بخشی از مقاله
چکیده
ایجاد دوره رسمی آموزشی-پژوهشی کاربردي مبتنی بر روششناسی طراحی یک برنامه درسی کارآمد، از ملزومات تحقق عملی اقتصاد مقاومتی در مجامع علمی و دانشگاهی است. این مقاله درصدد است تا با بیان اصول و روشهاي برنامهریزي درسی و طراحی یک برنامه درسی در مقطع کارشناسی ارشد اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاع اقتصادي، دو خلأ را پوشش دهد که عبارتند از: الف - ارائه فرآیند طراحی روشمند اهداف و محتواي آموزشی؛ ب - نمونه پژوهی این فرآیند با طراحی برنامه آموزشی رسمی مقطع کارشناسی ارشد با عنوان: »اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاع اقتصادي.
« روش جمعآوري دادهها و اطلاعات در این پژوهش روش ترکیبی بوده و از مستندات کتابخانهاي و مصاحبه استفاده شده است. در این مسیر از ابزار جمعآوري اطلاعات منابع رایانهاي از قبیل جستجوي پیشرفته
اینترنتی منابع استفاده شده و از روشهاي ارجاع فرآیندي پژوهش همچون مصاحبه و طوفان مغزي نخبگان، جهت اعتبار بخشی پژوهش بهرهگیري شده است. بررسی نیازسنجی آموزشی، ارائه جدول »هدف-محتوا« و طراحی سرفصلهاي دروس، از نتایج پژوهش مذکور کرد.
.1 مقدمه
تبیین و نظریهپردازي در مورد مفاهیم اقتصاد مقاومتی که منجر به مقاومسازي و کاهش آسیبپذیري اقتصاد در برابر هجمههاي نرم و سخت اقتصادي، با هدف حفظ ثبات و آرامش در اقتصاد داخلی و تأمین امنیت معیشت مردم است، ضروري حتمی است. کمبود نیروهاي متخصص و متعهد بومی در عرصهي شناخت حملات و آسیبهاي دشمن کهناظر به بعد بیرونی اقتصاد است، مشکلی است که پیش روي مسئولان و مدیران کشور بوده و میباشد،
ازاینرو انجام مطالعهاي گسترده از مرزهاي دانش و تجربه در زمینه اقتصاد و رابطه آن با عرصه مقاومسازي و احاناًی دورههاي موفق دنیا در این زمینه و نهتاًی انجام طراحیهاي لازم براي برنامهریزي آموزشی دوره هاي کوتاهمدت تخصصی و یک دوره جامع پیشرفته در مقطع کارشناسی ارشد، جهت آموزش تمامی ابعاد نظري و کاربردي مربوطه، با عنایت بر مسائل دفاع غیرعامل، اقتصادي و مالی ناظر بر عرصههاي ملی و صنایع مبتلابه کشور، امري است که براي حال و آینده ایران اسلامی ضروري است؛ لذا فهم روشمند و علمی از مؤلفههاي معنایی »اقتصاد مقاومتی« و »دفاع - دفاع - اقتصادي« نیازمند ورود و تأمل در چند دسته از علوم و حوزههاي پژوهشی آکادمیک و متعارف و مطالعات میان رشته اي در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادي، مدیریتی، سیاست گذاري کلان، امنیتی و... میباشد.
از دیگر سو، لزوم توجه به بروز انواع تعارض ها، جنگها و بحرانهاي مالی و اقتصادي در عرصه بینالملل، باعث گردیده است که صاحبنظران حوزه علوم اقتصادي با بازنگري جدي در مؤلفههاي پارادایم فکري غالب در دانشکده هاي اقتصاد، نسبت به کارآمدي گزارههاي متعارف اقتصاد در بستر تعاملات فوق ابراز تردید نمایند. در این راستا تدوین برنامه ریزي درسی رسمی مناسب جهت احصاي فضا و ابعاد این جنگ و در مرحلهي بعد تولید راهکارهاي مقابله، توانمندسازي و احیاناً آفندي - تهاجمی - در کشور ضروري است.
برنامهریزي درسی به عنوان یک حوزهي تخصصی و یک رشته ي تحصیلی، موضوعی جدید است، اما همواره مسأله مورد توجه جوامع بوده و به تدریج که جوامع تخصصیتر و پیچیدهتر شدهاند، نهادهاي تخصصی نظیر مدارس و دانشگاهها جهت مرتفع کردن نیازهاي خاص دانش آموزان و دانشجویان شکل گرفتهاند. در این جا بود که فیلسوفان، نظریهپردازان اجتماعی، متخصصان تعلیم و تربیت و گروه کثیري از معلمان و استادان در برابر این پرسش قرار گرفتند که »چه چیز و چگونه باید آموزش داده شود؟.[1]« پاسخ این سؤال همان برنامهي درسی است. به عبارت دیگر، طرح کلان یک فعالیت آموزشی.
این مقاله با عنایت به بند 21 سیاستهاي کلی اقتصاد مقاومتی در اهمیت شکلگیري گفتمان و ادبیات علمی در حوزه اقتصاد مقاومتی، ضمن معرفی چارچوب، اهداف و روشهاي برنامهریزي درسی، نمونه موردي طراحی رشته اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاع اقتصادي را در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می نماید.
.2 پیشینه پژوهش
پیشینه این پژوهش را در دو حوزه میتوان احصا نمود: الف - ادبیات برنامهریزي درسی ب - ادبیات علمی اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادي؛
در حوزه برنامهریزي درسی یکی از اصلیترین مراجع خارجی که مفاهیم کلی این حوزه را با توجه به جدیدترین مقالات پوشش میدهد، دائرهالمعارف »مطالعات برنامه درسی3« است که به موضوعاتی نظیر تاریخچه، مفاهیم و اصطلاحات برنامه درسی، توصیف محتوا، عناصر مؤثر بر مطالعات برنامه درسی، ماهیت برنامه درسی و انواع برنامهها، میپردازد.
