بخشی از مقاله
چکیده
وضعیت ناهمگون و نامناسب پراکندگی زمانی و مکانی بارشها و میانگین بارندگی سالانه کشور در حدود240 میلیمتر که کمتر از میانگین بارندگی آسیا و حدود یک سوم میانگین جهانی است، سبب توجه جدی به امر سدسازی گردیده است. در کنار توسعه و ساخت سدها، حفاظت از آنها بعنوان یکی از زیرساختهای حیاتی کشور دارای اهمیت میباشد. توجه به اصول پدافند غیرعامل در مراحل مختلف مطالعات، طراحی، ساخت و بهره برداری از سدها سبب توانمندی در مواجهه با تهدیدات خواهد شد.
این تهدیدها شامل تهدیدهای عمومی مانند خرابکاری تروریستی، حملات سایبری، انهدام سد و نیز تهدیدهای تخصصی مانند آلودگی آب و ایجاد نقص فنی در سیستمهای کنترل و مانور تجهیزات و تاسیسات سد است. در این مطالعه راهکارهای اجرایی و ملاحظات ضروری پدافند غیرعامل در مقابله با تهدیدات در سدها بیان شده است. همچنین این ملاحظات در سد خاکی ایلام به عنوان مطالعه موردی این تحقیق به تفصیل تشریح گردیده است. در آخر نیز ضرورت تدوین دستورالعمل مطالعات پدافند غیرعامل در طرحهای سدسازی و تعیین معیارهای طبقهبندی سدها از منظر پدافند غیرعامل مورد تاکید قرار گرفته است.
مقدمه
مهندسی پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم بکارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارت مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. در این اقدامات استراتژی اصلی عدم شناسایی، عدم وقوع بر روی نشانه روی، هدف، عدم تخریب یا انهدام و یا و به حداقل رساندن خسارت در صورت وقوع تهدیدات میباشد .اصول اصلی و مبانی پدافند غیرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه و پراکندگی، مقاوم سازی و استحکامات، اعلام خبر، آموزش، احداث موانع، ایجاد پناهگاه، احداث جان پناه، انجام فریب، حفاظت، ایمنی، ارزیابی خسارات و مکانیابی است.
ساخت یک سد، شامل مجموعه ای از عملیات مطالعاتی و اجرایی میباشد که مستلزم وجود مقادیر زیادی از منابع مالی، مصالح، تجهیزات و نیروهای انسانی است. از نظر فنی قبل از ساخت یک سد میبایست مراحل مطالعاتی مختلفی انجام شود تا درصورت مثبت بودن نتایج مطالعات، عملیات سدسازی آغاز گردد. مروری بر روند مطالعات، طراحی و ساخت سدها عدم توجه کافی به موضوع پدافند غیرعامل را نشان میدهد.
علیرغم اینکه در مطالعات فازهای مختلف سدها تعداد قابل توجهی از گزارشات با موضوعات مختلف تهیه و بررسی میشوند، موضوع پدافند غیرعامل کمتر مورد توجه بوده و نه به صورت مجزا بلکه به صورت ضمنی و در کنار سایر مطالعات مرتبط مد نظر قرار میگیرد. این در حالیست که اهمیت پدافند غیرعامل در سدها و به ویژه دوران بهرهبرداری از آنها توجه کافی به این مسئله در دوران مطالعات، طراحی و ساخت سد را میطلبد.
سابقه مدیریت بحران و ضرورت پدافند غیرعامل در سدهای ایران
علیرغم فعالیت ها و اقدامات مناسبی که در سالیان اخیر در خصوص بهرهبرداری علمی و کنترلی و تامین ایمنی سدها در شرکت مدیریت منابع آب صورت گرفته است، اما در خصوص ایمنی و مدیریت بحران سدها و طرح فعالیت اضطراری َ - - EAP، تا کنون اقدام اساسی و کارآمدی به صورت عملی و تدوین شده انجام نشده است و مراحل ابتدایی و آغازین این کار در دست انجام است.
هم اکنون به منظور آمادگی و مقابله با بحرانهای ناشی از حملات نظامی و عملیات تروریستی و بلایای طبیعی، قراردادهایی بین شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت های مهندسین مشاور برای 19 سد تعیین شده است. ستاد آب کشور وظیفه مدیریت ستادی، سیاست گذاری، برنامهریزی، هدایت و هماهنگی شرکت های تابعه را در خصوص پدافند غیرعامل به منظور حفظ زیرساختهای تامین آب کشور - سد و تاسیسات وابسته - در مقابله با بحرانها از جمله حملات نظامی و تروریستی بر عهده دارد.
هر چند شروع این کار اقدامی مهم در راستای تامین ایمنی و مدیریت بحران سدهای کشور میباشد، اما با بررسی تجارب کشورهای توسعه یافته ای چون ایالات متحده امریکا و کانادا در خصوص ایمنی و مدیریت بحران سدها کاستیهایی در این پروژه وجود دارد که بایستی مورد توجه مدیران، متخصصان و تصویب کنندگان پروژه باشد. عدم طرح فعالیت اضطراری و عدم طبقهبندی پتانسیل خطر سدها از مهمترین نقاط ضعف این پروژه میباشد.
در سالهای اخیر نیز مطالعات نسبتاً وسیعی در حوزه پدافند غیرعامل در ایران انجام شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد. معصوم بیگی و همکاران - 1387 - مهندسی پدافند غیرعامل را در تاسیسات آبی پایین دست سدها بررسی کردند. در این تحقیق به صورت اجمالی ملاحظات مهندسی پدافند غیرعامل برای تاسیسات آبرسانی شامل سد و نیروگاه، خطوط انتقال، تصفیه خانه، مخازن ذخیره و شبکههای آبرسانی، مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهای مناسب برای ملاحظات طراحی و اجرائی این تاسیسات ارائه شده است. گستردگی تاسیسات آبرسانی و انواع تهدیدات موجود برای این تاسیسات، مبین اهمیت موضوع مورد بررسی است.
