بخشی از مقاله
چکیده
ساختار فضایی حاکم بر شهرها به روابط متقابل و عوامل مختلفی از جمله: جمعیت، اشتغال و فعالیتها، الگوهای رفت و آمد، زیر ساختهای شهری، خدمات گوناگون و ... بستگی دارد که همواره در ارتباط با یکدیگراند. هدف این نوشتار، تبیین کامل الگوی شهرهای تک هستهای و چند هستهای میباشد، تا برنامهریزان، سیاستگذاران و مدیران شهری کشور، از طریق تحلیل صحیح این پدیدهها، با آنها آشنایی کافی را داشته باشند. عمدهترین متغیر این نوشتار، مفهوم الگوهای شهر تک هستهای و چند هستهای میباشد. روش تحقیق حاضر براساس هدف کاربردی و براساس ماهیت توصیفی وتحلیلی میباشد. نتایج پژوهش نشان میدهد که شهرهای کوچک تنها دارای یک هسته هستند اما شهرهای بزرگ دارای چندین هسته میباشند، همچنین در گذشته شهرها دارای یک هسته میبودند اما امروزه شهرهای بزرگ دارای چند هسته میباشند.
-1 مقدمه
رشد و توسعه شهرها بر اثر حوادث مختلف، در تمام ادوار تاریخی دارای فراز و نشیب بوده است و گاهی، شهرها چنان عظمت و توسعهای یافتهاند که به صورت یک کشور شهر درآمدهاند. وجود شهرهایی مانند آتن و اسپارت در یونان قدیم و شهر روم از آن جمله است، ولی آنچه که اساس شهرنشینی و بسط شهرها را بنیان گذارد، به قرن هیجدهم میلادی باز می گردد که به عصر انقلاب صنعتی شهرت دارد. بعد از انقلاب صنعتی عوامل متعددی باعث گسترش شهرها و افزایش جمعیت آنها گردید که عبارتند از؛
تحول در حملونقل و سرعت مبادلات، پیدایش تخصص و تقسیم کار، افزایش جمعیت، گسترش مهاجرت ها، تمرکز صنعت و تجارت، گسترش مراودات اقتصادی، بالا رفتن سطح درآمد، تنوع در مشاغل، پیدایش و گسترش وسایل ارتباط جمعی - شیعه، . - 11-14 :1391 تحولات پیچیده اقتصادی و فنی که پس از انقلاب صنعتی شکل گرفته بود، موجب تغییرات عمیقتری در اندازه شهرها، نسبت جمعیت ساکن در آنها و آهنگ رشد شهرنشینی گردید . قرن بیستم، دوران شهرنشینی بی سابقهای بود، که تغییرات اقتصادی در شهرها باعث تغییر در همه جنبههای شهری شد. شهرها در قرن اخیر کانون انواع برخوردها هستند، به همین دلیل شهرهای امروزی به عنوان اشکالی فضایی تصور میشوند که نتیجه تراکم شبکههای وابسته به هم هستند.
اگرچه مکان در طول سالهای متمادی ثابت میماند ولی ساختار فیزیکی شهر با تغییر نیازهای ساکنین و تحول کارکردها دستخوش تغییر میشود. عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، دفاعی- امنیتی، مجاورت زمینهای حاصلخیز و همچنین عوامل زیست محیطی و بسیاری عوامل دیگر در روند شکل یابی و فرایند رشد شهرها در دورههای مختلف ایفای نقش میکنند. نمود فضایی این تغییرات، در نحوه چیدمان کاربریهای شهر، تراکم ساختمانی و جمعیتی، شبکه حمل و نقل، دسترسی به تاسیسات و خدمات شهری و غیره بارز میگردد. در نتیجه الگوهای شهری متفاوت با ساختار فضایی و سیستم حمل و نقلی مرتبط با آن به وجود میآید - لطفی و همکاران، . - 2 :1391
پدیده جدید و نوظهور شهرها و مناطق شهری چند هستهای و چند مرکزی، امروزه در بیشتر شهرهای بزرگ جهان در حال پدیدار شدن است. منطقه شهری شهرهای بزرگ چند مرکزی ناشی از یک فرایند عدم تمرکز گسترده از شهرهای مرکزی بزرگ به شهرهای جدید و قدیمی کوچکتر است. شهرهای چند هستهای گرچه به طور فیزیکی از هم جدا هستند، ولی از نظر عملکردی به یکدیگر وابستهاند و اطراف یک مادر شهر بزرگ مرکزی استقرار یافتهاند - . - Hall, 2006:1 در این راستا، نوشتار حاضر دنبال پاسخ دادن به سوالات زیر است:
- 1 الگوی شهر تک هستهای چگونه الگویی است؟
- 2 الگوی شهر چند هستهای شهرها چگونه الگویی است؟
-2 روش پژوهش
هدف این نوشتار، تبیین کامل الگوی شهرهای تک هستهای و چند هستهای می باشد، تا برنامهریزان، سیاستگذاران و مدیران شهری کشور، از طریق تحلیل صحیح این پدیدهها، با آنها آشنایی کافی را داشته باشند. عمدهترین متغیر این نوشتار، مفهوم الگوهای شهر تک هستهای و چند هستهای میباشد. روش تحقیق حاضر براساس هدف کاربردی و براساس ماهیت توصیفی و تحلیلی میباشد.
