بخشی از مقاله
چکیده
مشارکت عمومی در فرآیند تصمیم گیری شهری در یک بعد جدید با مفهوم توسعه پایدار تکامل یافته و بر نقش جامعه محلی در تحقق مفهوم پایداری تاکید بسیار شده است. اگر بپذیریم که شروط رسیدن به پایداری بر مبنای تعریف کلی توسعه پایدار از قبیل توسعه اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی یک منطقه شروطی لازم اما ناکافی است، ضرورت دستیابی به مشارکت اجتماعی برای تحقق پایداری و تکمیل کننده پیش نیاز های آن، جایگاه ویژه ای خواهد یافت. چرا که بزرگ ترین حمایت های سیاسی و مالی از پروژه های توسعه شهری بدون حمایت گسترده عمومی ناکارامد و محکوم به شکست خواهند بود.
از این رو پژوهش حاضر در پی ارائه راهکارهایی جهت افزایش روحیه مشارکت مردمی در پروژه های شهری است. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در بستری از مطالعات کتابخانه ای بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که بهره گیری از مشارکت مردم در فرآیند توسعه شهری هم چون ارائه پرسشنامه ها و نظرسنجی ها برای گروه های مختلف شهروندان، برپایی نمایشگاه های تعاملی،مصاحبه، کارگاه های طراحی و فعالیت هایی از این دست به ویژه در فضاهای عمومی شهری تضمین کننده موفقیت و پایایی آن هاست.
-1 مقدمه
علت توجه روز افزون به رویکرد های مشارکتی توسعه از 1970 به بعد را می توان در کاستی های موجود در رهیافت های به کار رفته قبلی در زمینه توسعه و پیامد های منفی آن جست جو کرد. - عابدی سروستانی، - 143:1385 آدمی موجودی اجتماعی است و روابط و فعالیت های خود را در سلسله مراتبی از مکان ها شکل داده و در هر یک از این سطوح رفتارها و هنجارها ی ویژه ای را عرضه می دارد . - پاکزاد، - 1382 امروزه با جایگزینی "انسان محوری" به جای فن محوری در اندیشه توسعه، مرزبندی جدیدی به نام الگو واره - پارادایم - قدیم و جدید به وجود آمده است که توسعه مشارکتی را می توان در قالب پارادایم جدید تعریف کرد. - شریعتی، - 340: 1383 در الگو واره قدیم، مردم دریافت کنندگان توسعه به شمار می آمدند.
چنین رهیافتی از توسعه هر چند هم که دلسوزانه و با صحت کافی همراه باشد، عملا به کنار ماندن مردم از جریان توسعه و ناتوانمند سازی جوامع می انجامد. - شریعتی، - 341:1383 در واقع مشارکت راهی برای تغییر رویکرد از برنامه ریزی توسعه برای مردم به برنامه ریزی توسعه با مردم است. دانیل لرنر1 در مطالعات خود در شش کشور خاور میانه - مصر،لبنان،سوریه،اردن،ترکیه و ایران - به ارتباط مشارکت با متغیر های اجتماعی و معیشتی محل سکونت، میزان تحصیلات، جایگاه اجتماعی و اقتصادی، سن، مذهب و میزان استفاده از رسانه ها پی برد. - قاسمی،82، - 1384 مشارکت های اجتماعی در جامعه ایران در قالب دگریاری، همیاری و خودیاری قابل تقسیم بندی است.
- بدری و نعمتی، - 71:1388 نخستین بار مفهوم مشارکت مردم به عنوان واژه های کلیدی در مباحث توسعه، در اواخر 1950 به گونه ای جدی مطرح شد و نظریه پردازان توسعه، به منظور مخالفت با راهبرد های توسعه از بالا که ارمغان ناچیزی را برای جوامع به همراه داشت، از مشارکت مردم به عنوان اساسی ترین جنبه ضروری توسعه حمایت کردند. می توان نیرو و توان انسانی موجود در یک منطقه را بسییج و در برنامه ریزی و توسعه درون زا هدایت کرد، که در این توسعه درون زا، مردم بومی به عنوان محور اصلی توسعه ایفای نقش می کند.
آگاهی و شناخت مردم بومی از محل زندگی خود، چه بسا در هیچ کتاب و کتابخانه ای از علوم مکتوب یافت نمی شود و بدیهی است صرفه نظر کردن از این توان بالقوه و مهیا خطای بزرگی در برنامه ریزی توسعه به شمار می رود. - قماشچی، - 6: 1379 واقعیت این است که مشارکت کلید اصلی اجرای طرح های توسعه شهری در سطح کشور می باشد. یکی از علل اصلی به بن بست رسیدن هر طرحی، ریشه در بی توجهی به مشارکت و سهم قابل توجه مردم و نهاد های محلی در اجرا دارد. - علوی تبار، - 1378 مشارکت، کلید اصلی توسعه و مدیریت برنامه های شهری شناخته می شود و تحقق آن در عمل، نیازمند توافق عمومی در تصمیم گیری ها و اقدامات اجرایی است. مشارکت در سطوح مختلف اتفاق می افتد. از سطحی که شهروندان ممکن است هیچ گونه حق رایی در زمینه مسائل شهری نداشته باشند تا آن که در تمامی مراحل به طور کامل تاثیر گذار باشند.
