بخشی از مقاله
چکیده
با رشد و توسعه زندگی انسان و پیچیده تر شدن موضوعات مرتبط و البته با توسعه صنایع نظامی از مرحله تسلیحات سرد، به جنگ افزارهای انفجاری، تخریبی و سلاح های مدرن تر، نوع و نگرش دفاع غیر عامل نیز متناسب با آن تغییر یافته است. از سویی با توجه به اینکه رشد اقتصادی و اجتماعی جوامع وابستگی مستقیمی به توسعه ارتباطات و تنوع شیوه های جابجایی دارد و پیشرفت بخش حمل و نقل یکی از مهم ترین شاخص های بخش توسعه یافتگی کشورهاست، از این رو مقوله دفاع و ایمنی از مخاطرات در حوزه حمل و نقل اهمیت می یابد.
از این منظر می توان پیوندی میان مقولات حمل و نقل و پدافند غیر عامل برقرار کرد. این مهم زمانی اهمیت بیشتری می یابد که به جایگاه استراتژیک بنادر به عنوان نقطه تلاقی سطوح مختلف حمل ونقل در کشورها نیز توجه شود. با توجه به اهمیت بنادر از جمله بنادر جنوب و اهمیت امنیت به علت ارتباط با آب های آزاد، در این پژوهش سعی بر آن است با رویکرد مدیریت بحران و پدافند غیرعامل، نقش بنادر و جنبه های مختلف حمل و نقل، مورد بررسی قرار گیرد.
.1 مقدمه
بدون وجود شبکه حمل و نقل تاسیسات و تجهیزات جانبی و ناوگان مطلوب، رشد و توسعه عمومی کشور متصور نیست. ایران به دلیل موقعیت استثنایی استراتژیک، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک، مورد توجه کشورهای بزرگ جهان است و موقعیت مناسب جاده ای و دسترسی به سواحل طولانی خلیج فارس، دریای عمان و سواحل دریای خزر در سال های اخیر بسیار مورد توجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان بوده است. یکی از مهم ترین ظرفیت های بالقوه حمل و نقل ایران، کریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب است که نقش موثری در اقتصاد منطقه، همچنین تثبیت جایگاه سیاسی ایران دارد.
بنابراین، با توسعه و پیشرفت زیرساخت ها توسط دولت، منفعت حاصل از آن شامل عموم افراد جامعه می شود. در میان سرمایه گذاری های مختلف، سرمایه گذاری در بخش حمل و نقل از جایگاه خاصی برخوردار است چون به دلیل افزایش پیوسته تقاضا برای مواد غذایی و دیگر محصولات کشاورزی، می تواند موجب رشد تولید و اشتغال در این بخش شده و با توجه به ارتباط پیشین و پسین حمل و نقل با دیگر بخش ها به رشد تولید و اشتغال در آنها کمک نماید.
بوقیز و همکارانش - - 1999 با استفاده از مدل جاذبه به دنبال بررسی اثرات هزینه ها و زیرساخت های مرتبط با حمل و نقل بر جریان تجارت طی یک دوره 5 ساله و برای دو مجموعه داده از کشورهای توسعه یافته بوده اند و برای نشان دادن آن از متغیرهای فاصله جغرافیایی بین دو کشور، طول شبکه بزرگراه ها و موجودی سرمایه های عمومی و روش پانل دیتا بهره گرفته اند. آنها هزینه های حمل و نقل را تابعی معکوس از سطح زیرساخت های حمل و نقل فرض گرفته و به رابطه ای مثبت بین زیرساخت های حمل و نقل و تجارت دست یافتند و موضوع دیگر اینکه هر چه فاصله جغرافیایی بیشتر باشد هزینه های حمل و نقل بالاتر است و اثراتش بر جریان تجارت نیز منفی است.
