بخشی از مقاله
چکیده
تفکر الهی و فرهنگ دینی داشتن، به جاي آوردن شرط امانت و جانشینی خداوند در زمین با مرعی داشتن اصول حاکم بر فعل الهی در اعمال انسانی است،که براي تبیین تمام جنبه هاي یک زندگی به کار می رود. از آنجا که فرهنگ دینی باورهاي یک جامعه است که تاثیر متقابل با محیط آن جامعه دارد می توان خصوصیات فرهنگی هر عصري را در بستر بناهاي معماري آن یافت. معماري ایرانی-اسلامی دیدگاهی را به سایر فرهنگها داده است که ایران و ایرانی را با آن می شناسند. اما اینکه چگونه مولفه هاي فرهنگ دینی جامعه در عناصر معماري آن تجلی یافته است، پرسشی است که در این مقاله سعی بریافتن پاسخ آن می شود. در این راستا ابتدا معناي فرهنگ دینی در بطن جامعه و سپس تاثیر متقابل محیط جامعه و ارزشهاي فرهنگی برخاسته از آن درشهر مراغه - مسجد شیخ معزالدین مراغه - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
واژههاي کلیدي: فرهنگ دینی، جامعه، انسان، ارزشها، عناصر معماري
-1 مقدمه
منبعث شدن فکر و عمل انسان از جهان بینی و باورهاي او مسئله اي است که به استناد آن می توان تاثیر فرهنگ و تفکر دینی را بر آثار هنري انسان من جمله معماري مورد بررسی قرار داد. تفکر دینی به عنوان یک مرتبه از جهان بینی در طول تاریخ فضایی را براي معماران فراهم نموده است که بتوانند عالی ترین مضامین معنوي و انسانی را براي بشریت محسوس و مشهود نمایند. ایران از ابتداي تاریخ با یگانه پرستی اولین گام هاي تفکر را بر داشته است و از دیرباز داراي هویتی غنی و متعالی بوده است. در طول تاریخ دائما با حملات خارجی روبرو گشته و همیشه در تلاش بوده تا هویت اصیل خویش را فراموش نکرده و فرهنگ ها و آئین ها را از خاطر نبرد. اکنون در میان راه در تقابلی دوسویه رودر روي دو بستر تفکري قرار گرفته است:
از یک سو اندیشه هاي ایرانی و اسلامی که برخاسته از اندیشه هاي ناب ایران کهن است و از سوي دیگر هجوم هویتی نوین از سوي معماري هاي بیگانه هردوي این تفکرات معماري داخلی را به تکاپو واداشته است.فرهنگ اصیل ایرانی از دیرباز تفکري الهی و معنوي را در بطن خود داشته است. تفکر الهی و فرهنگ دینی داشتن، به جاي آوردن شرط امانت و جانشینی خداوند در زمین با مرعی داشتن اصول حاکم بر فعل الهی در اعمال انسانی از جمله هنر اوست. و از آنجا که هنر ارزشها و اصول خویش را از جهان بینی و فرهنگ حاکم بر جامعه می گیرد و دین با جامعیت خویش و تسلطی که بر جسم وروح انسان دارد مناسب ترین منبع تغذیه معنوي و روحانی جامعه و به تبع آن مناسب ترین هدایتگر هنر است.
در حقیقت فرهنگ دینی هنر را متذکر می سازد تا این هنر به سوي ایجاد آثاري هدایت شود که بتواند روح انسان را تعالی بخشیده و فضاي مناسب رشد و کمال انسان را فراهم کند. از طرف دیگر هویت فرهنگی معماري را همان ارزش هایی رقم می زند که در بستر بناهاي سنتی ادراك می شود، چرا که معماري به آن دلیل شکل می گیرد تا ارزش ها را در خویش بپروراند وکالبدي برآنها متصور شود که اگر اینگونه نبود معماري سنتی ایران فاقد ارزش می نمود و بیشتر از مشتی خشت و خاك نمی نمود. هنر ایرانی هنري سرشار از نبوغ ایرانی است که خلوص هنر او در پرتو تفکر دینی ، جان و جسم و فکر هنرمند و همچنین اثر هنري او را از هر گونه ناخالصی و زشتی و پلیدي و آلایش پاك و خالص می گرداند.
در این مقاله تلاشی در جهت شناساندن جایگاه تفکر دینی و فرهنگ غنی در معماري ایران صورت گرفته و در کنار آن تفکر و تحلیلی در زمینه دلایل ایجاد گسست فرهنگی در کشورمان و تاثیرات آن بر معماري معاصر نیز به عمل آمده است. در این میان این نکته که معماري و شهرسازي داراي رسالتی است تا ارزشهاي فرهنگ دینی را در درون خویش پاس دارد بررسی شده و همگونی فرهنگ دینی و معماري حاصل از این دیدگاه در آثار معماري جامعه سنتی همچون مسجد شیخ معزالدین مراغه مورد پژوهش قرار گرفته است.
-2 ضرورت پژوهش
تحولات معاصر موجب دگرگونی و تغییراتی در برخی جلوه هاي زندگی و فرهنگ جامعه شده است. روند معقول و منطقی معماري ایران که در پس هر عنصرش فکري عمیق نهفته بود باز ایستاده و از طرفی به علت وقوع تحولات فرصت تطابق با فرهنگ را پیدا نکرده است . در حالی که تحولات در کشورهاي اروپایی به تدریج صورت گرفته و آنها تا حد زیادي تغییرات را جایگزین کرده اند. به همین دلیل دوباره جان گرفتن فرهنگ و معماري کشورمان بسیار مهم و ضروري است. تا از این طریق بتواند به حیات خود ادامه دهد و این امر جز باگذر از درون معماري سنتی معاصر و بررسی متقابل فرهنگ دینی و نمود آن در کالبد معماري محقق نمی شود.