چیزی که برای توسعه پایدار اساسی است مشارکت عمومی فعال در تصمیماتی است که بر محیط تاثیر می گذارد. شرکت مردمی در برنامه ریزی و مدیریت محیط در سطح محلی برزن، ناحیه یا محله بیشترین تاثیر گذاری را دارد. مشارکت اجتماعی در طراحی شهری به عنوان وسیله ای برای کاهش فاصله بین متخصصان و غیر متخصصان، طراحان و استفاده کنندگان فضا و طراحی توانمند و کم توان امروز مورد تشویق قرار می گیرد. مشارکت اشکال مختلفی دارد ولی به طور گسترده مفاهیم رویکردهای بالا به پایین و پایین به بالا را در بر می گیرد. - کارمونا، - 533:1391
-2 مفهوم مشارکت
از حیث لغوی واژه مشارکت از ریشه فعل شرک عربی به معنای انبازی و شریک شدن و سهیم شدن در کار یا عقیده ای، یا به عبارتی به معنای درگیری و تجمع برای منظوری خاص می باشد. از طرفی میل و اراده و اختیار مشارکت کنندگان در جریان تعامل هدفمند از ضروریات مشارکت است. - کمالی خواه و نوروزی، - 2:1388 مشارکت می تواند به اشکال و درجات گوناگونی نظیر تعاون، همکاری، همیاری، همبستگی، انطباق، سازگاری، پذیرش، انقیاد و شیفتگی بیان شود. ایفای نقش های اجتماعی و انجام وظایفی که با این نقش ها ملازمت دارند، مبین مشارکت معمولی در حیات اجتماعی است. ایفای این نقش ها، تجلی اراده انسان ها جهت تعلق به جمع و یکپارچگی و یگانگی با آن است. - یزدان پناه، - 106:1386
برخی از صاحب نظران مدیریت تعریف زیر را برای مشارکت ارائه نموده اند: مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنان را بر می انگیزد تا برای دستیابی به هدف های گروهی یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند. - غفاری و جمشید زاده، - 19:1390 امروزه ما طراحان به خلق فضا بسنده نموده و از خلق مکان عاجزیم و نه تنها شهروندان را لایق مشارکت در طرح و اجرای خانه ها نمی دانیم بلکه حتی تفکری هم درباره نحوه ی مشارکت ساکنین ننموده ایم از این رو مشارکت وسیله ای میباشد برای تبدیل یک شهرنشین بی تفاوت به یک شهروند، یعنی تبدیل شهرنشین به انسانی که با محیط خود رابطه ی ذهنی عاطفی داشته، مسؤولیت بهسازی محیط خود را در یک همیاری مستمر با دیگران بدیهی بپندارد. - پاکزاد، - 1382
-3 برخی دیدگاه ها و نظریه های مشارکت شهروندی
آرنشتاین معتقد است که مشارکت مردم در حکومت، بنیاد دموکراسی را بنا می نهد این عقیده مقبول عامه مردم است اما این تایید عمومی اغلب به یک سری کف زدن ها محدود می شود. زمانی که این اصل عمده از طریق کم توانان جامعه تایید و توصیه می گردد آنان اصل مشارکت را به عنوان تقسیم مجدد قدرت معرفی و توجیه می کنند. . - کارمونا، - 530:1391 اسکات دیویدسون در سال 1998 ، گردونه مشارکت را برای بحث مشارکت شهروندی طراحی کرد این گردونه سطوح مختلفی از مشارکت را بدون اینکه ترجیحی برای هر کدام قائل باشد تعیین می کند .در این مدل، تصمیم گیری در تعاملی مستمر بین دولت و شهروندان صورت می گیرد - شریفیان ثانی، - 47:1380 دریسکل در اثر خود با عنوان "شهرهایی بهترهمراه با کودکان و نوجوانان - راهنمایی برای مشارکت - " که توسط یونسکو به چاپ رسیده، مباحثی در رابطه با مشارکت و انواع آن طرح می کند. وی معتقد است، مشارکت بر سه اعتقاد ذیل مبتنی است:
الف- توسعه، در وهله اول و پیش از همه باید به نفع ساکنان محلی باشد.
ب- مردمی که در محدوده ی مورد برنامه ریزی زندگی می کنند، دقیق ترین اطلاعات را درباره محدوده و موضوعات مرتبط دارند.
پ- مردمی که بیشترین تأثیرات را از تصمیمات می پذیرند، سهم بیشتری برای مشارکت در روند تصمیم گیری دارند. - حبیبی و رضوانی، - 18:1384
