بخشی از مقاله
چکیده
هم قرآن کریم و هم علوم انسانی دست ساخته بش1ر ادعاي هموار نمودن بستر سعادت بشر داشته و فلسفه وجودي خود را در رساندن بشر به نهایت سعادت و خوشبختی میدانند. اما این که سعادت از نگاه این دو؛ علم قرآنی و علم بشري چیست؟. مسأله اي است که نیاز به بررسی نوع نگاه قرآن و علم بشري به ماهیت انسان داشته تا از این طریق بتوان هدف اصلی آنرا خوب درك کرد. در این راستا تحقیق به این نتیجه رسیده است که علم بشري ماهیت انسان را یک ماهیت مادي دانسته و راهکارهاي خود را براي سعادت بشر بر اساس یک موجود مادي و این جهانی مورد تبیین قرار می دهد؛ این درحالی است که قرآن انسان را یک موجود دو بعدي»مادي و روحانی« تعریف کرده و بر این اساس هدف یا اهداف خود را براي به سعادت رساندن بشر در دو بعد مادي و روحانی»معنوي« بیان میکند.
نوع نگاه به ماهیت و هستی انسان این دو علم را در هدف یا اهداف از همدیگر متمایز کرده، بهطوري که قرآن در عین این که نیازهاي بعد مادي انسان را در نظر گرفته، حیات انسان را محدود به حیات مادي نمیداند بلکه حیات روحانی را فلسفه اصلی وجود مادي انسان بیان میکند و بر این اساس سعادت حقیقی انسان را در بعد معنوي او دانسته وبراي رساندن بشر به سعادت اهداف خود را در این دو بعد مادي و معنوي بیان می کند. در حالی که نگاه بشر به ماهیت خودش او را از ارایه یک برنامه جامع در راستاي سعادت بشر باز داشته و تنها بر بعد مادي و این جهانی انسان توجه دارد.
مقدمه:
شکی نیست که قرآن معجزه جاوید پیامبر اسلام - ص - است و این معجزه جاوید نمیتواند بدون هدف نازل شده باشد. بدون تردید خداوند حکیم از نزول قرآن هدف یا اهداف متعالی در نظر داشته است. اهداف قرآن عبارت اند از اموري والا و مهم که پروردگار سبحان آیاتش را براي تحقق آنها نازل فرموده است. شناخت درست و متقن اهداف نزول قرآن یکی از پیش فرضها یا مبانی تفسیر و برداشت از قرآن است.
در مقابل علم بشري نیز به خصوص بعد رنسانس و توجه جدي تر بشر به حیات اجتماعی و نحوه اداره امور بشر مدعی ارایه بهترین برنامه ها براي حیات بشر و به سعادت رساندن بشر شده است. سوالی که در این رابطه مطرح می شود این است که اولا آیا قرآن برنامه اي براي حیات بشر در راستاي به سعادت رساندن آنها دارد؟ اگر دارد آیا هدفی را که قرآن براي به سعادت رساندن بشر دنبال می کند با هدف علم بشري رابطه اي دارد یاخیر؟
آیا مخاطب قرآن چنانچه علم بشري ادعا دارد، همه انسان ها است یا بشر با خصوصیت خاصی مورد مخاطب قرآن است. براي پاسخ گویی به این سوالات پیش ازهمه باید دید منظور علم بشري و قرآن از بشر چیست؟ هرکدام از این دو به عنوان داعیه داران سعادت بشري چه تعریفی از بشر و انسان دارد.؟ پیش از این که وارد بحث اصلی شویم پرداختن به تعریف برخی از واژهها مانند هدف یا اهداف، بشر و انسان، علم، و... امري الزامی مینماید.
مباحث نظري
هدف
هدف در لغت، به معناي - نشانه - و - غرض - است، اما در اصطلاح چیزي است که شخص قبل از عمل، آن را در نظر میگیرد و نیروي خویش و وسایل لازم را براي وصول به آن به کار می برد و غرضش دست یابی و رسیدن به آن است - پایگاه اطلاع رسانی حوزه، شناخت هدف، . - 1376/2/29 در کل هدف را به وضعیتی که در آینده باید داشته باشیم و براي آن برنامه ریزي کرده و با استفاده از وسایل لازم به سوي برآوردن آن حرکت میکنیم، معنی کردهاند.
علم
علم اگرچه به معانی عمومی چون دانستن، یقین و حتی مهارت به کار می رود، ولی در اصطلاح دقیق و فنی آن وبه معناي مطلق، مجموعه اي از گزاره ها و مفاهیمی است که حول موضوعی خاص بررسی شده و داراي اصول، قواعد و قوانینی مشخص است. این مقوله می تواند علم حضوري و عرفانی و مکاشفه اي یا تصوري و تصدیقی مبتنی بر حس و تجربه و یا عقل ومنطق باشد که واژه معادل آن در غرب Knowledge می باشد - ر.ك: ایان باربور، علم و دین، ص9؛ بهشتی، شناخت اسلام، ص - 40، اما علم به معناي خاص مجموعه اي از گزاره ها و مفاهیم و آگاهیهایی است که داراي ویژگیهاي:
الف حصولی بودن،
ب نظام مند، قانون مند و قاعده مند بودن،
ج مدلل بودن،
د تجربی بودن دلیل آن، باشد.