بوپن - - 2006 در مقاله ای با عنوان زیرساخت های حمل و نقل در رشد اقتصادی بر اساس دو روش اقتصاد سنجی داده های تابلویی و داده های مقطعی برای تعدادی از کشورهای آفریقایی از جمله آفریقای مرکزی و آفریقای جنوبی طی دوره زمانی - 1989-2000 - و تعدادی از جزایر کوچک در حال توسعه مانند فیجی، هایتی و... پرداخته است. نتایج نشان داد که سرمایه گذاری در حمل و نقل، نقش کمک کننده در فرآیند اقتصادی این کشورها داشته است. همچنین نشان داده شده است که بهره وری تشکیل سرمایه در بخش حمل و نقل به مراتب بیشتر از بهره وری تشکیل سرمایه در کل بخش های اقتصادی می باشد. در ایران، مطالعاتی درباره بررسی رابطه بین حمل و نقل و رشد اقتصادی صورت گرفته است که بر اساس نتایج این تحقیقات:
- رشد اقتصادی تاثیر مثبتی بر سرمایه گذاری دولتی در بخش حمل ونقل در کشور و در سطح استانی داشته است.
- بررسی رابطه معکوس نشان دهنده وجود ناهمگنی در میان استان های کشور و عدم معنی داری تاثیرگذار اعتبارات عمرانی استان ها در بخش حمل و نقل به رشد اقتصادی از لحاظ آماری بوده است.
- نحوه تخصیص اعتبارات در میان استان ها تاثیر معنی داری بر رشد اقتصادی به دنبال نداشته است اما عملکرد اعتبارات عمرانی استان ها در بخش حمل و نقل مستقیما از رشد اقتصادی تاثیر پذیرفته است.
- با توجه به موارد فوق لزوم توجه به بخش حمل و نقل و انجام سرمایه گذاری های لازم و متعدد در آن را می توان از عوامل اصلی افزایش رشد اقتصادی دانست. [3 ]
-2 مبانی نظری
-1-2 پدافند غیرعامل
هر اقدام غیرمسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها ، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های کشور در مقابل تهدیدهای انسان ساز می شود4 ]و[5 در واقع پدافند غیرعامل شامل مجموعه ای از اصول و اقدامات پیشگیرانه است که با انجام انها در زمان جنگ و یا زمان وقوع حوادث و بلایای طبیعی، همزمان با کاهش تلفات جانی، بتوان از وارد شدن خسارات به تاسیسات حیاتی جلوگیری کرد و یا میزان خسارات را به حداقل ممکن رساند.اجرای اصول پدافند غیرعامل در کنار افزایش امنیت مناطق حساس ملی از قبیل مراکز نظامی، سیاسی، صنعتی و ارتباطی از جمله محورهای مواصلاتی بسیار موثر و حایز اهمیت است.
دفاع غیرعامل در واقع مجموعه تمهیدات، اقدامات و طرح هایی است که با استفاده از ابزار، شرایط و حتی المقدور بدون نیاز به نیروی انسانی به صورت خوداتکا صورت گیرد، چنین اقداماتی از یکسو توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوی دیگر پیامدهای بحران را کاهش و امکان بازسازی مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم می سازد.در حقیقت طرح های پدافند غیرعامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهیه و اجرا می شوند. [6 ]
-2-2 زیرساخت
یک دسته از عوامل ساختاری به هم پیوسته اند که هزینه های مصرفی کالاهای عمومی توسط دولت را مصرف می کنند و به دو دسته اقتصادی و اجتماعی تقسیم می شوند. ابعاد زیرساخت های اقتصادی شامل حمل و نقل، مخابرات، اطلاعات و انرژی است که هر بعد از طریق شاخص های معینی بررسی می شود. [3 ]
-3-2 تهدیدها
