بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش ابعاد امنیت زیست محیطی در سه بعد عمده مورد بررسی قرار گرفته است. روش انجام این پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و پس از گردآوري اطلاعات از منابع کتابخانهاي با استفاده از ابزار پرسشنامه 23 سوالی در جامعه آماري پژوهش توزیع گردید. روایی ابزار پژوهش حاضر به دو شکل روایی محتوایی و سازهاي مورد بررسی قرار گرفت و پایایی آن نیز توسط روش آلفاي کرونباخ مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش مبین آن است که،80/3 درصد پاسخ دهندگان جامعه آماري معتقدند که ملاحظات پدافند غیرعامل در تأمین امنیت زیست محیطی ج.ا.ا نقش آفرینی میکند.
کلمات کلیدي: امنیت، پدافند غیرعامل، محیط زیست، چرخه زیستی
مقدمه
انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگ هاي نامتقارن امروزي در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادي است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساختها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر، فرودگاهها، و پلها، زیر ساختهاي محصولات کلیدي نظیر پالایشگاهها، نیروگاهها، مجتمعهاي بزرگ صنعتی، مراکز هدایت و فرماندهی و جمعیت مردمی کشور را در برمی گیرد تا حدي که حفظ امنیت ملی و اقتصادي، شکستناپذیري در جنگ، به نحو چشمگیري وابسته به برنامهریزي و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل میباشد.
امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارت ناشی از جنگ را چشیدهاند جهت حفظ سرمایههاي ملی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژهاي به دفاع غیرعامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی براي آن قایل شدهاند.
پدافند غیرعامل به عنوان یک ابزار کارآمد امروزه مورد توجه متخصصین دانشهاي گوناگون قرار گرفته است، در این راستا مقوله محیط زیست به عنوان یکی از کاربرديترین دانشهاي کنونی و در عین حال میان رشتهايترین دانشها، از مباحث پدافند غیرعامل بهره برده است، در این تحقیق هدف این است تا نقش پدافند غیرعامل در مقوله امنیت زیست محیطی ج. ا. ا در یک بازده زمانی مشخص مورد مطالعه قرار گیرد. براي این منظور پس از ذکر مباحث تئوریک مرتبط با پدافند غیرعامل و مباحث مرتبط با امنیت محیط زیست به تبیین شاخصهاي امنیت زیست محیطی در دهه 1380 در کشور پرداخته شده است. تا از طریق بررسی این شاخصها به تبیین نقش پدافند غیرعامل در امنیت زیست محیطی کشور در این بازه زمانی خاص پرداخته شود.
بیان مسئله تحقیق
تأمین امنیت در سطوح مختلف، از ملاحظات اساسی پدافند غیرعامل محسوب میشود. از اینرو امنیت زیست محیطی به عنوان یکی از جلوههاي امنیت کشور، امروزه به واسطه گستردگی عوامل تهدید و پیچیدگی عناصر تهدید کننده ضرورت بررسی از منظر پدافند غیرعامل را جديتر نموده است.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
بواسطه دلایل ذیل انجام این مطالعه ضروري بنظر میرسد:
الف- ناشناخته ماندن کاربرد ابعاد مختلف ملاحظات پدافند غیرعامل در تأمین امنیت.
ب- ناشناخته ماندن ابعاد مختلف کاربرد ملاحظات پدافند غیرعامل در تأمین امنیت زیست محیطی. ج- ناشناخته ماندن ابعاد امنیت زیست محیطی و سطح ارتباط آن با ملاحظات پدافند غیرعامل.
د- ناشناخته ماندن کاربردهاي اساسی ملاحظات پدافند غیرعامل در تبیین امنیت زیست محیطی کشور در دهه .80
اهداف تحقیق
در این پژوهش یک هدف اصلی و سه هدف فرعی مورد توجه میباشد.
هدف اصلی در این پژوهش؛ شناسایی نقش ملاحظات پدافند غیرعامل در تامین ابعاد مختلف امنیت محیط زیست کشورمیباشد. اهداف فرعی که این پژوهش دنبال میکند، عبارتند از:
- شناسایی مولفههاي اساسی تامین امنیت زیست محیطی
- تعیین ملاحظات امنیت زیست محیطی با رویکرد پدافند غیرعامل
- شناسایی مولفههاي اساسی ارتباط ملاحظات پدافندغیرعامل و امنیت محیط زیست ج.ا.ا در دهه 1380
فرضیههاي پژوهش:
فرضیه اصلی این تحقیق عبارت است از اینکه؛ پدافند غیرعامل با کمک به استمرار چرخههاي زیستی و مدیریت بحرانهاي محیط زیست در تأمین امنیت زیست محیطی جمهوري اسلامی ایران نقش آفرینی میکند.
فرضیههاي فرعی، عبارتند از:
-1 کاهش مخاطرات زیست محیطی در راستاي توجه به اهداف کلان پدافند غیرعامل از مهمترین مؤلفه هاي تامین امنیت زیست محیطی کشور به شمار می آید .