-3 پیشینه
پیتر هال و کتی پین - 2006 - در کتابی با عنوان "کلانشهرهای چند هستهای" که بر روی هشت منطقه مگاشهری در اروپای شمال غربی تحقیق کردهاند، نتیجه گیری میکنند که شهر چند مرکزی مناطق مگاشهری، تخصص بخشی بین مناطق را نشان میدهد، در حالیکه شهر تک مرکزی مناطق مگاشهری با تمرکز خدمات در یک شهر، خوشه چند بخشی و محیطهای مالی ساخته شده راهبردی را نشان میدهد . - Hall, 2006 - میجرس و سندبرگ - 2008 - ، در پژوهشی با عنوان "کاهش ناهماهنگی منطقهای بوسیله توسعه چند هستهای : داروو علاج یا دارونما"نتیجهگیری میکند که بسیاری از استراتژیهای توسعه منطقهای در مقیاس اروپایی و ملی، توسعه چند مرکزی را عاملی برای کاهش ناهماهنگی منطقهای میدانند در حالیکه این امر از نظر پایه تئوریکی ضعیف است،
اما نتیجهگیری میکند که توسعه چند مرکزی، ناهماهنگی منطقهای را محدود میکند. پسوا - 2009 - در مقالهای تحت عنوان " به سمت یک تعریف از چندهستهای گرایی شهری برای مادرشهرهای برزیل" نتیجه گیری میکنند که اندازه پدیدار شدن ساختار چندهستهای در مناطق مختلف برزیل انعکاس رقابت بزرگ برای آینده توسعه شهری در چنین شهرهایی میباشد. این سیستمهای شهری، استراتژیهای سازگاری برای دریافت مزایای فرصتها و برای آماده شدن برای ناسازگاریهایی که ممکن است برای همدیگر با توسعه چند هستهای پیش بیاید، طلب میکنند . - Pessoa, 2009 - بورقالاسی - 2010 - در مقالهای تحت عنوان "تعریف و اندازه گیری مناطق چندهستهای، مورد توسکانی" نتیجه گیری میکند که توسکانی میتواند به عنوان چشم اندازی از یک ساختار فضایی چند هستهای باشد،
هم نظر به توزیع رتبه - اندازه شهرها و هم اثرات متقابل فضایی . - Burgalassi, 2010 - هوانگ و همکاران - 2015 - در مقالهای تحت عنوان "شهر تک هستهای یا چند هستهای؟ ساختار فضایی اشتغال شهری در بیژینگ" نتیجه گیری میکند که اولا، بیژینگ اکنون ویژگیهای تک هستهای قوی دارد؛ دوما، شهر دارای یک مرکز اشتغال بسیار بزرگ بیش از یک بخش تجارت مرکزی کوچک است؛ سوما، پنج مرکز فرعی شناخته شده است، شامل چهار مرکز در حومه ها میباشد و چهارم؛ یک مدل چند هستهای که شامل این مراکز فرعی است توضیحی بسیار قدرتمند از یک مدل تک هستهای است. ما نتیجه گیری میکنیم که ساختار فضایی بیژینگ اکنون کاملا تک هستهای است، اما ممکن است به
یک الگوی چند هستهای گذر کند
-4 مبانی نظری و تعاریف
-1-4 ساختار فضایی شهر
از حدود دو قرن پیش وقتی شهرهای صنعتی روبه رشد نهادند و سیل مهاجرت به شهرها شکل گرفت و ارتباطات حمل و نقل به سوی مراکز فعالیت و صنعتی شکل گرفتند، اندیشمندان و نظریه پردازان بسیاری در مورد تعیین جایگاه و توسعه شهر و پیرامون آن به مطالعه و اظهار نظر پرداختند و بسیاری از این نظریهها، ایدئولوژیها و مکاتب شهرسازی- برنامه ریزی شهری- حمل و نقل و اقتصاد شهری را هدایت کردند - پاپلی یزدی و سناجردی، . - 7 :1382
بعد از دهه 1960، گسترش افقی شهر یک مشکل جهانی در ارتباط با رشد مادر شهر شد و نه تنها در آمریکای شمالی، اروپای غربی و ژاپن، بلکه در بعضی از شهرهای بزرگ کشورهای توسعه یافته به وجود آمده و تغییرات بسیار زیادی در توزیع جمعیت و به دنبال آن ساختار فضایی شهرها صورت پذیرفت؛ نمود فضایی این تغییرات، در نحوه چیدمان کاربری های شهر، تراکم ساختمانی و جمعیتی، دسترسی به تاسیسات و خدمات شهری بارز میگردد - قدمی و همکاران، . - 2 :1393 ساختار فضایی یک شهر، تاثیر مهمی بر کارایی اقتصادی و کیفیت محیط شهری دارد. با این حال سیر تکاملی فرم شهری، که توسط تعاملات پیچیده نیروهای بازار، سرمایه گذاری عمومی و مقررات شکل میگیرد،
اغلب مورد پایش قرار نمیگیرد. در نتیجه، ناکارآمدیهای مهم ناشی از یک ساختار فضایی ضعیف اغلب نادیده گرفته میشود تا جایی که زمان برای هر گونه اقدامی از دست میرود ساختار فضایی کارآمد میتواند به مشوق و پشتیبان جهت پویایی اقتصادی و در نهایت، رقابت پذیری شهر مبدل شود. ساختار فضایی پایدار نتیجه به کارگیری معیارهای پایداری و شرایط مختلفی است که در طول زمان شکل میگیرند. تکوین یک ساختار فضایی پایدار به شرایطی چون تامین سهولت حرکت و دسترسی به همراه توجیه پذیری حملونقل عمومی، توجیه پذیری اختلاط کاربریها و میزان انطباق و انعطافپذیری، کیفیت زیست محیطی و رعایت فاصله بین مراکز فعالیت و سکونت بستگی دارد - قدمی و همکاران، . - 2 :1392 پایه و مبنای نظریات ساختار فضایی شهرها ریشه در نظریات مکانی مهمی همچون نظریه اقتصادی فون تانن، نظریه مرکز پیرامون جان فریدمن و نظریه مکان مرکزی والتر کریستالر است.
