بخشی از مقاله
چکیده فارسی:
در چارچوب اقتصاد مقاومتی به عنوان یک رهیافت اقتصادی جدید، حوزه های سخت و نرم اقتصاد کشور تحت تاثیر قرار می گیرد. این تغییرات - و گاهی تحولات - با عنوان نظام سازی مورد بررسی قرار می گیرد. اما در این جریان دو شکل از برنامه ریزی ضرورت می یابد: الف. برنامه ریزی اقتصادی - در معنای متعارف - و ب. برنامه ریزی فرهنگی. در واقع وجه مقوم نظریه اقتصاد مقاومتی - که یکی از عوامل اصلی تفاوت آن با سایر الگوهای مدیریت اقتصادی نیز هست - توجه جدی آن به ابعاد فرهنگی در هدایت گری اقتصادی است. بر همین اساس پژوهش حاضر در پاسخ به این پرسش انجام شد که: جایگاه عنصر فرهنگی در دفاع اقتصادی چیست و مولفه های اساسی الگوی فرهنگ سازی در حوزه دفاع اقتصادی - اقتصاد مقاومتی - کدامند؟
یافته های تحقیق علاوه بر تاکید بر جایگاه مهم عنصر فرهنگ در روش شناسی طراحی و اجرای نظام اقتصاد مقاومتی - که جدای از مبانی فلسفی آن در مقدمه و بندهای سیاست های کلی نیز متجلی شده است - ، مولفه های اساسی الگوی فرهنگ سازی در این حوزه را در دو موضوع کلی بدین شرح تبیین می نماید: موضوع اول: تولید محتوای فرهنگی مناسب است - که در آن لازم است به نقش های عملگرها توجه شود - و موضوع دوم: نحوه توزیع محتوای فرهنگی تولید شده - که در آن دو مبحث کلی گستره رسانه ها- شامل رسانه های متعارف از جمله صدا و سیما، مطبوعات و ... و سایر رسانه ها از جمله مسجد، روحانیت، دانشگاه، نخبگان و ...- و شیوه های توزیع- شامل آموزش و ابزار هنر- مورد بحث قرار می گیرد - .
.1مقدمه
الگوی اقتصاد مقاومتی به طور ذاتی رهیافت اقتصادی مورد انتظار در کشور پس از انقلاب اسلامی بوده است. این چارچوب اقتصادی در منویات بنیانگذار و رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی - ره - و نیز رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه ای - مدظله العالی - و نیز در بطن قانون اساسی جمهوری اسلامی به خوبی نمایان است؛ لکن تشدید خصومت های اقتصادی در اواخر دهه 1380 باعث شد تا مقام معظم رهبری - مدظله العالی - که پیشتر در اواسط این دهه جنگ اقتصادی آتی را پیش بینی کرده بودند، بر ضرورت اتخاذ رویکرد مقاومتی در اقتصاد تاکید نمایند.
به رغم تاکید معظم له بر مقاوم سازی اقتصاد از سال 1386، در سال 1389 برای اولین بار اصطلاح اقتصاد مقاومتی از سوی ایشان مطرح و وارد ادبیات نظری اقتصاد ایران شد. رهبر معظم انقلاب در سال های 1390 و 1391 به تبیین برخی ابعاد این نظریه نوین اقتصادی پرداخته، در بهمن ماه سال 1392 با ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به مسئولین نظام و دستگاه های اجرایی، فرمان رسمی اصلاح نظام اقتصادی کشور را صادر فرمودند.
در چارچوب این رهیافت جدید، حوزه های سخت و نرم اقتصاد کشور تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. این تغییرات - و گاهی تحولات - در ادبیات علمی با عنوان نظام سازی مورد بررسی قرار می گیرد. در این معنا نظام سازی عبارت است از اصلاح یا تقویت برخی بخش های سخت افزاری و نرم افزاری اقتصاد.
اما در راستای تغییرات و تحولات سخت و نرم مورد نظر، دو اقدام کلی صورت می گیرد که عبارتند از: الف. برنامه ریزی اقتصادی و ب. برنامه ریزی فرهنگی. در واقع وجه مقوم نظریه اقتصاد مقاومتی - که یکی از عوامل اصلی تفاوت آن با سایر الگوهای مدیریت اقتصادی نیز هست - توجه آن به ابعاد فرهنگی در هدایت گری اقتصادی است. در این تعبیر برنامه ریزی فرهنگی عبارت است از سازماندهی عوامل و پدیده های فرهنگی در راستای تغییرات و تحولات اقتصادی در حوزه های سخت و نرم. بر همین اساس پرسش اساسی این پژوهش بدین شرح است: مولفه های اساسی الگوی فرهنگ سازی در حوزه دفاع اقتصادی - اقتصاد مقاومتی - کدامند؟
در طی فرآیند علمی به منظور دستیابی به پاسخ سوال فوق و در ادامه مقاله، ضمن بیان پیشینه موضوع در قسمت بعد، مبانی نظریه تاب آوری اقتصادی - نزدیک ترین نظریه به اقتصاد مقاومتی در ادبیات اقتصادی متعارف - و جایگاه عنصر فرهنگی در آن مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس مبانی، خاستگاه و روش شناسی اقتصاد مقاومتی به صورت اجمالی بیان شده و در ادامه جایگاه عنصر فرهنگی و فرهنگ سازی در چارچوب این نظریه نظام مند تبیین شده است. بخش پایانی مقاله نیز به جمع بندی و پیشنهادات اختصاص یافته است.
