بخشی از مقاله
چکیده
مشارکت شهروندي جایگاه والایی دارد. براي تحقق این مهم نخست باید شهرداري از طریق انجام مطالعات و پژوهشهاي اجتماعی ظرفیت ها و امور قابل واگذاري به شهروندان و بخش خصوصی را زمینهسنجی نموده و امکانات و منابع فنی و مالی لازم را در اختیار داوطلبین قرار دهد. در مرحله بعد لازم است که میزان اثربخشی اقدامات صورت گرفته در این زمینه در مناطق مختلف شهرداري مورد سنجش و تحلیل دقیق قرار بگیرند و در نهایت راهکارها و شیوه هاي اجرایی در مناطق مختلف با یکدیگر مقایسه شده و شیوههاي مبتکرانه تر، کم هزینه تر و کارآمدتر شناسایی و معرفی گردند .
مشارکت و دخیل کردن شهروندان در روند تهیه و اجراي طرح هاي برنامه ریزي ضامن موفقیت مدیریت شهري می باشد . روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه اي و اسنادي می باشد که به تحلیل عوامل موثر در جلب مشارکت مردمی در بهسازي و اجراي طرح هاي شهري - مطالعه موردي:شهر یاسوج - و همچنین تشریح مفاهیم مشارکت در این زمینه است .
نتایج حاکی از آن است که یکی از مولفه هاي مهم جامعه شهري مدرن مربوط به چگونگی تحقق مشارکت شهروندي می باشد و این موضوع اغلب برنامه ریزان و مدیران شهري را با چالشی بزرگ روبرو نموده است.نتایج این تحقیق مشخص کرد که عواملی همچون میزان مشارکت مردم در امور شهري، عضویت در گروه هاي ثانویه و انجمنهاي داوطلبانه، مدت عضوي ، اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، احساس بی رغبتی و بی قدرتی سیاسی و شناخت وظایف و اختیارات قانونی متولیان در جلب مشارکت مردمی و اجراي طرح هاي شهري تاثیر گذار می باشد. در این پژوهش اطلاعات و آمار جمع آوري شده به دو صورت دستی و رایانه اي با استفاده از تکنیک SWOT و نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
.1 مقدمه
پیش بینی هر پدیده اي مستلزم آگاهی از مبانی فکري و نظري دانشی است که بررسی درباره ي آن پدیده را عهده دار می باشد. امروزه شاهد تحولات عظیمی در حوزه هاي مختلف علوم اجتماعی، مدیریت، علوم اداري، سیاسی، اقتصادي و غیره هستیم و هیچ شاخه اي از دانش بشري از این تحولات شگرف مستثنی نبوده است و بسیاري نیز کم و بیش در ارتباط با یکدیگر حادث شده اند که از آن جمله می توان به بحث مشارکت هاي مردمی در مدیریت شهري اشاره کرد. ضرورت شناخت از مقوله مشارکت بدان جهت داراي اهمیت است که اولاً یکی از مبانی اساسی و اصولی دموکراسی در دنیاي روزام است و ثانیاً شهرداري ها، زمینه ساز فرهنگ مشارکت براي رسیدن به آرمان هاي جامعه دموکراتیک بر اساس - ادبیات امروز - می باشند. بدون شک هر چقدر زیرساخت هاي مشارکت از ابعاد گوناگون بیشتر مورد کالبدشکافی قرار گیرد، پیش بینی شرایط، در راستاي ارزش هاي مترتب بر مؤلفه ي مشارکت دقیق تر هویدا می شود.
.2 بیان مسئله
مفهوم اصلی مشارکت در شهرسازي، خلق و ایجاد فضاهاي شهري مطلوب تر براي ساکنان شهري است. مشارکت در نظریات امروز و دستورالعمل هاي جهانی به ویژه در ساماندهی سکونتگاه هاي غیر رسمی و حاشیه نشینی یکی از اصلی ترین استراتژي براي نیل به حداکثر مطلوبیت و پایداري است. امروزه نظریه هاي مطرح شده در رشته شهرسازي، بیش از ادوار پیشین به مشارکتی و انسانی شدن طرح هاي توسعه شهري تاکید می کند، این امر به علت آمرانه بودن طرح هاي شهري به سبک پیشین - طرح جامع و طرح تفصیلی - بوده و موجب شکست و عدم تحقق اینگونه طرح ها شده است.
