بخشی از مقاله
چکیده در حوزه اقتصاد، اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاع اقتصادی، مصونیت و بازدارندگی، کاهش آسیبپذیری، تداوم تأمین باکیفیت و پایداری نیازهای اساسی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدهای اقتصادی دشمن است. رهبر معظم انقلاب اسلامی با ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیینشده است، تأکید کردند: پیروی از الگوی علمی و بومی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، عامل شکست و عقب نشینی دشمن در جنگ تحمیلی اقتصادی علیه ملت ایران خواهد شد. . در چند سال اخیر رهبر معظم انقلاب با طرح اقتصاد مقاومتی و تأکید دوچندان روی آن، سعی در گفتمان سازی آن و لزوم اجرای آن داشتهاند، خصوصاً در شرایط حساس این برهه از زمان که کشور از طرف دشمنان با خطرات مختلفی ازجمله تهدیدهای اقتصادی روبرو است. یکی از بخش های مهم اقتصادی، بخش کشاورزی است. همه کشورها برای دستیابی به امنیت غذایی، توجه ویژه ای به بخش کشاورزی دارند. این بخش باثبات ترین بخش اقتصادی ایران است و کمترین اثرپذیری را از شوک های برونزا دارد. اقتصاد مقاومتی در حوزه کشاورزی به معنای تلاش بهمنظور حداکثر استفاده از امکانات موجود برای تولید محصولات راهبردی به منظور کاهش وابستگی به کشورهای دیگر، افزایش بهرهوری تا حد امکان و تأمین نهادهای لازم به شکل کامل و در زمانی مناسب است. برای نیل به اهداف اقتصاد مقاومتی، بخش کشاورزی می تواند به لحاظ وجود مزیتهای جهانی مؤثر باشد. بنابراین سؤال اصلی مقاله، جایگاه بخش کشاورزی در تحقق اقتصاد مقاومتی است، لذا در این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی، ابتدا مبانی نظری اقتصاد مقاومتی مطرح و درنهایت جایگاه بخش کشاورزی برای تحقق آن بهعنوان نتیجهگیری ارائهشده است.
مقدمه
پدافند اقتصادی، به مجموعه اقدامات غیرنظامی که موجب افزایش توانایی آشکارسازی، ارتقاء سطح مصونیت و بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم تأمین باکیفیت و پایداری نیازهای اساسی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدهای اقتصادی دشمن می شود، تعریف شده است - سند راهبردی پدافند اقتصادی کشور،1396-1392،ص. - 15 همچنین »تهدید اقتصادی« این گونه تعریف شده است: هرگونه اقدام و تلاش از سوی دشمن که باهدف اثرگذاری در جهت تضعیف اقتصاد کشور و با ایجاد فشار اقتصادی بر مردم صورت می گیرد. این تهدیدها میتوانند با استفاده از ابزارهای اقتصادی نظیر تحریم و یا ابزارهای اقتصادی نظیر عملیات روانی و...صورت پذیرد. همچنین این تهدیدها علاوه بر اقدامهای بالفعل، اقدامهای بالقوه را نیز شامل میشود. - سند راهبردی پدافند اقتصادی کشور، 1396-1392،ص. - 15
دو مفهوم دیگر که به نوعی متقارن با مفهوم تهدید اقتصادی است، مفهوم جنگ اقتصادی و تحریم اقتصادی است که تحریم اقتصادی خود یکی از ابزارهای جنگ اقتصادی محسوب میشود. جنگ اقتصادی، بهکارگیری ابزار و مؤلفههای قدرت اقتصادی یک یا چند کشور در جهت فلج سازی و تضعیف نظام اقتصادی یک کشور کهنهایتاً منجر به ضعف قوای سیاسی، اجتماعی و نظامی آن کشور شود، میگویند و تحریم یکی از مهمترین ابزارهای جنگ اقتصادی است.