پژوهشهاي مرتبط با طراحی برنامه درسی در حوزه داخلی و خارجی را میتوان به سه رویکرد کمی، کیفی و ترکیبی تقسیم نمود، و نتایج پژوهش در این حوزه بیانگر حرکت پژوهشها از کمی به کیفی و ترکیبی است.
با بررسی عناصر چهارگانه مؤثر بر برنامه درسی به این نتیجه رسیدند که عناصر مختلف برنامه درسی باید در جهت ایجاد شایستگی هاي لازم در ابعاد دانش، نگرش و مهارتهاي مورد نیاز یک حیطه تخصصی در دانشجو و پرورش مهارتهاي عالی ذهنی باشند. همچنین سازماندهی برنامههاي درسی بصورت میانرشتهاي، مسئله محوري، ایجاد فرصت تجربه در محیطهاي یادگیري واقعی و ارزشی اصیل، از مهمترین عناصر مؤثر بر طراحی برنامه درسی است
در حوزه ادبیات علمی اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادي نیز پژوهشهایی صورت پذیرفته است که به اهم آنها اشاره میگردد.
سیف - - 1392 با بررسی سیاستهاي اقتصاد مقاومتی با روش تحلیل محتوا اهداف کلان و موضوعی سیاستهاي ابلاغی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده که در میان اهداف موضوعی بیشترین تأکید بر فنریت اقتصادي است.
سیفلو، - 1393 - به بررسی مفهوم »اقتصاد مقاومتی« از طریق تعیین جایگاه آن در پاردایم علم اقتصاد و تحلیل گفتمان سخنان مقام معظم رهبري پرداخته است و به این نتیجه رسیده که بر اساس بیانات رهبري، اقتصاد مقاومتی بهترین تفسیر را در قالب یک راهبرد اقتصادي فعال به خود میگیرد.
تراب زاده و همکاران ، - - 1392 نیز با تحلیل سخنان رهبري با بهرهگیري از روش تحلیل دادهبنیاد، به مدل مفهومی سخنان ایشان پیرامون ابعاد، ویژگیها و الزامات اقتصاد مقاومتی پرداختهاند
دري نوگورانی و صالح اصفهانی - - 1392، در اثر خویش به مباحث مبنایی، تجربی، تاریخی و نگرشی پرداخته و در پایان نیز برخی اصول راهنماي کاربردي براي تحقق اقتصاد مقاومتی ارائه داده است.
اختري - - 1392، در اثر خویش به بررسی دلالتهاي برگرفته از قرآن و سنت در حوزه اقتصاد مقاومتی پرداخته است و زمینه و بستر آن را در اقتصاد اسلامی جستجو میکند.
پیغامی و همکاران - - 1395-1394، با تألیف کتب »جستارهایی در اقتصاد مقاومتی« در 4 جلد به بررسی مقاومسازي اقتصادي در ادبیات متعارف، سیره نبوي - ص - و تحریمهاي اقتصادي ایران پرداخته و در ابتدا با ارائه یک مدل مفهومی شامل قرآن و سنت، دانش و تجارب بشري، آراء و اندیشههاي رهبران انقلاب اسلامی و شرایط و اقتضائات زمانی اقتصاد ایران به دنبال استخراج مدل مفهومی و شاخصهاي اقتصاد مقاومتی در قالب مجلد نهایی هستند
قرارگاه دفاع اقتصادي - - 1394 با انتشار 4 کتاب در حوزه دفاع و دفاع اقتصادي با نگاهی دفاعی به مسائل اقتصادي کشور پرداخته است و به موضوعاتی از قبیل: جنگ و تحریم اقتصادي، نظریه اقتصاد مقاومتی، عدالت بنیانی، تولید داخلی، استحکام ساخت نهادي اقتصاد، تجارب اقتصاد مقاومتی در سایر کشورها، دیپلماسی کشورها، دشمن شناسی،دفاع اقتصادي از منظر رهبران انقلاب اسلامی و... پرداخته است
این پژوهش با عنوان »طراحی دوره کارشناسی ارشد اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاع اقتصادي « به دنبال اهداف کلی زیر میباشد: الف - دستیابی به برنامه درسی، اهداف و سرفصلهاي درسی مقطع کارشناسی ارشد، جهت تربیت سرمایههاي انسانی متخصص در زمینه اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادي؛ ب - دستیابی به مرز دانش، منابع و برنامههاي درسی و آموزشی مراکز مهم و معتبر دنیا در زمینه اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادي؛.
این پژوهش با اهداف مذکور اکتشافی است و از آنجایی که برنامهریزي درسی و آموزشی براي دورههاي دانشگاهی یا کوتاه مدت براي حوزه اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادي در ایران سابقهاي ندارد و مساعی قبلی ناظر بر دورههاي کارگاهی در سطح مقدماتی میباشد، لذا تلاش بر استخراج، تدوین و تنظیم این برنامه رسمی آموزشی مبتنی بر ظرفیتهاي میانرشتهاي داخلی و خارجی است که البته در این مسیر به دلیل بداعت مفاهیم اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادي و در نظر گرفتن شرایط و اقتضائات کشور و سیاستهاي کلی ابلاغی اقتصاد مقاومتی، وجوه نوآوري در برنامهریزي نمایانگر خواهد بود.