کیوانفر و همکاران - 1388 - به بررسی اقدامات صورت گرفته در خصوص پدافند غیرعامل در سدهای بزرگ ایران پرداختند و اقدامات صورت گرفته و مسائل و مشکلات موجود را مورد بررسی و چالش قرار دادند. در انتها نیز راهکارهایی جهت رعایت ملاحظات پدافند غیرعامل در سدهای بزرگ ایران ارائه کردند.
ملکیان و همکاران در سال 1392 مدلسازی مدیریت بحران با رویکرد پدافند غیرعامل در صنعت پتروشیمی کشور را انجام دادند. نتایج حاصل از این تحقیق مؤید آن است که میان مدیریت بحران با رویکرد پدافند غیرعامل و تغییرات - انعطاف پذیری - ، آموزش کارکنان، پاسخگویی، بهرهگیری از فناوری اطلاعات و آمادگی، که از ارکان مشترک مباحث مدیریت بحران و پدافند غیرعامل به شمار میروند، ارتباطی مستقیم برقرار است.
تامین امنیت مناطق حساس و حیاتی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی کشور از اهداف اصلی پدافند کشور است. با توجه به تجارب موجود، سامانه پدافند عامل نمیتواند به عنوان یگانه سامانه پدافندی کشور اهداف امنیتی را تامین نماید، زیرا هنگامی که طبل جنگ به صدا در میآید، مناطق حساس از قبیل ذخایر راهبردی سوخت و یا مواد غذایی، سدها، پلها، کارخانجات مختلف، نیروگاههای برق، چاههای نفت، بندرگاهها، صنایع نظامی، انبار و ذخایر تسلیحاتی، سیلوها، ایستگاهها و مراکز مخابراتی سایت راداری، فرودگاهها، پایگاههای هوایی، پادگانها، پالایشگاهها و...
که در نقاط مختلف کشور قرار دارند، قابل مراقبت و حفاظت با تعداد معدودی تجهیزات پدافندی که بعضی از آنها نیز برای حفاظت از خود نیاز به رینگ پدافندی ویژه دارند، نمیباشد. در ثانی تکنیکهای به کار گرفته شده در بمبارانها و یا موشک بارانها با استفاده از فناوریهای مدرن از چنان پیچیدگی برخوردار هستند که در اکثر موارد سامانه پدافند موشکی که فقط تحت هدایت امواج راداری، قادر به رهگیری و انهدام هدف هستند، توسط دستگاههای جنگ الکترونیکی از کار افتاده و یا حتی توسط موشکهای ضد تشعشعی مورد اصابت قرار گرفته و منهدم میشوند و در صورتی که موانع خاصی بر سر راه آنها نباشد میتوانند با چندین تهاجم گسترده و آتش پر حجم، مراکز حساس و حیاتی را منهدم کنند و در عمل توانایی مقاومت را از کشور مورد تهاجم سلب نمایند و به هدف نهایی خود نائل شوند
با توجه به توضیحات فوق، آنچه که برای کشور هدف به عنوان پدافند در مقابل قدرتهای برتر متصور میباشد، عبارت است از :استفاده بهینه و به موقع از تجهیزات و امکانات پدافند عامل و انجام پدافند غیرعامل برای حفظ تجهیزات و سایر امکانات آمادی و نیروی انسانی.
لذا انجام اقدامات پدافند غیرعامل، در جنگهای نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساختها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر، فرودگاهها، و پلها، زیر ساختهای تأسیسات کلیدی نظیر پالایشگاهها، نیروگاهها، مجتمعهای بزرگ صنعتی، مراکز هدایت و فرماندهی و جمعیت کشور را در برمی گیرد تا حدی که حفظ امنیت ملی و اقتصادی، شکست ناپذیری در جنگ، به نحو چشمگیری وابسته به برنامهریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل میباشد.
اصول پدافند غیرعامل
در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول مهم پدافند غیرعامل در قالب موارد زیر ذکر شدهاست :
. استتار - - Camouflage
. اختفا - Concealment -
. پوشش - - Cover
. فریب - Deception -
. تفرقه و پراکندگی - Separation & Dispersion -
. مقاومسازی و استحکامات - - Hardening
. اعلام خبر - - Early Warning
. مکان یابی - Site selection -
این موارد ب صورت اختصار تشریح میگردند:
· استتار، اختفاء و ماکت فریبنده CC&D
استفاده و بهره برداری از اقدامات تجهیزات و روش هایی برای پنهان نمودن، همگون سازی، تغییر شکل، شبیهسازی، ایجاد طعمه فریبنده و حذف شکل منظم هندسی اهداف در جهت ممانعت از کشف و شناسائی نیروها، تجهیزات، تاسیسات و فعالیت های خودی توسط سامانههای آشکار ساز و حساسه دشمن.
در ساخت سدها نیز میتوان با در نظر گرفتن مکانی مناسب بین کوه، این اصل را به خوبی پیادهسازی نمود. روشهای اختفا عبارتند از:
. -1 استفاده مناسب از عوارض زمین و احداث تاسیسات در محلی که توسط دشمن به سهولت قابل تشخیص و رویت نباشد.
. -2 عادی و غیر مهم جلوه دادن تاسیسات با درختکاری