تحریم اقتصادی، نوعی از مجازات بینالمللی است که معمولاً در قالب قطع روابط تجاری، ایجاد ممنوعیت بر عوامل و فعالین اقتصادی، ممنوع کردن سرمایه گذاری و روابط تجاری، جلوگیری از همکاری های مالی و پولی، جلوگیری از ادامه ی هرگونه کمک اقتصادی و مالی و جلوگیری از صدور فناوری یا تحصیل و اشتغال متخصصین و کارشناسان و مانند آن مطرح میشوند - سند راهبردی پدافند اقتصادی کشور، 1396-1392،ص - 16-15 لذا در حوزه اقتصاد، اقتصاد مقاومتی با رویکرد دفاع اقتصادی عبارت است از مصونیت و بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم تأمین باکیفیت و پایداری نیازهای اساسی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدهای اقتصادی دشمن. قوی شدن یک ملت ارکان و اجزاء مختلفی دارد. قوی شدن یک ملت فقط به این نیست که تسلیحات جنگی پیشرفته ای داشته باشد؛ البته تسلیحات هم لازم است، اما فقط با تسلیحات هیچ ملتی قوی نمیشود. من وقتی نگاه می کنم سه عنصر را پیدا می کنم که اگر این سه عنصر موردتوجه قرار گرفتند، یک ملت قوی میشود : یکی اقتصاد، یکی فرهنگ، و سومی علم و دانش. - مقام معظم رهبری، - 1393 وقتی که در یک کشور، توسعه سازندگی و زیرساختهای اقتصادی، صحیح و مستحکم بنا می شود و وقتی که حرکت سازندگی در کشور- به معنای واقعی کلمه- به وجود می آید؛ کشور از اعتلای سیاسی هم در داخل و هم در خارج برخوردار میشود. - مقام معظم رهبری، - 1375 پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحولات عمیقی در حوزه های مختلف ازجمله حوزه اقتصاد به وقوع پیوست. به رغم آن که در شکل گیری انقلاب، مباحث و مسائل اقتصادی نقش بنیادینی در قیاس با دیگر عوامل نداشت ولی پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، یکی از حوزه هایی که دچار تحول زیادی گردید، اقتصاد کشور بود. تحولات ایجادشده به دلایل گوناگونی مانند ملی شدن ها، مصادره ها، فرار سرمایه داران و کارشناسان خارجی، کاهش قابلتوجه صدور نفت و ...
به وقوع پیوست که موجب تغییر ساختار اقتصادی کشور شد. هنوز طراحی های اولیه حوزه اقتصاد سازمان نیافته بود که تحمیل جنگ فرصت های اقتصادی را متأثر و محدود ساخت. به همین دلیل در ده سال اول امکان طراحی یک الگوی جدید و متناسب با آموزه های اسلامی و انقلابی فراهم نشد. درواقع، از یک منظر کلی، اگرچه بهصورت مشخص در برخی زمینه ها مانند بانکداری بدون ربا اقداماتی به عمل آمد اما اقدام اساسی و متناسب با اهداف اسلام و انقلاب صورت نگرفت. پس از پایان جنگ تحمیلی نیز، دغدغه ها و ضرورت های بازسازی مناطق جنگی و جبران عقب ماندگی های دوره جنگ مانع از طراحی یک الگوی جدید گردید ولی هیچ گاه نیاز به طراحی الگویی جدید و متناسب با آرمان های انقلاب و آموزه های دین و نیز شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور در سالهای پس از انقلاب از میان نرفت تا اینکه در سال 1374 طی ابلاغیه ای از سوی مقام معظم رهبری، ضرورت تدوین برنامه اقتصاد بدون نفت مطرح و انجام این مهم به دولت وقت ابلاغ شد و متعاقب آن نیز ضرورت تهیه برنامه ای برای تحقق عدالت اجتماعی مورد تأکید ایشان قرار گرفت. این روند از سال 1384 با ابلاغ سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی و سپس دیگر سیاستهای اقتصادی از سوی رهبر انقلاب شدت یافت. به دلیل اهمیت حیاتی یک نظام اقتصادی تأمین کننده رفاه و عدالت آن هم در تراز اهداف و آرمان های کلان جمهوری اسلامی از یک سو و ضرورت تذکر و تأکید مداوم به مجموعه مسئولین کشور نسبت به پیگیری منویات ابلاغیه های قبلی، مقام معظم رهبری در سال های اخیر نوعی گفتمان اقتصادی را پی افکندند که با ایدههایی نوآورانه در قالب اختصاص سال ها به نام های الهام بخش و طی سه سال اخیر نیز با طرح مضمون اقتصاد مقاومتی تداومیافته است.