در حال حاضر نظریات، مقالات، تحقیقات متعدد نشان می دهد که از علل اصلی و تاثیر گذار شکست طرح هاي توسعه شهري و عدم تحقق آنها در دوره پیش بینی شده ، عدم مشارکت ساکنان به معناي واقعی"کلمه" است. این امر با توسعه و گسترش بی رویه افقی شهرها باعث عدم توجه جدي مسئولین و دست اندرکاران به مراکز و نواحی سکونتی داراي سابقه تاریخی شده است
افزایش محدوده قانونی شهرها موجب توسعه در بافت هاي جدید و بی توجهی به بافت هاي سکونتی موجود از یک سو و مهاجرت ساکنان اصلی که حس تعلق به مکان داشتند و جایگزین ساکنان مهاجر با توان اقتصادي پایین شده اند از سوي دیگر ، موجب افت شدید کیفیت سکونت و فرسودگی کالبدي نواحی مسکونی گردیده است، هر چند در سال هاي اخیر اقداماتی در قالب طرح هاي تجدید حیات - بهسازي، نوسازي، و بازسازي - در بافت هاي داراي مسئله در قالب طرح هاي موضعی و موضوعی توسط سازمان ها و ارگان هاي دولتی از جمله شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازي شهري وابسته به وزارت مسکن شهرسازي و سازمان نوسازي شهر تهران و شهرداریهاي کشور صورت گرفته ، اما این اقدامات و مداخله ها به اندازه اي کند و کم اثر بوده که نه تنها تجدید حیات بافت هاي فرسوده را به ارمغان نیاورده، بلکه به دلیل بی توجهی و بلا تکلیفی طولانی ، کیفیت زندگی شهري را هر چه بیشتر رو به افول برده است
در بررسی انتقادي عوامل متعددي از جمله تنگناهاي قانونی در زمینه مالکیت برخوردمتمرکز و غیر مشارکتی سازمان هاي مسئول مدیریت هاي بخشی در زمینه هاي توسعه و عمران شهري ، فقدان رویکرد همه جانبه و یکپارچه و مهم تر از همه، بی توجهی به نیازهاي مردم و بی اعتنایی به مشارکت جامعه محلی ساکنان بافت هاي فرسوده ، توسط دست اندرکاران و مسئولین شهري در برخورد با طرح هاي شهري ذکر شده است
شهر یاسوج به دلایل سیاسی و امنیتی و به منظور اسکان جمعیت و ایجاد پایگاهی براي استقرار ادارات و سازمان هاي دولتی به وجود آمده، رشد شدیدي را در سال هاي اخیر داشته است. این رشد بسیار شدید معضلات و مشکلات متعددي راخلق کرده است که جهت ساماندهی ،کاهش و حل آنها از برنامه ها و طرح هاي توسعه وعمران شهري متعدد کمک گرفته شده است. آنچه دراین میان پس ازتهیه و تصویب اینگونه طرح ها مهم است چگونگی کمک به اجرا و تاثیرگذاري آنها جهت کاهش وحل مشکلات شهري است. بررسی نظریه ها و پارادیم هاي مختلف شهرسازي دریک دهه ي اخیر برنگرشی تاکید داردکه خود متکی بر مشارکت مردمی درتمامی مراحل مختلف تهیه، تصویب واجراي طرح هاي مختلف توسعه ي شهري است. هدف از نگارش این تحقیق بررسی عوامل مختلف تاثیرگذار برجلب مشارکت هاي مردمی دراین فرایند در سطح شهر یاسوج می باشد.
.3اهداف تحقیق
- 1 بررسی نظریات موجود درخصوص شهرسازي مشارکتی و شناسایی نحوه استفاده از این نظریات با توجه به شرایط موجود در ایران جهت تهیه واجراي مطلوب طرح هاي شهري شهر یاسوج
- 2 شناسایی عوامل موثر در جذب مشارکت مردم شهر یاسوج در تهیه و اجراي طرح هاي شهري
- 3 بررسی نظریات موجود در زمینه مشارکت و انخاب شاخص هاي و معیارهاي موثر در جذب مشارکت ساکنان شهر یاسوج
- 4 بررسی عوامل اجتماعی ازجمله تحصیلات و ... و عوامل اقتصادي از جمله درآمد، در تاثیر گذاري برجلب مشارکت ساکنان در فرآیند تهیه واجراي طرح هاي شهري در شهر یاسوج
.4 تعریف مفهومی میزان مشارکت در امور شهري
واژه مشارکت1 از حیث لغوي به معناي درگیري و تجمع براي منظور خاص است در مورد معناي اصطلاحی مشارکت بحث هاي فراوانی شده است ولی در مجموع می توان جوهره اصلی آن را درگیري فعالیت و تاثیرپذیري دانست
در مفهوم گسترده اي به معنی برانگیختن حساسیت مردم و در نتیجه به افزایش درك و توان شهروندان جهت پاسخگویی به طرح هاي توسعه و نیز به مفهوم تشویق ابتکارات محلی است.
از نظر آرنشتاین - - 1969 تحقق مشارکت شهروندان، در سطوح مختلف و درجات متفاوتی انجام می پذیرد. مشارکت راهبردي است که از طریق آن افراد ناتوان و نادار در فرایندهایی شرکت می کنند و فرصت حضور می یابند که در آنها اطلاعات به اشتراك گذاشته می شود، اهداف و سیاست ها تدوین می شوند، منابع مالیاتی تعیین می شوند، برنامه ها به اجرا در می آیند و سودها تقسیم می شوند.