.2 مبانی نظری و پیشینه موضوع
.1-2 پیشینه موضوع
.1-1-2مروری بر مطالعات خارجی
بحث عنصر فرهنگی و رسانه - به عنوان یکی از ابزارهای آن - و اثرات آن بر اقتصاد از موضوعاتی است که در مطالعات زیادی در سطح جهان مورد توجه قرار گرفته است. در گزارش بانک جهانی - 2002 - با عنوان "نقش رسانه در توسعه اقتصادی" کلیدی ترین عنصر در استراتژی های توسعه انتقال دانش و افزایش شفافیت دانسته شده است، چراکه مردم با داشتن اطلاعات بیشتر انتخاب های بهتری خواهند داشت. به همین جهت رسانه و مطبوعات آزاد را هسته ی توسعه عادلانه معرفی می کند.
هنریکو - 2006 - در مقاله "نفوذ فرهنگ بر آزادی اقتصادی و کسب و کار بین المللی" توجه به فرهنگ را یک عامل مهم و مؤثر درتوسعه کسب و کار بین المللی میداند، به نحوی که نتیجه میگیرد برای موفقیت، در درجه اول مدیران اقتصادی باید درک درستی از محیط فرهنگی داشته باشند. باسه - 2006 - 2 در مقاله "فرهنگ، هنجارها و مشوق های اقتصادی" تأکید می کند فرهنگ و هنجارهای اجتماعی یک عامل مهم در چگونگی رفتارهای اقتصادی است و در نهایت مدلی از تعامل فرهنگ و اقتصاد را جهت بهبود عملکرد و سیاست گذاری های اقتصادی ارائه می دهد.
بودس - 2007 - در مقاله "نقش رسانه در اقتصاد" به رابطه بین رسانه و رونق اقتصادی پرداخته و اینگونه نتیجه گیری می کند که رسانه از طریق افزایش بهره وری سیاسی سبب افزایش رونق اقتصادی می شود. دامسون - 2010 - 4 در مقاله "فرهنگ مقاومتی؛ نقش فرهنگ های سنتی در انعطاف پذیری روستا" به این سوال که اولویت های فرهنگی در فرآیند انعطاف پذیری اقتصادی چه نقشی دارد پاسخ گفته است.
وی تصریح می کند فرهنگ و ارزش های سنتی یا همان توجه به ارزش های مردم، از طریق افزایش پویایی باعث افزایش انعطاف پذیری اقتصادی در برابر تغییرات و ضربات خارجی می گردد. ون دن برگ - 2012 - 5 در مقاله "پیچیدگی فرهنگ اقتصادی؛ تجزیه و تحلیل جامعه شناختی و میان رشته ای" بر نظریه بوردیو جامعه شناس فرانسوی تأکید می کند که میخواهد یک چارچوب مفید برای تجزیه و تحلیل فرهنگ اقتصادی ارائه کند. در نتیجه تصریح می کند درک درست از فرهنگ اقتصادی اقتصاددانان را قادر می سازد تا خود را از فرهنگ ظالمانه اقتصاد در جریان، آزاد سازند.
ترچیل - 2014 - در مقاله "بررسی عملکردهای رسانه ای در اقتصاد آمریکا" نقش رسانه را در سیستم های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آمریکا بررسی می کند و به این نتیجه میرسد با توجه به بودجه عظیمی که آمریکا به رسانه اختصاص داده است، رسانه نقش بسیار مهمی در رشد و پیشبرد اقتصاد آمریکا ایفا می کند.
لازارتو - 2014 - 7 در مقاله "فرهنگ و خلاقیت، راهکارهای فرار از بحران در اقتصاد" تصریح می کند توجه به فرهنگ و خلاقیت در طراحی استراتژی رشد و توسعه اقتصادی رو به گسترش است. در واقع این مولفه ها را برای دستیابی به یک اقتصاد هوشمند، پایدار و مقاوم ضروری میداند. در نهایت برای این مهم ده توصیه و راهکار علمی پیشنهاد می کند.