مطمئناً آینده ی نظم سیاسی در ایران به مجاهدتها و دستاوردهای تمامی ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه اقتصاد مقاومتی بستگی دارد. مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته: میر معزی - - 1391 در مقاله ای تحت عنوان اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن با تاکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری ضمن ارائه تفسیری روشن از اقتصاد مقاومتی که مستند به بیانات مقام معظم رهبری است، به دنبال اثبات این فرضیه است که اقتصاد مقاومتی شکل خاصی از نظام اقتصادی اسلام است که در وضعیت حمله همه جانبه اقتصادی دشمن پدید می آید. سیف - - 1391 در مقاله ای تحت عنوان الگوی پیشنهادی اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبری به ادبیات فنریت اقتصادی پرداخته و الگوی مربوط را مورد بحث نظری قرار داده است. همچنین ریسک تخریب اقتصاد ملی و نیز سناریوهای رفتاری کشورها در این راستا مورد بحث قرار گرفته و محورهای چهارگانه فنریت اقتصادی بیان شده است. عرب نژاد - - 1391 در مقاله ای تحت عنوان از جهاد اقتصادی تا اقتصاد مقاومتی، به مفهوم جهاد اقتصادی میپردازد و اشاره به تحقق جهاد اقتصادی با استقرار مدل بومی پیشرفت میکند و همچنین تبیین و تعریف علمی از اقتصاد مقاومتی را بررسی نموده است. خلیلی - - 1391 در مقاله ای تحت عنوان مقاومت اقتصادی در پرتو اقتصادی مقاومتی به ابعاد و شاخصههای اقتصاد مقاومتی پرداخته است. مارتین و سیمی - 2009 - 1 در مقاله ای تحت عنوان انعطاف پذیری اقتصادی مناطق نسبت به رویکرد تکاملی، تعاریف مختلف از انعطاف پذیری و کاربرد آنها را مرور می کند و به انعطاف پذیری شهری و منطقه ای پرداخته است. واگرین - 2010 - 2 در مقاله ای تحت عنوان چارچوبی برای ارزیابی تاب آوری زیرساخت ها و سیستم های اقتصادی، به تعریف تاب آوری و همچنین یک مدل کمی برای اندازه گیری تاب آوری سیستم ها پرداخته است. استیو توماس و همکاران - - 2013 در مقاله ای به موضوع تاب آوری در سیستم های سلامت می پردازد و به توضیح مفهوم تاب آوری پرداخته است.
یکی از بخش های مهم اقتصادی، بخش کشاورزی است. این مهم در بند 7 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی تحت عنوان امنیت غذایی بیان شده است. - بند : 7 تأمین م نو غو و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید - مواد اولیه و کالا - همه کشورها برای دستیابی به امنیت غذایی، توجه ویژهای به بخش کشاورزی دارند. این بخش باثبات ترین بخش اقتصادی ایران است و کمترین اثرپذیری را از شوک های برونزا دارد. اقتصاد مقاومتی در حوزه کشاورزی به معنای تلاش به منظور حداکثر استفاده از امکانات موجود برای تولید محصولات راهبردی به منظور کاهش وابستگی به کشورهای دیگر، افزایش بهرهوری تا حد امکان و تأمین نهادهای لازم به شکل کامل و در زمانی مناسب است. برای نیل به اهداف اقتصاد مقاومتی، بخش کشاورزی میتواند به لحاظ وجود مزیتهای جهانی مؤثر باشد. بنابراین سؤال اصلی مقاله، جایگاه بخش کشاورزی در تحقق اقتصاد مقاومتی است، لذا در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی، ابتدا مبانی نظری اقتصاد مقاومتی مطرح و سپس وضعیت کشاورزی در ایران و جند کشور مطرح بیان و درنهایت جایگاه بخش کشاورزی و توصیه هایی برای بهبود آن بهعنوان نتیجهگیری ارائهشده است.
