأثر از نگرش افراد نسبت خود و سایرین می باشد. بر اساس مطالعات، که برخی از آنها در ادامه ذکر خواهند شد، افرادی که بخشندگی بیشتری دارند از سطح بالاتری از سلامتی جسمانی، آرامش روحی و انطباق پذیری برخوردارند. مدیرانی که از شایستگی های معنوی بالاتری بهره می برند، بر اساس نگاه ویژه ای که به جهان و انسان دارند، از سطح بخشندگی بالاتری برخوردارند چرا که به چارچوب های دینی و ارزش های انسانی عمیقاً باور دارند. بطور کلی، شایستگی های معنوی مدیران تابعی از هوش معنوی آنهاست و سازه هوش معنوی در برگیرنده انسجام، مسئولیت پذیری، بخشش و شفقت است
ضرورت انجام تحقیق:
درحالیکه بخشش، یک استراتژی مثبت است که می تواند تعارض در محیط کار را تعدیل نموده و موجب برانگیختن همکاری گردد، پژوهشهای اندکی در زمینه بخشش در محیط کار انجام شده است . استفاده از بخشش بعنوان یک استراتژی حل مساله می تواند باعث کاهش احساسات و قضاوت های منفی نسبت به دیگران در محیط کار شود - & others, 2012 . - Boonhyarit پژوهش ها نشان میدهند که بخشش می تواند منجر به بهبودی عملکرد، سلامتی و شادی در افراد شود و افرادی که به بخشش تمایل دارند از حالتهای ستیزه جویانه، بی میلی و خشم کمتری برخوردارند و اگر استراتژی بخشش در محیط کار نیز به درستی به کار گرفته شود می تواند چنین نتایجی را به دنبال داشته باشد
آنچه امروزه بیش از پیش در ارتباطات سازمانی به چشم می خورد، گسترش یافتن منابع تعارضات بین فردی است که سازمان ها را از بهره گیری از حداکثر توان کارکنان خود بی بهره ساخته و در نهایت به کاهش عملکرد سازمانی منجر می شود. اگرچه موانع متعددی در راه سازمان ها به منظور دستیابی به حداکثر بهره وری وجود داشته و راه حل های گوناگونی نیز برای رفع این موانع وجود دارد، اما تجهیز مدیران و کارکنان به مهارت های رفتاری از جمله مهارت بخشیدن، اولا مستلزم سرمایه گذاری ها و صرف منابع کلان و ایجاد تغییرات اساسی در فعالیت های سازمان نیست و دوما این مهارت به افراد در نقش های دیگرشان در خارج از سازمان نیز یاری می رساند و از این منظر به نوعی در تولید سرمایه انسانی با کیفیت در جامعه نیز مؤثرخواهد بود.
موضوع مهم دیگری که در این خصوص در سازمان های ایرانی می توان به آن توجه داشت، رسوخ ارزش ها و آموزه های دینی در میان مردم است که به توسعه عمیق تر و سهل تر فرهنگ بخشش در سازمان کمک می نماید . بنابراین وجود چنین ظرفیتی در جوامع دینی می تواند فرصتی فراروی سازمان ها در مسیر استقرار فرهنگ سازمانی منعطف، منسجم و حمایت کننده تلقی گردد. در این پژوهش نیز تلاش شده است بر مبنای همین گرایش مذهبی جامعه و با توجه به تأکیدات ویژه ای که پیشوایان دینی ما بر اهمیت بخشش و آثار دنیوی و اخروی آن مطرح نموده اند، ابعاد مختلف بخشش در سازمان مورد بررسی قرار گیرد.
روش شناسی پژوهش
در این پژوهش، از روش نظریه پردازی داده بنیاد - Grounded theory - استفاده شده است. هدف نهایی این استراتژی، ارائه تبیینهای جامع تئوریک درباره یک پدیده خاص است که به صورت استقرایی از مطالعه آن پدیده حاصل میشود. بهطور کلی، این استراتژی، دادههای حاصل از منابع اطلاعاتی را به مجموعهای از کدها، کدهای مشترک را به مقوله و آنگاه مقولهها را به نوعی تئوری تبدیل میکند. پدیده مورد مطالعه میتواند مسئلهای - به طور مثال در سازمان - یا حتی یک متن باشد.
در صورت نخست، پژوهشگر دادهها را از سخنان مصاحبهشوندگان استخراج میکند و سپس با طبقهبندی و کدگذاری آنها، در نهایت تئوری خود را درباره مسئله به دست میآورد. درباره متون نیز با طرح مسئلهای، خود پژوهشگر به مطالعه متن - کتاب، مجله و منابع مختلف متنی - می پردازد و دادههای مرتبط با مسئله را از متن استخراج و آنها را کدگذاری و طبقهبندی میکند و در نهایت، تئوری خود را ارائه میدهد
در این مطالعه نیز روش گردآوری داده ها، بررسی متون بوده است که پس از مطالعه مطالب مطرح شده از سوی معصومین - ع - پیرامون مقوله بخشش، نسبت به کدگذاری و طبقه بندی آنها اقدام شده است. به منظور دستیابی یه دیدگاه های معصومین در زمینه بخشش، به پایگاه های معتبری که جمع آوری احادیث و گفتارهای را رسالت خود قرار داده اند، مراجعه گردیده است.
مروری بر مفهوم بخشش
علیرغم اهمیت بخشش در مذاهب مختلف، نظریه پردازان و دانشمندان علوم اجتماعی در سه قرن اخیر اساساً این مقوله را نادیده گرفتند و تنها در دو دهه پایانی قرن بیستم نظریه پردازان به این موضوع - - Snyder & Lopez ,2007 و به تعریف و اندازهگیری آن - Worthington, 2005 - توجه نمودند.
در تعریف و مفهومسازی بخشش اختلاف نظر وجود دارد و تعاریف متعددی از آن ارائه شده است. فرآیند کاهش خشم، کاهش نارضایتی یا تنفر از دیگران، آزادی از قضاوتها و ادراکات گذشته، آزادی از پاسخهای آموخته و عادی نسبت به موقعیتها و تلاش برای التیام زخمهای گذشته از جمله تعاریف ارائه شده است - حمیدی پور و دیگران، . - 1389 با مرور ادبیات موضوع، مهمترین تعاریفی که صاحبنظران پیرامن بخشش ارائه نموده اند در جدول - 1 - گردآوری شده است.
جدول : - 1 - تعاریف مختلف درباره مفهوم بخشش - محقق ساخته -