تهدیدها به دو دسته طبیعی و انسان سازتقسیم می شوند. تهدیدهای طبیعی مانند: سیل، زلزله وتوفان مشمول مقررات این مبحث نمی گردند.تهدیدهای انسان ساز به سه دسته تهدیدهای نظامی، امنیتی و اتفاقی دسته بندی می شوند.تهدیدهای نظامی شامل تهاجم هوایی، زمینی و دریایی می باشد.تهدیدهای امنیتی شامل خراب کاری، بمب گذاری و... می گردند و تهدیدهای اتفاقی شامل آتش سوزی، انفجار مخازن سوخت و یا نشت مواد خطرناک هستند7 ]. [
-4-2 بحران
حوادثی است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود میآید، مشقت و سختی را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل میکند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، فوری و فوق العاده دارد7 ]. [
-5-2 مدیریت بحران
مجموعه ای از عملکردها و برنامه ریزی های مقامات دولتی و دستگاه های اجرایی - دولتی و غیردولتی - است که به صورت یکپارچه و هماهنگ قبل، حین و پس از وقوع هر بحران به کار گرفته می شود. [7 ]
-6-2 حمل و نقل
حمل و نقل یا جابجاگری اصطلاحی است بسار ژرف و گسترده که شامل ؛ عمل جابجایی انسان، کالا، انرژی، خدمات، اطلاعات و دانش در یک فضای ترکیبی فیزیکی و مجازی بوده و مجموعه ای از علوم، فنون، تخصص ها، روش ها، سیاست ها، قوانین و مقررات مربوط به طراحی، ساخت و به کار بردن افزارها و دستگاه های جابجاگر بسترهای محیطی و شبکه های جابجایی را در برمی گیرد. در حقیقت حمل و نقل یکی از گسترده ترین دانش ها و فنون بشری است که به گونه ای سایر علوم و فنون جهان را مستقیم یا غیر مستقیم در بر گرفته است. [8 ]
-3 حمل ونقل ایران وجهانی سازی اقتصاد
بیشترین نقش وسهم بخش خصوصی در فعالیت های مربوط به حمل ونقل جاده ای بوده ودر اغلب موارد جز مشارکت دولت ها در احداث وایجاد زیربناهای حمل ونقل جاده ای و به طور عمده استقرار شبکه ای از انواع مختلف راه ها، سایر فعالیت های مربوط به این نوع از حمل ونقل در اختیار بخش خصوصی است. پس از این نوع حمل ونقل ،بخش دریایی یکی از بیشترین سهم دولت در فعالیت ها را به خود اختصاص می دهد.
لازم به توضیح است که در کلیه موارد مجموعه ای از قوانین ومقررات وضوابط وآئین نامه ها چه در ابعاد ملی و منطقه ای و چه بین المللی ناظر به فعالیت کلیه گونه های مختلف حمل ونقل می باشد که اساس وپایه آنها نیز وظایف و مسئولیت دولت ها بوده واز طریق آن به اعمال تعرفه ها، عوارض و نظایر آن به اعمال حاکمیت مبادرت می ورزند. آنچه که مشخص است روند آزاد سازی وافزایش فعالیت توسعه بخش خصوصی در حمل ونقل نیز مانند سایر فعالیت های اقتصادی مورد توجه دولت ها بوده و هر یک به فراخور حال خود قدم هایی در این جهت برداشته اند. [8 ]
-4 گسترش بازار رقابت بین المللی
اصلی ترین دستاورد حاصل از دگرگونی های ساختاری ایجاد شده در روابط بین المللی و منطقه ای شاید، گسترش بازار رقابت در صحنه های مختلف به ویژه اقتصادی باشد که دامنه های آن به فعالیت های حمل ونقل که یکی از فعالیت های اصلی اقتصادی می باشد نیز گسترش یافت. این رقابت تمامی شاخه های حمل ونقل را در بر گرفته و از توسعه گسترش فعالیت های مربوط به حمل ونقل دریایی اعم از کشتی رانی و کشتی سازی، استفاده از بنادر و مناطق آزاد تجاری ایجاد شده در آن را تا افزایش چشمگیر مسافرت های هوایی و ریلی و جاده ای را شامل می شود. نوع دیگری از رقابت و گسترش بازار بین المللی نیز ممکن است در درون هر یک از شاخه های حمل ونقل وجود داشته باشد، این نوع رقابت در عمل بین عرضه کنندگان خدمات حمل ونقلی در هر یک از شاخه های حمل ونقل به وجود می آید. [8 ]
