بخشی از مقاله
خلاصه
سفر پدیدهای مشتق یافته از عوامل اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی جامعه است. با رشد جمعیت و در نتیجه افزایش فعالیتها میزان سفر بهگونهای فزاینده در سطح جوامع رشد یافته و باعث ایجاد مشکلات متعددی میگردد. اگر سفر همچون یک کالای غیرفیزیکی در نظر گرفته شود، میتوان گفت مانند هر کالای دیگر برای آن تقاضا و عرضهای وجود دارد. برآورد تقاضای سفر به شیوه سنتی دارای چهار مرحله ایجاد سفر، توزیع سفر، سهم وسیله و تخصیص مسیر است. مدلهای انتخاب مقصد معمولا بصورت ناهمفزون ارائه میشوند و به نوعی میتوان این مدلها را با دومین مرحله از مراحل چهارگانه سنتی تحلیل تقاضای حمل ونقل مقایسه نمود، به عبارت دیگر مرحله توزیع سفر نیز با هدف تعیین مقصد سفرها در سطح ناهمفزون پیادهسازی میشود.
در این پژوهش به منظور شناخت عوامل موثر بر انتخاب مقصد سفرهای اجباری از اطلاعات سفرهای روزانه ساکنین شهر قزوین و مدل لوجیت چندگانه استفاده شده است. دو فرضیه موثر بودن سطح سرویس و عدم تاثیر جنسیت در انتخاب مقصد کاری افراد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مدلسازی حاکی از آن است فرضیه اول مبنی بر موثر بودن سطح سرویس که بصورت مجموع زمان سفر داخل اتوبوس، تغییر خط و انتظار برای اتوبوس تعریف شده است را نمیتوان رد کرد و با افزایش سطح سرویس یک ناحیه تمایل افراد برای انتخاب آن ناحیه به عنوان مقصد کاری افزایش مییابد . در ارتباط با فرضیه دوم میتوان گفت که طبق نتایج مدل این فرضیه رد شده و بیانگر آن است که متغیر جنسیت در انتخاب مقصد کاری افراد معنادار شده است یعنی تفاوتهای رفتاری در آقایان و خانمها در انتخاب مقصد کاری وجود دارد.
.1 مقدمه
سفر پدیدهای مشتق یافته از عوامل اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی جامعه است. با رشد جمعیت و در نتیجه افزایش فعالیتها میزان سفر بهگونهای فزاینده در سطح جوامع رشد یافته و باعث ایجاد مشکلات متعددی میگردد. عدم برخورد صحیح با مشکلات مذکور باعث هرز رفتن و اتلاف منابع جامعه به اشکال مختلف میگردد. برنامهریزی صحیح و به موقع میتواند تا حد زیادی مشکلات مذکور را حل کند. از آنجا که کنترل هر پدیدهای قبل از هر چیز نیاز به شناخت آن پدیده دارد، بنابراین در ارتباط با برنامهریزی حمل ونقل باید نسبت به پدیده سفر و چگونگی ایجاد آن شناخت کافی پیدا کرد.
اگر سفر همچون یک کالای غیرفیزیکی در نظر گرفته شود، میتوان گفت مانند هر کالای دیگر برای آن تقاضا و عرضهای وجود دارد. چون تحلیل صحیح این دو عامل متضمن شناخت پدیده سفر و در نتیجه دقت در برنامهریزی است، پژوهشگران به بررسی دقیق آنها پرداخته و به کمک مدلسازی سعی در شبیهسازی این دو عامل نمودهاند. برآورد تقاضای سفر به شیوه سنتی دارای چهار مرحله ایجاد سفر، توزیع سفر، سهم وسیله و تخصیص مسیر است. ساختار عمومی مدل-هایی که در هریک از مراحل چهارگانه مذکور ساخته میشوند بهصورت همفزون است. در این مدلها ابتدا برآورد سفرهای ورودی و خروجی به یک ناحیه ترافیکی صورت میگیرد. سپس این سفرها در منطقه مورد مطالعه بین نواحی ترافیکی توزیع میشود. در مرحله سوم سهم هریک از وسایل نقلیه در تولید سفرهای بین هر زوج مبدا-مقصد تعیین میشود و در نهایت حجم سفرهای مبدا-مقصد به تفکیک وسایل نقلیه به مسیرهای مختلف در شبکه حمل ونقل تخصیص داده میشود.
یک فرد برای انجام سفر با تصمیمات زیادی روبرو است که از آن جمله تصمیمات انتخاب مقصد برای سفر است که بسته به هدف سفر این تصمیم میتواند به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت اتخاذ شود. در سفرها با هدف اجباری مانند تحصیل و کار معمولا مقصد سفرها در بلند مدت تغییرات زیادی ندارد. همانطور که اشاره شد مدلهای انتخاب مقصد معمولا بصورت ناهمفزون ارائه میشوند و به نوعی میتوان این مدلها را با دومین مرحله از مراحل چهارگانه سنتی تحلیل تقاضای حمل ونقل مقایسه نمود، به عبارت دیگر مرحله توزیع سفر نیز با هدف تعیین مقصد سفرها در سطح ناهمفزون پیادهسازی میشود.