.5 پیشینه تحقیقات
.1.5 تحقیقات انجام شده در ایران
عباس زاده و همکاران در سال 1390 تحقیقی با عنوان بررسی عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در امور شهري - مورد مطالعه: شهر اصفهان - به انجام رسانده اند. آنها اذعان داشته اند که هدف از تحقیقشان ، بررسی مشارکت شهروندان در امور شهري و تاثیر عوامل جامعه شناختی و روانشناختی بر آن بوده است. روش تحقیق، پیمایشی بوده و براي سنجش متغیرهاي مستقل و - اجتماعی، گرایشی، ارزشی و ... - و متغیرهاي وابسته - میزان مشارکت فرهنگی و اجتماعی شهروندان - ، تعداد700 نفر پاسخگو، به شیوه نمونه گیري چندمرحله اي، از بین سرپرستان خانوارهاي 7 منطقه شهرداري اصفهان، به عنوان نمونه نهایی انتخاب، و به پرسشنامه هاي تهیه شده، پاسخ گفته اند.
نتایج تحقیق، حکایت از آن داشت که بیشتر شهروندان اصفهانی، مشارکت بالایی در امور شهري داشته و در مجموع، به ترتیب، متغیرهاي »عوامل اجتماعی و گرایشی، بیشترین تاثیر و متغیرهاي»رفاه غیر مادي، تامین نیازهاي اولیه و فرهنگی«،کمترین تاثیر را بر میزان مشارکت کل شهروندان در امور شهري داشته اند. میزان اثرات تحلیل شده کلی نشان داده که متغیرهاي مستقل مورد استفاده دران پژوهش، 50 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین کرده اند.50 درصد بقیه، مربوط به سایر متغیرهاست که در مدل مورد استفاده، آورده نشده اند.
پژوهش دیگري که در زمینه ساختار و چهارچوب مشارکت شهروندان انجام گرفته بازهم در تهران صورت پذیرفته است. موسایی و شیانی این پروژه با عنوان طراحی الگوهاي مشارکت شهروندان در امور شهر تهران در سال 1388 در تهران انجام داده اند . در این پژوهش که در پنج فصل تدوین شده اس محققان در فصل اول به بیان کلیات پرداخته اند و تعاریف و مباحث نظري مشارکت را مطرح کرده اند.
در فصل دوم به چگونگی گردآوري آمار و اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن و میزان حجم نمونه - 1370خانوار - در فصل سوم به بررسی الگوهاي مشارکت در برخی از شهرهاي کشورهاي دیگر پرداخته شده و در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته اند و در نهایت در فصل پنجم که نتیجه گیري بوده است بیان داشت هاند که بهترین شیوه مشارکت مردمی در اداره امور شهرها الگوهاي سازمان یافته رسمی و برنامه ریزي شده براي شهرهاي بزرگ تر و الگوهاي خودجوش و مردمی براي شهرهاي کوچکتر است.
.2.5 تحقیقات انجام شده در خارج ایران
لینگ هین لی - - 2012 در تحقیقی با عنوان مشارکت در راستاي نوسازي شهري، به مطالعه نحوه مشارکت مالکان شخصی و مردمان سرمایه گذار در امور شهري با تاکید بر شهر هنگ کنگ پرداخته است. وي به این نتیجه رسیده که دو مدل متفاوت مشارکت وجود دارد. اول اینکه طرح مشارکت به این مالکان و سرمایه گذاران - از طرف مسئولان شهري و دولتی - داده شود دوم اینکه طرح هاي مشارکت از جانب مردم و سرمایه گذاران باشد. طرح اول هرچند که داراي سود بیشتري با در نظر گرفتن غرامت ها و... است مورد اقبال واقع نمی شود ولی براي طرح دوم همیشه میزان مشارکت مردم و سرمایه گذاران زیاد بوده است.
دوسا و همکاران - 2011 - نیز به تحلیل تاثیر پایگاه اجتماعی - اقتصادي خانواده ها ي غرب آفریقا - - SES، بر میزان مشارکت در امور مناطق و حومه شهري و کشاورزي آن - UPA - در سه شهر مختلف پرداخته اند. به روش پیمایش و با حجم نمونه 700 خانواده اي 250 - در شهر کانو و نیجریا، 250 در بومبو و بورگینافاسو، 200 در سیکاسو و مالی - به این نتایج رسیده اند که تفاوت معنی داري بین میزان مشارکت خانوارها و گروه هاي اجتماعی و اقتصادي وجود نداشته اما بین میزان مشارکت در امور شهري و کشاورزي حومه اي با تعداد خانوار ارتباط مثبت و معنی دار تائید شده است. باید توجه داشت که منطقه محل تحقیق نیمه بیابانی بوده و قسمتی از شهر و حومه آن در منطقه محل تحقیق داراي باغداري و کشاورزي و نگهداري احشام هستند.