-2 ملاحظات امنیت زیست محیطی از منظر پدافند غیرعامل شامل شناخت آسیب پذیریهاي داخلی و تهدیدات خارجی مترتب بر چرخه زیستی می باشد .
-3 ملاحظات پدافند غیرعامل از طریق اقدامات مدیریت بحران زیست محیطی شامل مقابله با آلوده سازي عمدي و جنگ زیست محیطی ، منجر به تأمین امنیت زیست محیطی می گردد .
روش تحقیق
روش انجام این پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و پس از گردآوري اطلاعات از منابع کتابخانهاي با استفاده از ابزار پرسشنامه به مطالعه میدانی پرداخته میشود. جامعه آماري پژوهش حاضر شامل متخصصین محیط زیست کشور شاغل در موسسات آموزشی، پژوهشی و اجرایی که آشنا با مقوله پدافند غیرعامل هستند، در نظر گرفته شده است که برابر با 30 نفر میباشد.
با توجه به محدود بودن حجم جامعه آماري و امکان دسترسی به تمام عناصر آن در نتیجه نیازي به انتخاب و تعیین حجم نمونه نیست. چون تمام عناصر - افراد - جامعه آماري در پژوهش شرکت داده میشوند؛ در نتیجه از روش نمونه گیري نیز استفاده نمیشود.
روایی ابزار پژوهش حاضر به دو شکل روایی محتوایی و سازهاي مورد بررسی قرار میگیرد و پایایی آن نیز توسط روش آلفاي کرونباخ مورد ارزیابی قرار میگیرد.
پیشینه تحقیق
با توجه به مطالعات صورت گرفته در متون خارجی مرتبط و نیز منابع داخلی مشخص گردید تبیین ارتباط سه مقوله پدافند غیرعامل- امنیت و محیط زیست تا کنون به این صورت در متون علمی انجام نپذیرفته است و از این منظر این پژوهش داراي نوآوري در تلفیق مفاهیم سه گانه فوق الذکر می باشد.
ادبیات پژوهش
تعاریف متعددي از پدافند غیرعامل به شرح زیر ارائه گردیده است:
در ردیف - ب - ماده - 1 - از آیین نامه اجرایی بند - 11 - ماده - 121 - قانون برنامه چهارم توسعه تعریف پدافند غیرعامل بدین شرح ارائه شده است: "مجموعه اقدامات غیرمسلحانه اي که موجب کاهش آسیب پذیري نیروي انسانی، ساختمانها و تاسیسات، تجهیزات و شریان هاي کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیر طبیعی می گردد، پدافند غیرعامل نامیده می شود".
به بیان سادهتر پدافند غیرعامل، مجموعه اقداماتی است که انجام میشود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد.
پدافند در مفهوم کلی، دفع، خنثی کردن و یا کاهش تاثیرات اقدامات آفندي دشمن و ممانعت از دستیابی به اهداف خودي است. پدافند به دو بخش تقسیم میشود؛ -1 پدافند عامل -2 پدافند غیرعامل.
پدافند عامل: پدافند عامل عبارت است از رویارویی و مقابله مستقیم با دشمن و به کارگیري جنگ افزارهاي مناسب و موجود به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات آفندي میباشد.
پدافند غیرعامل: پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیري جنگ افزار نبوده و با اجراي آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیري نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. امنیت زیست محیطی، به مجموعه اقدامات و سیاستهاي اعمال شده جهت حفاظت در برابر آسیبهاي زیست محیطی اطلاق می گردد.
امنیت زیست محیطی در راستاي حفاظت از چرخههاي زیست محیطی می باشد و چرخههاي زیست محیطی عبارت است از مجموعهاي از فرآیندهاي به هم پیوسته موجود در محیط طبیعی که منجر به برقراري تعادل در محیط زیست میگردد.
ابزار اندازهگیري
ابزار پژوهش حاضر را یک پرسشنامه 23 سوالی تشکیل می دهد که 21 سوال آن در طیف لیکرت تنظیم شده و 2 سوال آن نیز به صورت باز پاسخ طراحی گردیده است. به منظور تهیه گویه هاي پرسشنامه در وهله نخست به ادبیات پژوهشی موجود در زمینه امنیت زیست محیطی و تاثیر پدافند غیرعامل در آن مراجعه شد و متغیرهاي موثر شناسایی گردید. سپس از صاحبنظران و اهل فن به صورت حضوري در خصوص این دسته از متغیرها سوال به عمل آمد و نقطه نظرات آنها اعمال گردید. در ادامه صورت اولیه پرسشنامه تنظیم گردید و دوباره از صاحبنظران نظرخواهی گردید. در نهایت پرسشنامه اصلی تدوین گردید.
اعتبار و روایی ابزار
روایی ابزار پژوهش حاضر به دو شکل روایی محتوایی و سازه اي مورد بررسی قرار می گیرد و پایایی آن نیز توسط روش آلفاي کرونباخ مورد ارزیابی قرار می گیرد . نتیجه آلفاي کرونباخ پژوهش به مقدار 0.91 تعیین گردید.