در این پژوهش به بررسی متغیرهای موثر بر انتخاب مقصد افراد در سفرهای اجباری که جزو انتخابهای بلندمدت افراد است ، پرداخته میشود و نتایج حاصل مورد تحلیل و ارزیابی قرار میگیرند. بدین منظور پس از بیان مساله و فرضیه-های در نظر گرفته شده در این زمینه به معرفی یکی از مدلهای انتخاب گسسته بکار گرفته شده در زمینه انتخاب مقصد پرداخته میشود. در ادامه پس از معرفی متغیرهای بکار گرفته شده در مدل، ملاحظات آماری این مدل پس از تخمین آن بهوسیله نرم افزار N -LOGIT 5 بیان میگردد.
-2 ادبیات انتخاب مقصد
مطالعات مرتبط با انتخاب مقصد به دو دسته مجزای تک مقصد و چند مقصد متوالی تقسیم شدهاند. در حالت اول فرد با یک سفر و بدون هیچ توقفی در مسیر به مقصد انتخابی خود میرسد، اما در حالت دوم فرد با سفرهای متوالی که مجموع چند انتخاب تک مقصد است به مقصد نهایی خود میرسد. در برخی موارد مقصد نهایی فرد منطبق با مبدا وی میباشد که موجب بهوجود آمدن تورها میشود و گاهی اوقات چنین نیست که در این صورت زنجیره سفر تشکیل میشود؛ سفرهای زنجیرهای که گردشگران انجام میدهند نمونهای از این مورد است. در این بخش تنها به بررسی ادبیات تک مقصد پرداخته میشود.
-1-2 انتخاب تک مقصد
بخور و پراشکر [1] در سال 2007 به بررسی و ارزیابی ساختار مدلهای گوناگون انتخاب مقصد با تمرکز بر روی مدلهای فرم بسته1 پرداختند. بطور دقیقتر ایشان تحلیل و بررسی سفرهای با هدف خرید با استفاده از مدلهای فعالیت مبنا و تور مبنا را مورد مطالعه قرار دادند. تا آن زمان بیشتر مطالعات انجام شده در این زمینه از مدلهای لوجیت چند جملهای و لوجیت آشیانهای بمنظور مدلسازی استفاده کرده بودند که اولی شباهت انتخابهای مختلف را نادیده گرفته یعنی کواریانس آنها را صفر میگیرد و دومی برای همه انتخابهای موجود در یک آشیانه کواریانس یکسان و بین آشیانههای مختلف کواریانس را صفر میگیرد.
اما در چند سال اخیر پژوهشهایی نیز با مدلهای انتخاب گسسته بر اساس نظریه مک فادن مبنی بر رویکرد حدی تعمیمیافته2 انجام شده بود بنابراین بخور و پراشکر در پژوهش خود ابتدا فرمولبندی رویکرد حدی تعمیم یافته را توضیح داده و راجع به کاربرد این مدلها در موقعیت انتخاب مقصد بحث نمودند، سپس یک مدل جدید که ترکیبی از سه مرحله سلسله مراتبی که به صورت نشان داده شده در شکل - 1 - است برای انتخاب مقصد ارائه نمودند.
شکل -1 ساختار درخت مدل ترکیبی لوجیت آشیانهای و لوجیت آشیانهای ترکیبی
ایشان فرض نمودهاند که فرآیند انتخاب مقصد در ابتدا با یک انتخاب گسترده از بین نواحی بر اساس یک کاربری ویژه زمین - وجود مرکز خرید - و سپس با انتخاب جزئیتر از بین نواحی بر اساس یک ویژگی جغرافیایی - کاربری نواحی مجاور - ، و در انتها انتخاب از بین گزینههای موجود مشروط به مراحل قبل، مواجه است. ایشان با استفاده از دادههای 461 ناحیه تحلیل ترافیکی3 کلان شهر تل آویو4 را به 8 ناحیه تقسیم بندی کردند، اما منطقه تجاری مرکزی5 را به صورت همان 20 ناحیه تحلیل ترافیکی در نظر گرفتند.
البته در واقعیت تمامی این نواحی برای افراد قابل دسترسی نیستند اما بصورت عمدی برای نشان دادن اثر شباهت گزینههای موجود در مدل انتخاب در نظر گرفته شدهاند. ایشان دادههای خود را از مرکز مطالعه سفرهای ملی6 بدست آوردند و بدین منظور سفرهای افراد بالای 14 سال 5917 خانوار در تلآویو را طی سه روز از هفته بررسی کردند، که طبق این آمارگیری از 29506 مشاهده بدست آمده که مبدا سفرشان خانه بود 857 سفر با هدف خرید و با استفاده از وسیله شخصی انجام شده بود. سپس به مدلسازی این
